مایکوتوکسین‌ها در تغذیه طیور

عبارت مایکوتوکسین به تمامی سموم تولید شده توسط قارچها اطلاق می شود. امروزه ۳۰۰ تا ۴۰۰ مایکوتوکسین شناخته شده است. مهمترین مایکوتوکسینهای صنعت طیور شامل ؛ آفلاتوکسین ، اوکراتوکسین ها ، میتوکسینها ( دی اکسی نیوالنول – DON ) ، زرالینون و اووسپورین و ۲ – T توکسین ها هستند. آفلاتوکسین نام عمومی گروهی از ترکیبات مشابه شیمیایی هستند که شامل ۱B ، ۲ B ، ۱G ، ۲G بوده و توسط قارچهای پارازیتی فلاوس (Flavus) از جنس آمپرتریلوس تولید می شوند. میزان شیوع سموم آفلاتوکسینی در خوراکهای طیور از انواع سموم دیگر بالاتر هستند. این سموم علاوه بر کنجاله بادام زمینی در کنجاله تخم پنبه ، سویا ، ذرت ، جو ، گندم و یولاف پیدا می شود. اعتقاد بر این است که تمامی پرندگان اهلی نسبت به آفلاتوکسین حساسیت دارند ولی میزان حساسیت به آن در مرغ از همه پایین تر و در اردک از همه بیشتر است. ظاهرا" حتی در میزان حساسیت به آفلاتوکسین تفاوتهای نژادی و سویه ایی وجود دارد.پرندگان علاوه بر کاهش وزن بدن و ضریب تبدیل خوراک علائم گسترده ای از جمله بزرگ شدن کبد ، طحال ، لوزالمعده ، کوچک شدن بورس ، بی رنگ شدن تاج ، ساق پا و مغز استخوان را نشان می دهند. در مطالعه نشان داده شده است که آفلاتوکسین با کاهش آنزیمها و اسیدهای صفراوی مورد نیاز هضم چربی ، مانع از هضم چربی توسط جوجه های گوشتی می شوند. آفلاتوکسین در جوجه های گوشتی بصورت یک سم کبدی عمل می کند. مسمومیت کبدی با افزایش در سطح لیپید کبد و همچنین اختلال در ساخت پروتئین کبدی انعکاس می یابد. مسمومیت کبدی باعث ایجاد بیماری های شدید انعقاد خون و کم خونی می شود. آفلاتوکسین باعث افزایش میزان حساسیت جوجه های گوشتی به کبود شدن عضلات در طول مدت جابجایی پرنده های زنده و عمل آوری آنها می شود.ارتباط آفلاتوکسین با ایجاد کوفتگی در جوجه های گوشتی خیلی بالا می باشد. مشخص شده است که این کوفتگی در غلظتهای آفلاتوکسین پایین تر از ۱۰۰ قسمت در میلیون در خوراک اتفاق می افتد. و سطح آفلاتوکسین خوراک که باعث کوفتگی می شود بسیار پایین تر از سطوح متوقف کننده رشد می باشد. کبد چرب در جوجه های گوشتی می تواند از مصرف مقادیر بسیار پایین آفلاتوکسین بوجود آید. مصرف آفلاتوکسین خوراک توسط مرغان تخمگذار می تواند موجب کاهش تولید تخم مرغ می شود و باعث وقوع کبد چرب می شود.
