اهمیت تعادل الکترولیتی جیره در جلوگیری از شیوع سندرم آسیت در جوجه های گوشتی

روند تنظیم برنامه‌های اصلاح نژادی با هدف تغییر قابلیت‌های ژنتیكی جوجه‌های گوشتی كه به منظور تقویت صفات تولیدی آنها صورت می‌پذیرد، گاهاً با برنامه‌های تغذیه‌ای متناسب نیست. به طوری كه برنامه‌های اصلاح نژادی از طریق ایجاد تغییر در قامت جوجه‌های گوشتی همچون ناحیه سینه‌ای بزرگ و سنگین، حجم كم شش‌ها نسبت به كل بدن، فشار شكمی زیاد بر كیسه‌های هوایی، افزایش فشار سرخرگ ریوی و میزان متابولیسم بالا به منظور افزایش رشد و بهبود ضریب تبدیل، جوجه‌ها را نسبت به بروز اختلالاتی همچون سندرم آسیت مستعد نموده است. فاكتورهای تغذیه‌ای مانند عدم تعادل الكترونیتی مناسب در جیره، تراكم بالای انرژی، عدم تعادل و كیفیت پروتئین جیره نیز ظهور این سندرم را شدت می‌بخشند. از آنجایی كه این بیماری بیشتر در اثر خارج شدن فعالیت‌های متابولیكی از مسیر طبیعی خود طی رشدسریع بدن ظهور می‌یابد، پس بهتر است كه آن را جزء اختلالات متابولیك طبقه بندی نمود.
● سندرم آسیت
واژه آسیت به تجمع غیر عادی مایع در حفره شكمی اطلاق می‌گردد. این مایع شكمی در واقع پلاسمای خون است كه به دلیل بالا بودن فشار خون از كبد انتقال می‌یابد. سندرم آسیت با هایپرتروفی بطن راست قلب همراه است افزایش فشار خون سرخرگ ریوی می‌تواند دلیل اصلی هایپرتروفی بطن راست قلب و آسیت باشد، زیرا زمانی كه فشار خون سرخرگ ریوی افزایش می‌یابد قلب مجبور به پمپاژ بیشتری برای خون رسانی می‌گردد. سندرم آسیت در جوجه‌های گوشتی به طور فزاینده‌ای در بخش‌های مختلف دیده می‌شود و تلفات خیلی زیادی به صنعت پرورش طیور اكثر نقاط جهان وارد می‌آورد. تلفات ناشی از سندرم آسیت به دلیل رشد سریع بویژه در خروس‌ها، از سن ۴ هفتگی به بعد مشاهده می‌گردد .
به طور اختصاصی در گله‌هایی كه در ارتفاع ۱۵۰۰ متری یا بالاتر از سطح دریا نگهداری می‌شوند به علت هیپوكسی و افزایش فشار سرخرگ ریوی، سندرم آسیت مشاهده می‌گردد، این در حالی است كه ذدر مناطقی با ارتفاعات پایین‌تر نیز این عارضه را می‌توان مشاهده نمود. بررسی به عمل آمده در مورد شیوع آسیت نشان می‌دهد، علت این سندرم در جوجه‌هایی كه در مناطق مرتفع پرورش داده می‌شوند و جوجه‌هایی كه در سطح دریا پرورش می‌یابند، می‌تواند یكسان باشد. نشان داده شده است كه هر عاملی مانند تهویه نامناسب و افزایش بخار آب كه بتواند میزان اكسیژن هوا را كاهش دهد، نیاز جوجه‌ها به اكسیژن را افزایش داده و موجب افزایش فشار خون ریوی می‌شود و اگر اكسیژن مورد نیاز تأمین نگردد، سندرم آسیت را می‌توان در گله مشاهده نمود. به طور خلاصه فاكتورهای تغذیه‌ای نیز با تحت تأثیر قرار دادن نیاز اكسیژن و همچنین متأثر نمودن هموستازی در بدن جوجه‌ها، در شیوع سندرم آسیت نقش دارند.
● تعادل الكترولیتی جیره
اون و همكاران (۱۹۸۴) با افزودن بیكربنات سدیم به میزان ۱ درصد در جیره جوجه‌های گوشتی مشاهده نمودند كه جوجه‌ها دچار آلكالوز شده و میزان شیوع سندرم آسیت در آنها كاهش می‌یابد، در حالی كه در این آزمایش افزودن ۱ درصد آمونیوم به جیره با ایجاد اسیدوز در جوجه‌ها شیوع سندرم آسیت را افزایش داد.از طرفی آموزكا و همكاران (۱۹۹۸) با افزایش تعادل الكترولیتی جیره از ۱۸۰ تا ۳۰۰ میلی اكی والان بر كیلوگرم اثر معنی داری در شیوع سندرم آسیت میان گروه‌های آزمایشی مشاهده نمودند، با ذكر این نكته pH خون جوجه‌ها نیز تحت تأثیر تعادل الكترولیتی جیره واقع نگردید. همچنین طی یك بررسی توسط علی اكبرپور و قدرت نما (۱۳۸۰) در دانشگاه مازندران، اثر سه سطح متفاوت تعادل الكترولیتی جیره در مقادیر ۱۱۴، ۱۸۳ و ۲۵۰ میلی اكی والان بر كیلوگرم برای شیوع سندرم آسیت در جوجه‌های گوشتی سویه آرین مورد آزمون قرار گرفت وتفاوت آماری معنی داری در میزان شیوع سندرم آسیت متأثر از تعادل الكترولیتی جیره میان گروه‌های آزمایشی مشاهده نگردید(۵%P).
مونجین (۱۹۸۱) نشان داد كه تعادل الكترولیتی حدود ۲۴۰ میلی اكی والان بر كیلوگرم جیره می‌تواند در برقراری pH مناسب خون و مایعات بیولوژیك، شرایط را برای ایجاد عملكرد مطلوب در جوجه‌های گوشتی فراهم نماید.كاهش pH خون و بر هم خوردن تعادل اسیدـ باز در مایعات بیولوژیك بدن، متأثر از تعادل الكترولیتی جیره، می‌تواند سبب افزایش شیوع سندرم آسیت گردد .در پستانداران ثابت گردیده كه اسیدوز و آلكالوز به ترتیب قادر است سبب انقباض و اتساع شش‌ها گردد كه این اختلالات بر فشار خون سرخرگی مؤثر است ویدمن و همكاران (۱۹۹۸) نشان دادند كه اسیدوز متابولیك در جوجه‌های گوشتی سبب افزایش مقاومت عروق ریوی یا برون ده قلبی شده و در نهایت افزایش فشار خون سرخرگ ریوی را موجب می‌گردد. تعادل الكترولیتی جیره قادر است با اثری كه بر تعادل اسیدـ باز خون و مایعات بیولوژیك می‌گذارد، فشار خون سرخرگ ریوی را تحت تأثیر قرار دهد، بطوری كه مصرف جیره‌هایی كه از نظر تعادل الكترولیتی، اسیدی هستند، می‌توانند سبب انقباض شش‌ها گردیده و افزایش مقاومت عروق ریوی را به دنبال داشته باشند. و در نهایت موجب سندرم آسیت گردند.
در تنظیم جیره‌ها هنگام افزودن نمك‌های سدیم به منظور تأمین سدیم و تعادل الكترولیتی مورد نظر باید توجه داشت كه اگر میزان دریافت سدیم بالاتر از حد مورد لزوم باشد، با اثری كه بر افزایش اسمولالیته خون می‌گذارد، می‌تواند غلظت و حجم خون را افزایش داده و در نهایت موجب ازدیاد فشار خون سرخرگ ریوی در جوجه گردد). در یك بررسی غلظت بالای سدیم خون حاصل از افزودن ۵/۷ در صد بیكربنات سدیم به آب مصرفی، سبب افزایش فشار خون سرخرگ ریوی گردید و عارضه آسیت در جوجه‌های گوشتی مشاهده شد . لذا برای تخمین دقیق میزان سدیم جیره باید علاوه بر درصد كلرید سدیم جیره به سطح سدیم دیگر اجزاء جیره و آب مصرفی نیز توجه نمود، چرا كه در جیره غذایی طیور ممكن است منابعی با محتوای سدیم بالا وجود داشته باشد.
