مرگ پادشاه نفتی

مرگ فهد، پادشاه عربستان، در اوایل ماه اوت یكی از مهم ترین اخبار مـنـطـقــه خــاورمـیــانــه بــود كـه كلیـه رویدادهای این منطقه و حتی جهان را تحت الشعاع خود قرار داد. ملك فهد در سن ۸۲ سالگی رسماً تخت پادشاهی عـربـسـتـان سعودی را ترك گفت تا برادرش امیر عبدالله كه از دیدگاه رسانه ها و كارشناسان غربی، طرفدار اصلاح نظام سیاسی و مدر ن سازی سیستم پادشاهی این كشور است، زمام امور را در دست بگیرد. ملك عبدالله از ۸ سال پیش در پی بیماری پادشاه، مسؤولیت امور را در عربستان بر عهده گرفته بود. پادشاه نفت همواره از روابط گرمی با جهان مصرف كننده نفت برخوردار بود و غربی ها همواره از اقدامات وی در شكل دهی تحولات بازار نفت به نفع جهان مصرف كننده، خاطرات خوشی داشتند. متعاقب اعلام خبر مرگ ملك فهد، علاوه بر اعلام عزای عمومی در اسپانیا و اندوه شدید صاحبان هتل ها و جواهرفروشان شهر ژنو (شهری كه قصر ۴۰ هكتاری فهد در آن قرار دارد و پادشاه نفت در آن به واسطه خریدهای روزانه شش میلیون فرانكی وی و همراهانش در طی مدت اقامت فصلی در این شهر به "مرد پول " شهرت داشت)، بازار جهانی نفت نیز تأثر خود را از این واقعه اعلام كرد و قیمت هر بشكه نفت سبك آمریكا با بیش از ۳۸ سنت افزایش به ۱۱/۶۱ دلار در هر بشكه رسید.
اقتصاد عربستان، بوی نفت
عربستان سعودی كه ۹۰ تا ۹۵ درصد از درآمد صادراتی، ۷۰ تا ۸۰ درصد از مجموع درآمدهای دولتی و حدود ۴۰ درصد از محصول ناخالص داخلی خود را از محل فروش نفت تأمین می كند، بزرگ ترین بازیگر جانب عرضه در بازار جهانی نفت خام است. رشد قیمت های جهانی نفت خام طی ماه های اخیر موجب درآمدی معادل ۱۱۶ میلیارد دلار برای این كشور در سال ۲۰۰۴ گردید كه این رقم رشدی معادل ۳۵ درصد را نسبت به سال ۲۰۰۳ نشان می دهد. براساس پیش بینی ها، این رقم در سال ۲۰۰۵ به ۱۵۰ میلیارد دلار و در سال ۲۰۰۶ به ۱۵۴ میلیارد دلار بالغ خواهد شد. چنین رشدی در قیمت های نفت و به تبع آن در درآمدهای بزرگ ترین تولیدكننده نفت جهان، رشدی ۲/۵ درصدی را در محصول ناخالص داخلی این كشور در سال ۲۰۰۴ ثبت كرد. براساس پیش بینی های موجود، نرخ رشد اقتصادی عربستان در سال های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ به ترتیب به ۷/۵ و ۸/۴ درصد خواهد رسید. اما بزرگ ترین تولیدكننده نفت جهان، مشكلات اقتصادی خاص خود را داراست. بالا بودن نرخ بیكاری (حدود ۱۳ درصد در میان اتباع عربستان سعودی) و وجود یكی از بالاترین نرخ های رشد جمعیت در جهان، همه ساله رشد قابل ملاحظه ای را در ابعاد و رقم هزینه های دولت این كشور به دنبال دارد. درآمد سرانه نفت عربستان به طور محسوسی كمتر از درآمدهای دهه های ۷۰ و۸۰ میلادی است. این رقم در سال ۲۰۰۴ معادل ۴۵۶۴ دلار به اِزای هر شهروند سعودی بوده است، در حالی كه شهروندان سعودی درآمد سرانه ای معادل ۲۲ هزار و ۵۸۹ دلار را در سال ۱۹۸۰ تجربه كردند. كاهش ۸۰ درصدی درآمدهای شهروندان سعودی عمدتاً به دلیل نرخ رشد بالای جمعیت در این كشور بوده است. براساس آمارهای رسمی منتشر شده، جمعیت جوانان عربستان از سال ۱۹۸۰ تاكنون سه برابر شده است، در حالی كه درآمدهای واقعی این كشور ۴۰ درصد كاهش نشان می دهد. ضمن اینكه، عربستان حدود دو دهه كسری بودجه و كسری تراز تجاری، هزینه سنگین جنگ عراق در سال های ۹۰ تا ۹۱ و بدهی عمومی ۱۷۵ میلیارد دلاری را تجربه كرده است. اما واقعیت این است كه اقتصاد عربستان به طور كامل در كنترل شركت های بزرگ نفتی این كشور مانند آرامكو (انحصارگر بخش بالادستی صنعت نفت عربستان با ۵۴ هزار نیروی كار و در اختیار داشتن ۹۸ درصد از ذخایر نفت این كشور) و شركت صنایع ساختاری عربستان (سابیك) كه یازدهمین تولیدكننده بزرگ پتروشیمی دنیاست، قرار دارد. این كشور با برخورداری از حدود ۲۶۳ میلیارد بشكه ذخایر اثبات شده نفت خام، سهمی معادل ۲۲ درصد از مجموع ذخایر اثبات شده جهانی نفت خام را بــه خــود اخـتـصــاص داده اســت. بـزرگ تـریـن تولیدكننده نفت خام دنیا با تولید روزانه ۵/۱۰ میلیون بشكه نفت خام در سال ۲۰۰۴، سهمی ۱۳ درصدی از بازار جهانی نفت را در اختیار داشته است. در حدود دو سوم از مجموع ذخایر شناخته شده نفت عربستان، نفت سبك یا فوق سبك و