اثر آفلاتوکسین بر روی مقاومت و سیستم ایمنی :
اینکه آفلاتوکسین ها مقاومت و ایمنی ذاتی پرندگان را کاهش می دهند هنوز کاملا" مشخص نشده است ولی با مصرف آفلاتوکسین ، حساسیت به تعدادی از بیماری های عفونی مانند سالمونلایی و کوکوسیدیوز تشبیه می شود. گزارش شده است که تغذیه آفلاتوکسین به طیور باعث کاهش آنتی بادی و عکس العمل های با واسطه سلولی می شود که این باعث شیوع شدید بیماری حتی بعد از انجام واکسیناسیون می شود.به نظر می رسد اثرات آفلاتوکسین بر روی انواع بافتهای لمفاتیک بدن به منظور مصرف بستگی دارد. در سطوح متوسط ( ۱۰/۵ ، B قسمت در میلیون ) باعث کوچک شدن تیموس می شود ولی بورس تحت تأثیر قرار نمی گیرد ، ولی در روزهای بالاتر ( ۱۰ – ۵/۲ قسمت در میلیون ) باعث کوچک شدن تیموس و بورس می شود. به طور خلاصه ، آفلاتوکسین ها توانایی مرغها را جهت ساخت پروتئینها کاهش می دهند. و بنابراین ساخت آنتی بادیها نیز کاهش می یابد. که این منجر به تولید غلظت آنتی بادی پایین در صورت مصرف آفلاتوکسین قبل ، در طول و بعد از تجویز آنتی ژن یا قرار گرفتن در معرض آلودگی خواهد شد. مصرف آفلاتوکسین باعث کوچک شدن بورس در تیموس می شود. بافتهای لمفاتیک عمده مانند بورس و تیموس جهت توسعه سیستم ایمنی در بدن مورد نیاز می باشد. بنابراین به خاطر اثر آفلاتوکسین ها بر روی این بافتها ، کمبود ایمنی یا واسطه سلولی و مزاجی در مرغها دیده می شود.مسمومیت با آفلاتوکسین ها باعث اختلال در تولید عکس العمل ایمنی به عفونتهای بیماری گامبورو ، بیماری نیوکاسل ، بیماری مارک آلودگی با سالمونلا و کوکسیدیوز می شود. بعلاوه مسمومیت با آفلاتوکسین حتی در صورت عالی بودن کیفیت واکسن و مناسب بودن روش واکسیناسیون منجر به بروز اشکال در واکسن می شود.
آفلاتوکسین با ویتامینهای محلول در چربی تداخل می کنند آفلاتوکسین ها ذخایر کبدی ویتامین A را کاهش داده و احتیاجات غذایی ویتامین ۳D را به ازای هریک قسمت در میلیون آفلاتوکسین در جیره به میزان ۶۱/۶ واحد بین المللی در کیلوگرم جیره افزایش می دهند.در حالت مسمومیت آفلاتوکسینی احتیاجات ویتامینی ، پروتئینی و تعدادی از اسیدهای آمینه مرغها بطور کلی افزایش می یابد. نشان داده شده است که اضافه کردن مکمل متیونین به جیره طیور در بالاتر از مقادیر احتیاجات تعیین شده توسط NRC کاهش رشدی را که معمولا" در طول مدت مسمومیت آفلاتوکسینی مشاهده می شود ، کمتر می کند.یکی دیگر از مایکو توکسینها سیترنین است که یک سم کلیوی می باشد که علائم آن با کاهش رشد ، کاهش مصرف خوراک و افزایش مصرف آب تشخیص داده می شود. افزایش مصرف آب با اسهال شدید همراه می باشد. اثرات درجه حرارت ، رطوبت و اسید پروپیونیک را بر روی میزان رشد کپک روی ذرت و تولید سیترنین متعاقب آن مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که درجه حرارت عامل عمده تعیین کننده مقدار کپک در ذرت می باشد. در هر سطح رطوبتی مورد مطالعه ( ۱۰ ، ۱۵ و ۲۰ آب اضافه شدن ) رشد کپک در نمونه های کشت شده در درجه حرارت اتاق بالاتر از نمونه هایی بود که در درجه حرارت پایین تر قرار داده شده بودند.مؤثر بودن اسید پروپیونیک به مقدار رطوبت ذرت وابسته بود، با افزایش مقدار رطوبت ذرت به اسید پروپیونیک بیشتری جهت جلوگیری از رشد کپک و تولید سم نیاز بود.از مایکوتوکسین دیگر در صنعت طیور اوکراتوکسینها می باشند.