عـوامل محرک مصرف مواد مغذی خاص در پرندگان

چه عـواملی مرغ ها را به مصرف مقا د یر كم یا زیاد خوراك تحریك می نمایند؟ آیا مكا نیسـم هایی در پرندگان وجود دارد تا نسبت به تغییرات محـیط به طور خود كار عـكس العمل نشان داده ، مو جب تغییرات در مصرف خوراك شوند؟ جواب این سؤال مثبت می باشد. مصرف خورا ك روزانه یك پرنده درنــهایت سلامت، توسعه و قابلـیت تولـید مثل آن را كـنترل می كـند .معمولاْ جیره ها یا براساس پیش بینی مصرف مقـدار مشخصی از خوراك تنظیم می شوند و یا اینكه درشرایط خاص ،مقـدارمصرف توسط سیـسـتم تغذ یه ای كـنترل شده ای به حیوان دیكته می شود.چنانچه میزان مصرف پرندگان از استاندارد ویا مقاد یرمورد نظر كمتر باشد، بند رت به پتانسیل بالقـوه خود می رسـند. بـنا براین درك مكـانیسم های تنظـیم مصرف خوراك در طراحی برنامه های تغـذ یه وسـیسـتم هـای تولـید ضروری به نظر می رسد.جوجه هاهمه چیزخوارهـستند. معمولا دانه ها ومواد گیاهی بیشتر حجم طبیعی آنها را تشكـیل می دهند. بااین وجود جوجه ها به راحـتی از حشـرات، د وزیـسـتان كوچــك، خـزند گان وحـتی پسـتانداران تغـذ یه می كـنند. مرغ های وحـشی حـتی مردار خوار بوده د ربعضی موارد هـمد یگر خواری نیزبه واسطه كمبود برخی مواد مغذی خاص تسـریع می گردد. پذ یرش آگـاهـــانه دامنه وسیعی ازمــواد خوراكی نوعی سازش د رمسیر تكامل است كه پرنــده از طریق آن بــر تغییرات فصلـــی موجوددر عرضـه مـــواد خوراكی غلـــبه می نماید. با این وجود همــه چیز خوار بودن به معنی تبــعیض قایل نشـــدن جو جه ها در مصرف خوراك نیست. هر كس وقت خود را صرف مشاهده تغذیه پرندگان كرده باشد ، تشخیص می دهد كه انها ذرات خاص غذا را برداشته و یا آنچه را كه می خورند انتخاب می نمایند . انتخاب خوراك توسط پرندگان تحت تاثیر عوامـــل متعددی نظیر ظاهــر خوراك، مزه و بافت آن و نیــز محتوای مــواد مغــذی آن قــرار می گیــرد . توانایی پرندگان در انتخاب مواد غذایی بر اساس مواد مغذی خوراك،نقش مهمی در سلا مت و تولید آنها در دراز مدت دارد.
●مزه و بافت خــوراك
حس تشخیص مزه در پرندگان توسعه نیا فته است زیرا تعداد جوانه های چشا یی آنها در مقا یسه با انسان كه بیش از ۹۰۰۰ است ،كمتر از ۴۰ است . تركیبا تی نظیر تانن سورگوم وجود دارد كه پرندگان رغبتی به آنها ندارند. با این حال شواهد اندكی دال بر خوراك مصرفی در پاسخ به موادخوش طعم كننده وجود دارد.از طرف دیگر بافت خوراك عامل اصلی می باشد كه انتخاب ذرات خوراك توسط جوجه ها را تحت تأثیر قرار می دهد. همزمان با رشد پرنده اندازه ذرات خوراك كه ‌‌‌‌‌[توسط پرنده ] ترجیح داده می شود ، افزایش می یابد . این اصل را هنگام تغییر خـوراك جوجـه های گوشتی از حالت كـرامبل به پلت متوسـط و پلت بـزرگ مورد اسـتفاده قرار میدهیــم.جوجه ها در ابتدا به خوردن ذرات بزرگ بی میل هستند ، در حالی كه پرندگان مسن تر تمایلی به خوردن ذرات نرم ندارند .ما تا اندازه ای می توانیم از این حقیقت جهت تحریك و یا كاهش خــوراك مصـــرفی اســـتفاده نمــــاییم.