مابقی آن متوسط یا سنگین است. به رغم برخورداری عربستان از حدود ۸۰ میدان نفت و گاز و ۱۰۰۰ چاه، بیش از نیمی از ذخایر نفتی این كشور تنها در ۸ میدان نفتی متمركز شده است. میدان نفتی قوار (بزرگ ترین میدان نفتی جهان با ذخایر برآورد شده معادل ۷۰ میلیارد بشكه نفت) و میدان نفتی سفینه (بزرگ ترین میدان نفتی دریایی جهان با برآوردی معادل ۳۵ میلیارد بشكه ذخایر نفتی)، جزو این مجموعه محسوب می شوند. جایگاه عربستان سعودی به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر نفت، بزرگترین تولیدكننده و بزرگترین صادركننده نفت دنیا و موقعیت ویژه این كشور در خاورمیانه، همواره موجبات نگرانی مشتریان بزرگ نفت دنیا مانند ایالات متحد را فراهم كرده است. ظرفیت تولید نفت این كشور در حال حاضر رقمی معادل ۵/۱۰ تا ۱۱ میلیون بشكه در روز است، اما مقامات وزارت نفت سعودی معتقدند كه این رقم به راحتی قابل افزایش به ۱۵ میلیون بشكه در روز با حفظ آن به مدت ۵۰ سال می باشد. خالد الفلیح، معاون مدیرعامل شركت نفت آرامكو، اخیراً اعلام كرد كه عربستان قصد دارد ظرفیت تولید خود را تا سال ۲۰۰۹ به ۱۲ میلیون بشكه در روز و در صورت ایجاد شرایط بازار، به ۱۵ میلیون بشكه در روز برساند. به گفته وی، عربستان تا سال ۲۰۰۶ حدود ۹۰ دكل حفاری در اختیار خواهد داشت كه این رقم دو برابر تعداد دكل هایی است كه این كشور در سال ۲۰۰۴ داشته است.
سیاست های نفتی پس از فهد
مــرگ ملـك فهـد ایـن سـؤال بـزرگ را بـرای معامله گران نفتی و كارشناسان بازار جهانی نفت مـطـرح كـرده است كه اثرات چنین رویدادی بر سیاست های نفتی عربستان چه خواهد بود. صرفنظر از پاره ای تغییرات روانی ناشی از تكانه های اولیه انتشار خبر مرگ فهد و متعاقب آن تهدید تأسیسات شـركـت هـای نـفـتـی آمریكایی فعال در عربستان سعودی، به نظر می رسد ملك عبدالله اصرار چندانی بر ایجاد تغییرات بنیادین در ساختار سیاسی و اقتصادی عربستان ندارد. دیدار وی با جرج بوش پس از آغاز دوران رسمی پادشاهی وی، نشانگر اهتمام پادشاه جدید به همراهی با سیاست های پادشاه فقید در بازار سیاست و نفت است. البته برخی از كارشناسان معتقدند در زمینه سیاست های داخلی احتمال بروز تغییرات دور از ذهن نیست. طرقی الحمد، كارشناس سیاسی و روزنامه نگار عربستانی در این زمینه می گوید: " اكنون (پس از مرگ فهد) خلاء سیاسی پایان یافته است. ما یك پادشاه داریم و قاطعیتی بیشتر در حوزه اصلاحات. اموری كه سال ها طول می كشید تا به نتیجه برسد، اكنون در چند ماه به سرانجام خواهد رسید." به هر صورت، در حوزه صنعت نفت، سیاست نفتی عربستان نوسان چندانی را شاهد نخواهد بود. مقامات سعودی اعلام كرده اند كه این كشور پس از ملك فهد از سیاست سابق نفتی خود در خصوص تثبیت قیمت نفت در بازار پیروی خواهد كرد. یك مقام رسمی عربستان در این زمینه گفته است: من مطمئن هستم كه در مورد سیاست نفتی عربستان هیچ چیز تغییر نخواهد كرد. مقامات ارشد اُپك نیز اعلام كرده اند كه پادشاه جدید عربستان روشی را كه خودش طی ۱۰ سال گذشته طراحی و اجرا كرده بود، ادامه خواهد داد. شیخ احمد الفهد الصباح، رییس اُپك و وزیر نفت كویت، در این زمینه گفت: من معتقدم كه برادران فهد (رهبران عربستان) همان سازوكارهای قبلی را خواهند پذیرفت و عكس العمل های بازار به خبر مرگ فهد، تدریجاً از بین خواهد رفت. بیژن زنگنه هم درخصوص تبعات تغییر پادشاه عربستان در بازار نفت اظهار داشت: شوك بازار ناشی از مرگ ملك فهد، موقتی خواهد بود، چرا كه سیاست های نفتی عربستان توسط شاهزاده عبدالله اجرا می شد و لذا سیاست این كشور در بخش نفت تغییر نخواهد كرد. عكس العمل مشتریان نفتی عربستان هم حاكی از همین اطمینان است. بوش لحظاتی پس از مرگ فهد ضمن اعلام تسلیت به خاندان سعودی گفت: من به دوستم، ملك عبدالله، تبریك می گویم. آمریكا خواهان تداوم روابط نزدیك دو كشور است. سیمون برك، سخنگوی شركت رویال داچ شل كه شركت متبوع وی به همراه توتال از مهم ترین شركای شركت آرامكو عربستان محسوب می شود نیز تأكید كرد: ما به تداوم فعالیت هایمان در عربستان سعودی متعهد هستیم و مطمئنیم كه فضای جدید، فضایی با ثبات خواهد بود.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران