مدیریت کیفیت و استانداردهای آن

در چند دهه گذشته، کیفیت در تولید یکی از اساسی ترین و مهم ترین موضوعات مطرح در صنایع کشورهای صنعتی بوده و به تدریج این عامل مهم به صنعت کشورهای در حال توسعه نیز وارد شده است. گرایش به کیفیت، ابتدا به صورت کنترل کیفیت محصول نهایی مطرح و اجرا شد. پس از چندی با توجه به اهمیت آن در افزایش فروش و گسترش بازار، شرکت های تولیدی علاوه بر محصول نهایی،‌کنترل کیفیت مواد اولیه و خام مورد استفاده برای تولید را مورد توجه قرار دادند. پس از آن کنترل و فرآیند تولید و آزمایش ها و نمونه برداری در حین تولید نیز بدان افزوده شد. با گذشت زمان راهکارهای تازه و تازه تر چهره نمود و سرانجام کیفیت، مفهوم جامع تر و عمیق تری پیدا کرد به طوری که امروزه از«مرغوبیت نهایی» به «رضایت خریدار و مشتری» تغییر یافته است.
استانداردهای بین المللی چیست؟
در عرصه بین المللی، رعایت استانداردهای کیفی درتولید و عرضه محصولات از چنان اهمیتی برخوردار است که سازمان جهانی استاندارد (ایزو) را بر آن داشته تا استانداردهای بین المللی سیستم کیفیت موسوم به استانداردهای ایزو۹۰۰۰ را تدوین و معرفی کند. رعایت این استانداردها چنان اهمیتی یافته که اکثر کشورهای اروپایی کسب گواهینامه های مربوط به آن را از شرایط اولیه در دادوستدهای خویش اعلام کرده اند و موج به کارگیری این استانداردها بسیاری از کشورهای جهان را فرا گرفته است. سازمان جهانی استاندارد در سال۱۹۸۷ استانداردهای مدیریت تضمین کیفیت را با شماره سری۹۰۰۰، برای اولین بار منتشر کرد. همگام با جهانی شدن تجارت و درهم شکستن مرزهای جغرافیایی در مناسبات اقتصادی و بازرگانی، کامیابی و توسعه پایدار موسسات تولیدی و تجاری بیش از پیش به عواملی مانند نوآوری در محصول، کیفیت برتر و قیمت رقابتی وابسته می شود و این امر ضرورت های جدیدی را برای بنگاه های اقتصادی ایجاب می کند. تاکید و توجه به کیفیت درفرآورده کالا یا خدمات، از جمله این ضرورت ها است که استانداردهای مدیریت کیفیت ایزو۹۰۰۰ توجه را از کیفیت فرآورده به کیفیت فرآیندهای ایجاد فرآورده جلب کرده و بر این اساس استوار است که ایجاد و حفظ کیفیت، مسئولیت یک بخش خاص نیست، بلکه مسئولیت مشترک تمامی بخش های یک سازمان، به ویژه مدیریت آن است. گواهینامه ایزو۹۰۰۰ نیز ضامن وجود سیستم ها وروش های اصولی مدون و مستمر در کلیه سطوح موثر بر کیفیت در یک شرکت و تضمین کننده اعتماد و اطمینان مشتری است.
ایزو چیست؟
سازمان جهانی استاندارد (ایزو) یک سازمان بین المللی تخصصی جهت تدوین استانداردهای بین المللی است که در حال حاضر از مجموعه سازمان های استاندارد ملی حدود۱۳۰ کشور جهان تشکیل شده است. ایزو از حدود۱۸۰ کمیته فنی تشکیل شده است. هدف ایزو ارتقا و توسعه استاندارد و فعالیت های جهانی بین المللی و توسعه همکاری های بین المللی در زمینه های اقتصادی، تکنولوژیک، علمی و فرهنگی توام است. نتایج تلاش های فنی ایزو، تحت عنوان استانداردهای بین المللی، چاپ و منتشر می شوند.
استانداردهای ایزو۹۰۰۰
کمیته فنی۱۷۶ سازمان جهانی استاندارد (۱۷۶ ISO/TC) در سال۱۹۷۹ برای هماهنگی فعالیت های بین المللی در زمینه مدیریت کیفیت و استانداردهای تضمین تاسیس شد. زیرکمیته یک، جهت توافق زبان و اصلاحات مشترک به وجود آمد و در سال۱۹۸۹ استاندارد بین المللی۸۴۰۲ را که واژه نامه کیفیت می باشد تحت عنوان واژه نامه سیستم های کیفیت تدوین و منتشر کرد. طی همین دوره، زیر کمیته شماره دو، برای تدوین استانداردهای سیستم های کیفیت تاسیس شد و نتیجه نهایی آن سری استانداردهای ایزو۹۰۰۰ بود که در سال۱۹۸۷ به چاپ رسید.