عكس العمل پرندگان به بافت جدید خوراك مثبت می باشد، به خصوص اگر این امر تنها قسمتی از جیره را شامل شود ؛ این حالت را می توان در جهت سود خود به كار بست . برای مثال شكی وجود ندارد كه بخشی از مصرف پوسته صدف توسط طیور تخمگذار بخصوص در جیره های آردی در ارتباط با بافت جدید خوراك می باشد. پرندگان سریعآ به Top-dressing [ افزودن مقداری از یك ماده خوراكی به جیره بدون در نظر گرفتن مقدار آن در تنظیم جیره ] پوسته صدف واكنش نشان می دهند ، در حالی كه چنین واكنشی با افزودن ذرات ریز آهك بوجود نمی آید . همچنین تحت شرایط تنش حرارتی Top-dressing جیره با مقداری ملاس و یا حتی آب می تواندمقدارمصرف خوراك رابه علت تغییردربافت آن بـه طــور مــوقت تحــریك نمایـــــد.
●مكانیسم های تنظیم كننده
در حالی كه بافت خوراك و اندازه ذرات ، انتخاب اولیه خوراك را تحت تاثیر قرار می دهند ، فرآیندهای بیو شیمیایی پیچیده ای وجود دارد كه مقدار مصرف خوراك روزانه طیور تخمگذار و جوجه های گوشتی ۴۰ روزه را [به ترتیب ] در سطح ۱۰۰و۱۷۰ گرم تنظیم می نماید .پر شدن معده اثری بر مصرف كوتاه مدت خوراك در جو جه ها ندارد . هر كس كه چینه دان یك مرغ مادر ۱۵ هفته ای را در ۲ ساعت پس از مصرف خوراك یكروز در میان مشاهده كرده باشد، ممكن است فكر كند كه پر شدن چینه دان ، موجب ابجاد سیری در پرنده شود؛ اما شواهد اندكی دال بر اثر معنی دار پر شدن چینه دان بر مصرف خوراك وجود دارد ، زیرا در چینه دان انتهای عصب كه آغاز كننده مكانیسم پاسخ باشد، وجود ندارد. بنابراین تاثیر پر شدن چینه دان در مصرف خــوراك بسیـار جـــزیی مــی باشـــد.فرآیند هضم هنگام مصرف خوراك شروع شده ، تركیبات پیچیده جیره به به تركیبات ساده شیمیایی تشكیل دهنده خود شكسته می شوند. این اجزائ اساسی شامل قندها ، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب می باشند.بطوریكه وقتی این مواد مغذی ساده در خون گردش می كنند، گیرنده های خاصی را در مغز متاثر ساخته كه آنها نیز به نوبه خود پرنده را نسبت به وضعیت تغذیه ای خود آگاه می سازد . وقتی خوراك هضم می شود و سطح گلوكز خون بالا می رود ،علامتی در مغز به پرنده اعلام می كندكه خوراك مصرفی خود را محدود نماید. یك یك چنین مكانیسم هایی نیز برای اسید های آمینه و احتمالآ اسیدهای چرب وجود دارد . این حالت مخصوصآ در مورد اسیدهای آمینه واحدهای ساختمانی پروتئین هابسیار جالب توجه است. اسیدهای آمینه باید با نسبت مناسب با یكدیگر عرضه شوند كه این حالت را پروتئین متعادل می نامیم . عدم توازن صحیح به معنای عدم به كارگیری اسیدهای آمینه برای رشد و تولید تخم مرغ است . در این حالت مغز به نامتوازن بودن آن پی برده و به عنوان یك مكانیسم حفاظتی مصرف خوراك كاهش می یابد. در صورت كمبود اسید آمینه متیونین، طیور تخمگذار خوراك مصرفی خود را سریعآ كاهش می دهند ، ذیرا می دانند كه تولید تخم مرغ با استفاده از پروتئین نا متوازن امـــكان پذیـــر نیســـت .