این سم در ذرت ، جو ، یولاف ، بادام زمینی دیده می شود. میزان مسمومیت اوکراتوکسین در جوجه ها بیشتر از سموم ۲ – T یا آفلاتوکسین می باشد، حداقل میزان بازدارنده رشد اوکراتوکسین در جوجه های جوان گوشتی ۲ قسمت در میلیون می باشد. در حالیکه این میزان در مورد آفلاتوکسین برابر ۴/۲ و در ۲ – T برابر با ۴ قسمت در میلیون می باشد. در جوجه های گوشتی آثار پاتولوژیکی شامل از دست دادن شدید آب بدن ، لاغری مفرط ، خونریزی پیش معده ، نقرس احشاء همراه با رسوبات سفید رنگ اورات در سرتاسر حفره بدنی و اندامهای داخلی می باشد.اندام هدف کلیه می باشد. زیرا اوکراتوکسین یک سم کلیوی بوده و اعمال کلیه را از طریق پاره کردن مجاری نزدیک مختل می کند. آسیب کلیوی با واسطه عوامل مسموم کنند ، کلیه منجر به افزایش فشار خون می شود.اوکراتوکسین نیز در کبود شدن جوجه های گوشتی همانند آفلاتوکسین دخیل می باشد و اثرات آن نیز طولانی تر می باشد.اوکراتوکسین باعث کاهش مقاومت استخوان و لاستیکی شدن استخوان می شود که در ارتباط با افزایش قطر استخوان ساق و احتمالا" کاهش معدنی شدن بافت استخوان می باشد.نشان داده شده است که اوکراتوکسین نیز سیستم ایمنی طیور را تحت تأثیر قرار می دهد.کاهش اندازه اندامهای لمفوئید ( بورس ، تیموس و طحال) نیز بعد از تغذیه سم مشاهده گردیده است. پیشنهاد شده است که مقدار اوکراتوکسین خوراک در حد امکان بایستی پایین نگهداری شود. زیرا از تجمع آن در بافتهای طیور و اثرات سرطان زایی آنها نمی توان چشم پوشی کرد.
مدیریت و ممانعت از عمل مایکوتوکسینها :
کنترل رشد و تولید مایکوتوکسینها در تولیدات دامی خیلی مهم می باشد. کنترل رشد مایکوتوکسینها در خوراک می تواند به صورت ذیل صورت گیرد:
۱. نگهداری رطوبت پایین
۲. استفاده از خوراک تازه
۳. تمیز کردن لوازم
۴. استفاده از ممانعت کننده هاغلات و دیگر غذاهای خشک می باید در رطوبت ۱۴ درصد یا پایین تر برای جلوگیری از رشد مایکوتوکسینها نگهداری می شوند.
۱- کنترل رطوبت : رطوبت به تنهایی مهمترین فاکتور در تعیین سرعت رشد مایکوتوکسینها در خوراک می باشند. رطوبت موجود در خوراک از سه منبع تأمین می شود.۱- رطوبت اجزای خوراک ۲- رطوبت مراحل عمل آوری خوراک ۳- رطوبت محیطی که خوراک نگهداری یا انبار می شود. کنترل درصد رطوبت خوراک زمانی موفقیت آمیر خواهد که رطوبت هر سه منبع تأمین کننده کنترل شود.
۱) رطوبت در اجزای خوراک
ذرت و دیگر غلات منبع اصلی رطوبت خوراک هستند و اولین قدم مهم در کنترل رطوبت خوراک ، کنترل آن در محیطی که غلات قرار دارند باشد. هوا در این سالها خیلی مرطوب هستند و خوراکی که در آغاز رطوبت خیلی پایینی داشتند زمانی که در این محیط مرطوب قرار می گیرند رطوبت آنها افزایش خواهد یافت. رطوبت این سالنها ( محیط ) می باید بوسیله تأمین تهویه کافی کنترل شود.
۲) استفاده از خوراک تازه
برای رشد و تولید مایکوتوکسین در خوراک زمان لازم است. بنابراین مهم است که خوراکی که زمان استفاده تحویل گرفته می شود تازه باشند. عموما" خوراک برای بیش از ده روز نباید تهیه شود و طی این مدت باید به مصرف برسد. مدیریت سیستم تحویل خوراک ( خوراک دهی ) خیلی مهم است. در بررسی فارمهای پرورشی طیور که دارای عملکرد ضعیف تری بودند متوجه شدند که خوراک زیادی در داخل دانخورهای آنها باقی می ماند. در یکی از این فارمها، خوراک دارای بیشترین مقدار رطوبت و بالاترین تعداد کپک بوده. دانخورهایی که همیشه پر از خوراک است ، این خوراک نسبت به خوراکی که در تانکهایی نگهداری خوراک می باشند دارای تازگی کمتری می باشند. حیوانات تمایل دارند که در ابتدا خوراک لایه بالایی را مصرف کنند و خوراک لایه پایینی دانخوریها باقی خواهد ماند. و فرصت های بیشتری را برای رشد کپک فراهم می کند. برای حل این مشکل ، سیستم دانخوری می باید هفتگی قطع شود سپس حیوانات مجبور خواهند بود همه خوراک دانخوریها را مصرف کنند.