خانواده استاندارد کیفیت ایزو۹۰۰۰ چیست؟
استانداردهای سری ایزو۹۰۰۰ به طور کلی درسه دسته، طبقه بندی می شوند:
الف- استانداردهای مربوط به مدیریت کیفیت و عناصر سیستم کیفیت (سری ایزو۹۰۰۴)
ب- استانداردهای مربوط به الگوهای تضمین کیفیت (ایزو۹۰۰۳،۹۰۰۲،۹۰۰۱)
ج- سایر استانداردهای راهنما و حمایت کننده (ایزو۸۴۰۲ ، سری ایزو۹۰۰۰ وسری ایزو۱۰۰۰۰) استاندارد ایزو۱-۹۰۰۰ در واقع مدیران یک سازمان (تولیدی یا خدماتی) را در انتخاب کاربرد استانداردهای مدیریت کیفیت و تضمین کیفیت راهنمایی می کند، ازجمله اینکه که مناسب ترین الگوی تضمین کیفیت برای آنان کدام است. استانداردهای ایزو۱-۹۰۰۴ و۲-۹۰۰۴ مدیران سازمان را یاری می دهد که چگونه سیستم مدیریت کیفیت را در سازمان خود برقرار کنند. استانداردهای ایزو۹۰۰۲،۹۰۰۱ و۹۰۰۳ تحت عنوان الگوهای تضمین کیفیت، پذیرفته شده اند و صدور گواهینامه برای سیستم های کیفیت بر حسب انطباق با یکی از این استانداردها صورت می گیرد.
آیا استاندارد های ایزو۹۰۰۰ تغییر می کنند؟
تمامی استانداردهای ایزو بر اساس پیش نویس های مربوط بایستی هرپنج سال یک بار مورد بازنگری قرار گیرند تا مورد تایید مجدد و یا تغییر قرار گیرند و یا جمع آوری شوند. کمیته فنی۱۷۶ ایزو، بازنگری دو مرحله ای را در سال۱۹۹۰ آغاز کرد که مرحله اول آن در سال۱۹۹۴ در قالب «ایزو۹۰۰۱ ویرایش۱۹۹۴» به پایان رسید و مرحله دوم از سال۱۹۹۶ آغاز شده است. توجه به نیازها و خواسته های مشتری از علل مهم اعمال تغییرات در این استانداردها بوده است. این امر نتیجه بررسی و تحقیق جهانی است که کمیته فنی۱۷۶ در سال۱۹۹۷ در مورد۱۱۲۰ مشتری و استفاده کننده انجام داده و منجر به نتایج زیر شده است:
- استانداردهای ایزو۹۰۰۰ بایستی سازگاری و همگونی بیشتری با استانداردهای ایزو۱۴۰۰۰ داشته باشد.
- استانداردهای ایزو۹۰۰۰ بایستی ساختار فرآیند گرا داشته باشند.
- استانداردهای ایزو۹۰۰۰ بایستی امکان حذف الزاماتی را که ممکن است برای سازمان هایی کاربرد نداشته باشد فراهم آورند.
- استاندارد ایزو۹۰۰۰ بایستی نشان دهنده بهبود مستمر و پیشگیری از بروز عدم مطابقت باشند.
- ویرایش۱۹۹۴ بیشتر به موثر بودن می پردازد حال آنکه ویرایش جدید لازم است به موثر بودن و کارایی به طور همزمان اهمیت دهد.
- ویرایش جدید ایزو۹۰۰۴ لازم است در جهت تحقق اهداف همه طرف های ذینفع از قبیل صاحبان سرمایه، مالکان، کارکنان، عرضه کنندگان و حتی جامعه حرکت کند.
- استانداردها بایستی به کارگیری آسان، درک راحت و کاربرد زبان و واژگانی واضح را مدنظر قرار دهد.
بازسازی و تثبیت استانداردهای ایزو۹۰۰۰
خانواده استانداردهای ایزو۹۰۰۰ در سال۲۰۰۰ شامل چهار استاندارد اولیه زیر است:
- ایزو۹۰۰۰:۲۰۰۰ سیستم مدیریت کیفیت، مفاهیم و تعاریف (جانشین ایزو۸۴۰۲:۱۹۹۴ و ایزو۱:۱۹۹۴-۹۰۰۰ انتخاب و استفاده)
- ایزو۹۰۰۱:۲۰۰۰ سیستم مدیریت کیفیت، الزامات (جانشین ایزو۹۰۰۲،۹۰۰۱ و۹۰۰۳)
- ایزو۹۰۰۴:۲۰۰۰ سیستم مدیریت کیفیت، راهنما
- ایزو۱۰۰۱۱ راهنما جهت ممیزی سیستم های مدیریت کیفیت و سیستم های مدیریت زیست محیطی

منبع : ماهنامه نفت پارس