وبا ، بیماری مهلک و مسری

وبا یكی از بیماری های خطرناك و دارای قدرت سرایت بالا در جوامع مختلف است كه به دلیل میزان بالای مرگ و میر آن همچنان از نگرانی های عمده و تهدیدی بین المللی برای بهداشت عمومی به شمار می رود.این بیماری اسهالی، مخصوص انسان بوده و توسط نوعی باكتری به نام ویبریوكلرا ایجاد می شود. این باكتری كه در سال۱۸۸۴ كشف شد، قادر است ظرف چند ساعت موجب از دست رفتن شدید مایعات بدن و در نهایت مرگ بیمار شود. باكتری ویبریوكلرا پس از گذشتن از سد معده، در روده كوچك تجمع یافته و زیاد می شود و نوعی سم بنام انتروتوكسین ترشح می كند كه سبب دفع مقدار قابل توجهی آب، Nacl ، بیكربنات و پتاسیم به داخل روده می شود. این وقایع منجر به تجمع مقدار زیادی مایع در روده شده و اسهال آبكی روی می دهد. به دنبال آن و در صورتیكه مایعات و الكترولیت های از دست رفته به میزان كافی جبران نشود، شوك و مرگ اتفاق می افتد. میكروب وبا، تحمل خشكی و شرایط اسیدی (Phكمتر از۵/۵) را ندارد به همین خاطر به هنگام شیوع بیماری خوردن آب لیموترش توصیه می شود. بدین ترتیب وبا بیماری وخیمی است كه با جایگزینی سریع و كامل مایعات و درمان های احتمالی می توان از مرگ و میر وسیع این بیماری جلوگیری كرد. نتایج بررسی ها نشان می دهد كه افراد دارای گروه خونی O بیش از همه و گروه خونی AB كمتر از همه در معرض خطر بیماری قرار دارند. این بیماری بیشتر در نقاط گرم و مرطوب و در تمام ماههای سال، به ویژه از اردیبهشت تا آبان ماه دیده می شود.
علایم بالینی بیماری وبا
اولین شكایت بیمار مبتلا به وبا، احساس پُری و غرغر شكم است. پس از یك دوره محرك۱۲ ساعته تا۶ روز (به طور معمولی۱ تا۲ روز پس از آلوده شدن) بیماری وبا به طور ناگهانی با اسهال آبكی سریع السیر، جهنده، بدون درد و دل پیچه، با دفعات اجابت مزاج غیرقابل شمارش و بسیار زیاد شروع می شود. اسهال آبكی شبیه آب برنج بدون بو است و گاهی اوقات بوی ماهی می دهد. همچنین ممكن است بعد از این حالت استفراغِ بدون حالت، تهوع نیز به علایم بیماری اضافه شود. در موارد شدید بیماری، حجم مدفوع از۲۵۰ میلی لیتر به ازای هر كیلوگرم وزن بدن در۲۴ ساعت نیز می گذرد. در این بیماری تب وجود نداشته و گرفتگی (اسپاسم) و درد عضلات پشت ساق پا، ناشی از اختلالات الكترولیتی است. علایم بالینی به موازات كاهش حجم مایعات پیشرفت كرده و به دنبال دهیدراتاسیون و از دست رفتن۳ تا۵ درصد از وزن بدن، عطش و تشنگی ایجاد می شود. هنگامی كه كاهش وزن به۵ تا۸ درصد برسد، كاهش فشار خون، ضعف، افزایش ضربان قلب، سردی پوست و كاهش خاصیت ارتجاعی پوست روی می دهد و در صورتی كه كاهش وزن بیش از۱۰ درصد شود كاهش حجم ادرار، ضعف یا فقدان نبض، گود رفتن چشم، خواب آلودگی و كما به وقوع می پیوندد. در صورت عدم جایگزینی سریع مایعات و الكترولیت های بدن در۲۵ تا۵۰ درصد از موارد این بیماری منجر به مرگ می شود. حدود۹۰ درصد بیماران مبتلا به وبا فاقد علامت های ظاهری همراه با اسهال خفیف هستند. در صورت اسهال آبكی شدید، زمان پیشرفت بیماری از اولین مدفوع شل تا شوك، از۴ تا۱۲ ساعت و تا مرگ،۱۸ ساعت تا چند روز بیشتر طول نمی كشد.
راههای انتقال بیماری
بیماری وبا به طور مستقیم و غیرمستقیم منتقل می شود. سرایت بیماری از طریق تماس مستقیم می تواند با آلوده شدن دست ها و تماس با مواد دفعی و استفراغ بیمار مبتلا به وبا و وسایل و لوازم آلوده به مدفوع بیمار منتقل شود.
راههای تماس غیرمستقیم:
- مصرف آب آلوده به مدفوع (شایعترین روش اكتساب، مصرف آبی است كه با مدفوع انسانی آلوده شده باشد)، دفع ناصحیح فاضلاب و نشت آن به آب آشامیدنی، منابع آب حفاظت شده مانند چاهها، دریاچه ها، استخرها و ... از راههای دیگر انتقال بیماری هستند.