نگهداری چربی بدن در سطح معین مصرف بلند مدت ( هفته به هفته ) خوراكرا تحت تاثیقرار می دهد. جوجه ها اشتهای خاصی به بعضی از مواد مغذی دارند . بهترین مثال كلسیم در مرغان تخمگذار است . وقتی مرغها شروع به تخم گذاری می كنند اشتهای زیادی برای كلسیم دارند و چنانچه به روش تغذیه اتتخابی تغذیه شوند، قادرند جیره خود را متعادل سازند، به طــوری كه روزانه ۴ گــرم كلسیم بدست آورنـــد. اگر جیره كمبود جزئی كلسیم داشته باشد پرنده مصرف خود را متناسب با كمبود افزایش می دهد . این قابلیت ذاتی جهت درك توازن مواد مغذیجیره صرفآ یك سیستم دفاعی جهت حفظ سلامت پرنــده در دراز مــدت می باشــد.
●سطح انرژی جیره
در اغلب شرایط تغذیه كاربردی ، سطح انرژی خوراك عامل اصلی اثر گذار بر مقدار خوراك مصرفی می باشد . پیش از این در میان سیستمهای تنظیمی یك مكانیسم تنظیمی توصیف شد. این [مكانیسم] یك سیستم درونی بوده ومقدار انرژی مصرفی پرنده در روز را كنترل میكند.همگام با غلظت انرژی جیره مصرف خوراك پرنده كمتر می شود ، در حالی كه كاهش سطح انرژی باعث افزایش خوراك مصرفی می گردد. این مكانیسم برای تمام جوجه ها و در تمام سنین مصداق داشته و بسیار دقیق و صحیح می باشد . در طیور تخمگذار تغییر دقیق مصرف خوراك در پاسخ به تغییر غلظت انرژی جیره در مدت ۱ تا ۲ روزبدست می آید. در این تحقیق پرندگان خوراك مصرفی خود را با كاهش سطح انرژی جیره افزایش دادند . در مورد ۳ جیره اول تنظیم خوراك تقریبآ كامل بود و انرژی مصرفی روزانه به نحو قابل توجهی ثابت باقی ماند . تنها انرژی ۲۴۰۰ كیلو كالری در كیلو گرم جیره نشان داد كه طیور تخمگذار به لحاظ فیزیكی قادر به مصرف خوراك كافی جهت تامین احتیاجات انرژی خود نیستند .
بنابراین در اكثر موارد تغذیه كاربردی ، مصرف انرژی صرف نظر از سطح انرژی جیره به میزان ثابت باقی خواهد ماند. لذا انتخاب سطح انرژی جیره یك تصمیم اقتصادی بوده و همین امر اختلاف موجود سطوح مختلف انرژی جیره های مورد استفاده در سر تاسر جهان می باشد . با توجه به تغییرمصرف خوراك در پاسخ به غلظت انرژی جیره، میــزان سـایــر مــواد مغذی جیــره نیز بایــد طبــق آن تعدیــل شونــد. پیشنهاد شده كه جوجه های گوشتی جدید جهت تامین نیازهای انرژی خود خوراك نمی خورند ، بلكه مصرف خوراكآنها تحت تاثیر گنجایش معده كه مرتبط با اشتهای بسیار زیاد آنهاست می باشد.هر چند جوجه های گوشتی قادرند حدود ۸ درصد وزن بدن خود كه بسیار بیشتر از مقدار غذای مصر فی دیگر حیوانات مزرعه ای است_ غذا مصرف نما یند ، با این حال به نظر می رسد كه مصرف انرژی هنوز دارای تأ ثیر باشد .داده های زیر عكس العمل جوجه های گوشتی نسبت به رقیق سازی جیره از یك جیره متوسط ، حاوی۳۲۱۰ كیلو كالری انرژی در كیلوگرم تا حدود نصف این غلظت یعنی حدود ۱۶۰۵ كیلوكالری در كیلوگرم را نشان می دهد. این جیره هااز روز ۳۵ تا ۴۹ روزگی به جوجه های گوشتی نر داده شد. پاسخ بدست آمده در هفته آخر در زیر نشان داده شــده اســت :
تأثیر رقیق سازی جیره بر مصرف خــوراك و ا نرژی دریا فتی جو جه های گو شتی در سنین ۴۲ تا ۴۹ روزگی
انرژی جیره پرو تئیین مصرف خـــوراك انرژی دریافتی
كیلو گرم / كیلو كالری درصـد پرنده / كیلو گرم پرنده/ كیلو كالری