استفاده از ممانعت کننده قارچها
انواع ممانعت کننده های قارچها
استفاده از ممانعت کننده های شیمیایی قارچها عملی خوب در صنعت خوراک می باشد. به هر حال ممانعت کننده های قارچها یکی از چندین روش مورد استفاده در مراحل کامل کنترل رشد قارچها می باشد ، البته نباید در حد زیادی به آنها اعتماد کرد.
انواع اصلی ممانعت کننده های قارچها شامل :
۱. ترکیبات اسیدهای اورگانیک ( آلی ) ( برای مثال ، پروپیونیک ، سوربیک ، بتروئیک و اسید استیک )
۲. نمک های اسید های اورگانیک ( آلی ) ( پروپیونات کلسیم و سوربات پتاسیم )
۳. سولفات مس اشکال مایع یا جامد ممانعت کننده ها که به طور یکنواخت در تمام خوراک توزیع شوند به خوبی جواب می دهد. عموما" شکل اسید ممانعت کننده های قارچها نسبت به کمک های اسیدی فعالیت بیشتری دارند.
پراکندگی
فاکتور های زیادی ، کارآیی ممانعت کننده های قارچ را تحت تأثیر قرار می دهد. توجه و دقت درست به این فاکتورها می تواند بسیار سودمند باشد. سطح داخلی هر اجزای خوراک می باید با ممانعت کننده در تماس باشد. ممانعت کننده می باید در اجزای خوراک نفوذ کند. برای اینکه قارچهای داخلی محدود خواهند شد. اندازه ذرات برای ممانعت کننده شیمیایی قارچها می باید کوچک باشد برای اینکه خیلی از ذرات خوراک امکان تماس با ممانعت کننده ها را داشته باشند. عموما" ذرات کوچکتر ممانعت کننده ها بیشتر کارآیی دارد.
اثر اجزای خوراک
اجزای خوراک ممکن است اغلب عملکرد ممانعت کننده قارچها را تحت تأثیر قرار دهد. پروتئین یا مکمل های معدنی ( به عنوان مثال کنجاله سویا ، پودر ماهی ، ضایعات طیور ) منجر به کاهش کارآیی اسید پروپیونیک می شود.این موادها می توانند اسیدهای آزاد را خنثی کنند و آنها را به نمک های مطابقشان تبدیل کند که فعالیت آنها به عنوان ممانعت کننده ها کمتر است. چربی جیره فعالیت اسیدهای اورگانیک را افزایش می دهد که شاید بواسطه افزایش نفوذ شان درون اجزای خوراک می باشد. فاکتورهای ناشناخته ای در ذرت غالبا" کارآیی ممانعت کننده های اسید آلی را تغییر می دهد.
تأثیر پلت کردن
استفاده گسترده خوراک پلت شده در صنعت خوراک با استفاده از ممانعت کننده های قارچها سودمند تر خواهد بود حرارت که خوراک را در طول پلت تخریب می کند، موجب افزایش کارآیی اسیدهای آلی می شود. عموما" دمای بالاتر پلت کارآیی ممانعت کننده را بیشتر می کند.
سولفات مس
کارآیی مس به عنوان ممانعت کننده قارچها مختلف است. اگر چه سولفات مس در چیره ها بهبود شدن بدن و ضریب تبدیل در جوجه های گوشتی را نشان داده است ، ولی سطوح و یا در مس ممکن است برای حیوانات جوان سمی باشد و در محیط تجمع پیدا می کند. به علاوه ، تحقیقات اخیر نشان داده که تغذیه سولفات مس به طیور موجب تشکیل ضایعات دهانی مشابه آنهایی که توسط بعضی از مایکوتوکسینها ایجاد می شود ، می گردد.

مهندس کرم طیبی پور

منبع : موسسه مرغداری ایران