- شنا، استحمام یا شستشوی لوازم آشپزخانه با آب آلوده
- شستشوی سبزی و میوه با آب آلوده
- استفاده از سبزی های آبیاری شده با آب آلوده
- استفاده از یخی كه از آب آلوده تهیه شده باشد
- مصرف غذاهای آلوده در خانه و رستوران
- غذاهای دریایی ناپخته مثل صدف، ماهی و ...
- تغذیه كودكان و نوزادان با بطری (آلوده) به جای شیر مادر نیز می تواند یك عامل انتقال بیماری باشد. (تغذیه با شیر مادر اثر محافظتی دارد)
راههای پیشگیری از بیماری وبا
- از آب آشامیدنی سالم استفاده كنید. چنانچه به سلامت آب مصرفی اطمینان ندارید، آب را جوشانده و یا با استفاده از قرص كلر و یا محلول پركلرین آن را ضدعفونی و سپس مصرف كنید.
- از سبزی و میوه شسته و ضدعفونی شده استفاده كنید. برای این كار سبزی پاك شده را در۵ لیتر آب، همراه با۵ قطره مایع ظرفشویی به مدت۵ دقیقه قرار دهید. پس از آن نصف قاشق چایخوری پركلرین (یك عدد قرص كلر) را در۵ لیتر آب حل كرده و سبزی را به مدت۵ دقیقه در آن نگهداری كنید. سپس سبزی را به خوبی بشویید (كارد، سینی، سبد و سایر موارد استفاده برای پاك كردن سبزی را پس از پایان كار با مایع ظرفشویی به خوبی شستشو دهید.)
- بعد از اجابت مزاج، قبل از غذا و نوشیدن آب، بعد از شستن و تمیز كردن كودك و بعد از دست زدن به مواد غذایی خام نظیر سبزی، گوشت و ... دست ها را به طور كامل با‌ آب و صابون شستشو دهید.
- غذا را به صورت كاملاً پخته و زمانی كه هنوز كاملاً گرم است مصرف كنید و از مصرف غذاهای مانده خودداری كنید.
- از مصرف غذاهای آماده و غیربهداشتی مثل آب میوه، معجون، بستنی، ساندویچ و شیرموز خودداری كنید.
- از دست فروش ها محصولات خوراكی(آب زرشك، بلال و گردو و ...) خریداری نكنید.
- در آب رودخانه و جوی ها و استخرهای آلوده شنا نكنید.
- مواد غذایی را از دسترس مگس و آلودگی های دیگر دور نگه دارید.
- از مصرف یخ غیربهداشتی خودداری كنید.
- از شیر و فرآورده های لبنی پاستوریزه استفاده كنید.
شك بالینی وبا را می توان با شناسایی و پریوكلرا، در مدفوع به اثبات رسانید. بنابراین ضروریست در سایر موارد اسهال حاد آبكی در مدت زمان۲۴ ساعت اول بیماری و قبل از مصرف هر گونه آنتی بیوتیكی، نمونه برداری كرد.
درمان بیماری وبا
با جبران مایعات و املاح دیگر بدن كه در اثر اسهال از دست رفته اند، می توان وبا را به خوبی درمان كرد. سازمان بهداشت جهانی از آنجایی كه دفع سدیم از راه مدفوع زیاد است به منظور تسهیل كار، مصرف ORS را برای انواع بیماری های اسهالی تجویز كرده است. بنابراین بهترین محلول خوراكی كه برای جبران كم آبی و املاح از دست رفته بدن مفید است، ORS است. برای تهیه محلول ORS یك پاكت از محلول را در ظرف محتوی۴ لیتر آب جوشیده و خنك شده ریخته و آنرا بهم بزنید. محلول تهیه شده باید در یخچال نگهداری شود. بعد از هر بار اجابت مزاج شل و آبكی نصف یا یك لیوان از این محلول را بخورید. محلول تهیه شده فقط برای۲۴ ساعت قابل استفاده است و در صورت باقی ماندن آن پس از۲۴ ساعت، باید محلول اضافی دور ریخته شده و دوباره تهیه شود. موارد جدی و شدید اسهال علاوه بر درمان خوراكی به تزریق داخل وریدی سرم نیز نیاز دارند. علاوه بر جبران آب و املاح از دست رفته درمان بیماران با آنتی بیوتیك مناسب نیز ضرورت دارد.
۳ نكته اصلی در درمان بیماری اسهال وجود دارد كه عبارتند از:‌
- در هنگام بروز اسهال از آب و مایعات فراوان استفاده كنید.
- از پودر ORS و مایع درمانی خوراكی استفاده كنید.
- برای درمان قطعی به پزشك مراجعه كنید.

نویسنده: دكتر مرضیه حاجی محمدی

منبع : ماهنامه نفت پارس