۳,۲۱۰ ۱۸ ۳/۱ ۴,۱۷۳

۲,۸۸۰ ۱۶ ۴۵/۱ ۴,۱۷۶

۲,۵۷۵ ۱۴ ۵۲/۱ ۳,۹۱۴

۲,۲۴۰ ۱۲ ۸۵ /۱ ۴,۱۴۴

۱,۹۲۰ ۱۰ ۲/۲ ۴,۲۲۴

۱,۶۰۵ ۹ ۶/۲ ۴,۱۷۳
رقیق كردن جیره ها تا ۵۰ درصد یعنی۱۶۰۵ كیلوكالری باعث شد كه جوجه ها مصرف خوراك خود را دقیقا دو برابر نموده ، در نتیجه مصرف انرژی آنها ثابت بماند. در رقیق سازی بین دو حد بالایی و پایینی، جوجه ها خوراك مصرفی خود را به طور كامل تنظیمكرد ند، بنابراین مصرف انرژی صرف نظر از جیره مصرفی ثابت باقی می ماند. به دلیل اینكه مصرف انرژی ودیگر مواد مغذی بین جیره ها ثابت بود، سرعت رشد تحت تاثیر قرار نگرفت. از این رو انتخاب انرژی جیره خیلی بحرانی نبوده و نهایتا انتخاب آن بــر اساس ملا حـــظات اقتصادی صــورت خواهــد گــرفت.
●نیــاز روزانه انــرژی
با توجه به موارد یاد شده جوجه ها دقیقا به اندازه انرژی مورد نیاز خود خوراك مصرف می كنند. در نتیجه عوامل مؤ ثر بر نیاز انرژی جوجه ها اثر مستقیمی بر خوراك مصرفی روزانه دارد. وقتی یك مرغ تخمگذار توقفی در تولید تخم مرغ روزانه دارد، خوراك مصرفی آن حدود ۳۰ گرم كاهش می یابد. درجه حرارت محیط مهمترین عامل مؤثر بر احتیاجات انرژی طیور می باشد.جوجه ها خون گرم هستند و این به معنای آن است كه آنها صرف نظر از شرایط محیطی باید درجه حرارت بدن خود را در حدود ۴۱ درجه سا نتیگراد ثابت نگه دارند.درجه حرارت بهینه برای جوجه در دوره پرورش اولیه حدود ۲۶ درجه سانتیگراد است.در درجه حرارت های پایین تر از این مقدار پرندگان نیاز به انرژی بیشتری جهت حفظ دمای بدن خود دارند، در حالی كه در آب و هوای گرمتر خوراك مصرفی با فرض اینكه تنش حرارتی آشكاری وجود نداشــته باشــد،كاهــش می یابـد.به عنوان یك تخمین پرندگان خوراك مصرفی خود را به ازاء هر درجه تغییر درجه حرارت، حدود ۱درصد تعدیل می كنند. این مقدار برای یك مرغ تخمگذار تقریبآ معادل یك گرم تغییر درمصرف خوراك به ازاء یك درجه سانتی گراد تغییر در دما می باشد. بنابراین ما سعی در هر چه گرمـتر نگهداشـتن سالن های طیـور تخمگـذار داریم.با این حال جهت محاسبه احتیاجات انرژی و خوراك تنها خواندن دما سنج می تواند تا حدی گمراه كننده باشد. سرعت عبور هوا ،رطو بت،پر در آوردن و تراكم گله همگی اثر معنی داری بر عكس العمل تغذیه ای نسبت به درجه حرارت سالـن دارند. برای مثال در مرغان مادر درجه حرارت سردتر شبها آن چنان كه به نظر می رسد ، خطر ناك نیست. زیرا مرغان مادر شبها به طور یكنواختی نشسته و به یكدیگر تكیه می كنندكه این امراتلاف حرارت را كاهش میدهد . از طرف دیگر پر در آوری خصوصآ در آب و هوای سردتر می تواند خوراك مصرفی را به مقدار