● میزان انرژی و كیفیت پروتئین‌های جیره
از آنجایی كه سرعت رشد بالا عامل اصلی برای افزایش نیاز به اكسیژن و شیوع سندرم آسیت شناخته شده است، لذا تركیب جیره غذایی با متأثر نمودن سرعت رشد جوجه‌های گوشتی، زمینه‌های ایجاد سندرم آسیت را در آنها مستعدتر می‌نماید. نشان داده شده است سرعت رشد قلب، ریه‌ها و عروق آن در جوجه‌های سویه گوشتی به موازات سرعت رشد عضلات نبوده، لذا این اندام‌ها جهت تأمین اكسیژن و مواد مغذی متناسب با نیاز متابولیك بدن دچار پركاری می‌شوند، هر چند به درستی قادر به انجام وظیفه نخواهند بود.بر اساس تحقیقات به عمل آمده تراكم بالای انرژی و مواد مغذی، به منظور القاء حداكثر رشد در جوجه‌ها، می‌تواند شیوع آسیت را در گله‌های گوشتی تحریك نماید.
تعادل و كیفیت پروتئین خوراك نیز با تحت تأثیر قرار دادن نیاز پرنده به اكسیژن قادر است در شیوع سندرم آسیت مؤثر باشد، زیرا نشان داده شده است ازت مازاد بر احتیاج كه به علت عدم تعادل پروتئین جیره فراهم می‌آید، قادر است با افزایش متابولیسم بدن نیاز به اكسیژن را در جوجه‌های گوشتی افزایش دهد. توجه به خسارات زیادی كه سندرم آسیت می‌تواند بر صنعت طیور وارد آورد، مدیریت صحیح تغذیه جوجه‌ها تأثیر زیادی در كاهش این خسارت دارد. اگر چه تا كنون تعادل الكترولیتی دقیقی با توجه به شرایط پرورش جوجه‌های گوشتی توصیه نشده است، در عین حال با توجه به تحقیقات انجام شده لازم است به منظور برقراری تعادل در روند فعالیت‌های متابولیكی بدن، سطح تعادل الكترولیتی جیره در دامنه ۱۸۰ تا ۲۵۰ میلی اكی والان در هر كیلوگرم خوراك مصرفی لحاظ گردد.
تنظیم جیره‌هایی با میزان متعادل از پروتئین واسیدهای آمینه ضروری به عنوان یك فاكتور مهم دیگر در مدیریت تغذیه جوجه‌های گوشتی جهت پیشگیری از سندرم آسیت شناخته شده است، لذا هنگام جیره نویسی باید به سطح پروتئین و تعادل اسیدهای آمینه آن توجه ویژه‌ای نمود.همچنین كاهش سرعت رشد در سنین اولیه به دلیل كم كردن سرعت فعالیت‌های متابولیك بدن كه طی آن نیاز به اكسیژن نیز كاهش می‌یابد، در پیشگیری از شیوع آسیت اهمیت دارد. در این خصوص تحقیقات انجام شده به خوبی اثر اعمال محدودیت غذایی را در سنین اولیه پرورش جوجه‌های گوشتی نشان داده است، البته اجرای برنامه‌های محدودیت غذایی خود نیازمند مدیریت صحیح است. در گله‌های مبتلا به آسیت نیز میتوان با كاهش انرژی جیره، استفاده از برنامه‌های محدودیت كمی خوراك و همچنین در صورت لزوم كاهش سطح سدیم جیره به حدود ۲% در صد میزان تلفات را كاهش داد.

مهندس حمیدرضا علی اكبرپور
دكتر احمد قدرت نما

منبع : موسسه مرغداری ایران