زیادی تحت تاثیر قرار دهد. برای مثال در درجه حرارت ۱۵ درجه سانتی گراد مصرف خوراك یك مرغ تخمگذار با پر در آوری ضعیف در مقایسه با یك مرغ تخمگذار كه پر درآوری مطلوب تری داشته می تواند حدود ۱۵ گرم بیشتر باشد. تنها در شرایط حاد تنش حاد پر درآوری ضعیف می توانــد برای پرنــده مزیت تلقــی شود ، زیرا تــوان بیشتری در از دســت دادن حــرارت خواهــد داشت.
●تراكم گله
مصرف خوراك تحت تاثیر تراكم جوجه ها و اندازه جمعیت قرار می گیرد. با افزایش تراكم و بدون توجه به سیستم مدیریتی ، مصرف خوراك اكثر پرندگان كاهش می یابد. درمواقع بسیاری اثر تراكم ناشی از دستیابی به دانخوری ها می باشد . در مواقع تغذیه رقابتی ، پرندگان ترسوتر زمان كمتری برای خوردن داشته ، در این صورت خوراك مصرفی آنها كاهش می یابد. در شرایط تجاری میانگین مصرف گله محاسبه می شود ، از این رو كاهش خوراك در تعداد كمی ازگله به عنوان كاهش جزئی در كل مصرف خوراك گله در نظر گرفته می شود . این امر در مورد پرندگان داخل قفس بسیار قابل توجه است . زیرا كاهش خوراك مصرفی توسط یك پرنده در قفس اثر نسبی بزرگی بر میانگین خوراك مصرفی آن قفس و از اینرو بر میانگین گله دارد .موفقیت كم اغلب برنامه های نوری در گله های متراكم ، در ارتباط با عدم دستیابی آسان پرندگان به دانخوری ها می باشد. در پی یكدوره تاریكی طولانی مدت ، مصرف مطلوب خوراك زمانی حاصل می شود كه تمامی پرندگان به طور هم زمان به دانخوری ها دسترسی داشته باشند. در بیشتر موارد تراكم بسیار بالای گله به این معنی است كه بخشی از گله مدت زمان بیشتری نسبت به زمان پیش بینی شده از خوراك محروم می مانند . هم چنین هنگام تغذیه یك روز درمیان در پولت های مادر ، دسترسی همزمان به دانخوری ها جهت مصرف یكنواخت ضروری است.
●خلاصه
جوجه ها مواد خوراكی متنوعی را مصرف می نمایند. اگر چه انتخاب آنها بسیار دقیق و مبتنی بر حفظ سلا مت در بلند مدت می باشد ، مكا نیسم های فیز یو لو ژیكی اساسی مصرف خوراك در بلند مدت و كو تاه مدت را كنترل می نما یند. معمو لآ سطح انرژی جیره مهمترین عامل مؤ ثر در مصرف خوراك در مزرعه می باشد. پرندگان مقدار بیشتری از جیره دارای انرژی كمتر را مصرف می كنند و بر عكس.تمام جوجه ها به منظور تأ مین احتیا جات انرژی غذا مصرف می نمایند. بنا براین تمامی عوامل مؤثر بر احتیا جات انرژی تأ ثیر مستقیم بر مصرف خوراك خواهند داشت. احتمالآ دمای محیط و تراكم گله مهمترین متغیر های موجود در مزرعه هستند كه احتیا جات انرژی و در نتیجه خوراك مصرفی را تحت تأ ثیر قرار می دهند.

مهندس عـلیرضا محمد حسینی

منبع : موسسه مرغداری ایران