رقیب لندن

راه اندازی بورس نفت در ایران، یكی از پرفراز و نشیب ترین داستان هایی است كه طی ماه های اخیر در مجموعه طرح های صنعت نفت كشور جریان داشته است. سابقه راه اندازی بورس نفت مربوط به یكی از تكالیف دولت در ماده ۹۵ قانون برنامه سوم و ماده ۱۵ قانون برنامه چهارم توسعه كشور مبنی بر راه اندازی بورس های كالایی است. پس از ارسال نامه ای از سوی مهندس مظاهری، وزیر سابق امور اقتصادی و دارایی به رییس جمهور درخصوص تكلیف دولت در مورد این ماده و ارسال نامه مزبور توسط آقای خاتمی به وزیر نفت، فرآیند مطالعه طرح راه اندازی بورس نفت ایران آغاز شد. مهدی میرمعزّی، مدیر عامل شركت ملی نفت ایران، در این زمینه می گوید: "هدف از راه اندازی تالار معاملات بورس نفت، شفاف سازی قیمت ها و شیوه معاملات است. به گفته وی، ایران در منطقه استراتژیكی قرار دارد و می تواند با راه اندازی این بورس، به مركز معاملات فرآورده های نفتی جهان در منطقه تبدیل شود." البته میرمعزّی در شهریور سال ۸۳ تصریح كرده بود كه قرار نیست در این تالار نفت خام معامله شود. محمد جواد عاصمی پور، مجری طرح بورس نفت ایران، هم در این زمینه می گوید: پیش بینی می شود در نخستین مرحله، محصولات پتروشیمی در این بورس معامله گردد. به علاوه، بخشی از معاملات این بورس كاغذی و بخشی دیگر فیزیكی خواهد بود و در معاملات مشتقه نیز باید سیستم های اعتباری، شركت های بیمه، شركت های كارگزاری بانكی و شركت های سرمایه گذاری وارد شوند." به گفته وی، بورس نفت برای كل محصولات و تولیدات این بخش طراحی شده و ظرف دوره زمانی سه ساله، كل كالاهای تحت معامله را در بر می گیرد. مشاور وزیر نفت در خصوص ساختار بورس نفت ایران می گوید: "برای طراحی این بورس، با ۱۸۰ بورس جهانی و مؤسسه های ارایه دهنده خدمات به بورس های مشابه، مكاتبه شده است. اما بورس نفت ایران ساختاری متفاوت با بورس های دیگر داشته و سیستم آن مشابه بازارهای دیگر طراحی نشده است." به گفته عاصمی پور، هم اكنون انواع قراردادهای مورد استفاده در بورس های بین المللی بررسی شده و میزان انطباق آنها با قوانین حقوقی اسلامی مورد مطالعه قرار گرفته است. وی محل تالار اصلی بورس نفت ایران را جزیره كیش ذكر كرد و افزود: "برای راه اندازی تالار بورس در تهران و تشكیل بازار اطلاع رسانی بورس نفت ایران، در حال برنامه ریزی هستیم. ضمن آنكه، تالارهای فرعی این بورس به تدریج در مناطق نفتی كشور مانند عسلویه و اهواز شكل خواهد گرفت." البته عاصمی پور در خرداد ماه سال گذشته از آغاز و تداوم مذاكرات وزارت نفت با سه كنسرسیوم بین المللی برای انجام مطالعات مربوط به راه اندازی بورس نفت ایران خبر داده بود. وی همان زمان پیش بینی كرده بود كه بورس نفت ایران در خرداد ماه ۸۴ به بهره برداری رسیده و نخستین معاملات در آن انجام شود، هرچند تاكنون این اتفاق نیفتاده است. به گزارش خبرنگار <اقتصاد ایران>، اولین اقدام عملی درخصوص راه اندازی بورس نفت، برگزاری مناقصه مطالعه، ایجاد و نگهداری این بورس از سوی وزارت نفت بود كه در سال گذشته انجام شد. در این مناقصه، كنسرسیومی مركب از شركت خدمات انفورماتیك، شركت خدمات بورس و شركت انگلیسی ویم پل - كه متشكل از شركت مشاوره ای PA و یكی از مدیران اسبق بورس نیویورك است كه با مدیریت ایرانیان اداره می شود - به عنوان برنده اعلام شد.
تهدید بورس لندن
در ژوئن سال گذشته، عاصمی پور برای بازدید از بورس بین المللی نفت لندن، به انگلستان رفت. نشریه گاردین چاپ لندن ضمن انتشار مقاله ای در خصوص راه اندازی بورس نفت در ایران به مأموریت عاصمی پور اشاره كرد و نوشت: وی در مدت حضور خود با برخی از عمده ترین معامله گران بورس لندن به گفت وگو پرداخت تا آنها را به حضور در بازار جدید نفت ایران ترغیب كند. گاردین با تصریح اینكه ایران قرار است بورس نفتی برای خاورمیانه و تولیدكنندگان اُپك راه اندازی كند كه می تواند قدرت بورس لندن را در معرض تهدید قرار دهد، نوشت: تولیدكنندگان اصلی نفت پس از اینكه به آنها گفته شده بازارهای بین المللی فعلی مانند بورس لندن) IPE ( و بورس نیویورك) NYMEX (در جهت منافع آنها حركت نمی كنند، مصمم شده اند كنترل تجارت نفت را در اختیار خود بگیرند. عاصمی پور با ردّ تهدیدات احتمالی فعالیت بورس نفت ایران برای بورس لندن، ابراز امیدواری نمود كه دو بورس بتوانند با هم همكاری داشته باشند. گاردین در این زمینه می نویسد: برخی از كارشناسان صنعت نفت به ایرانی ها و دیگر تولیدكنندگان نفت اُپك هشدار داده اند كه بازارهای غربی توسط گروهی از شركت های بزرگ نفتی و مؤسسات عمده مالی اداره می شوند كه منافع بسیاری در نوسانات بازار برای آنها وجود دارد. اما بورس نفت لندن كه در سال ۲۰۰۱ توسط كنسرسیومی مركب از شركت نفت بی پی) BP ( ،گلدمن سَكس و مورگان استنلی خریداری شده، تاكنون در این مورد ابراز نظر نكرده است. به هر حال، بسیاری از محموله های صادراتی نفت خام ایران و سایر كشورهای صادركننده نفت منطقه مانند عربستان براساس قیمت های نفت سبك دریای شمال معامله می شوند. تولیدكنندگان نفت خاورمیانه بسیار علاقه مندند كه در بورس جدید، قرارداد نفت خام سبكی را به عنوان رقیب برای نفت خام دریای شمال ایجاد كنند تا بتوانند از آن به عنوان مكانیزمی برای پوشش ریسك های خود در بازار نفت استفاده نمایند. نشریه گاردین در این خصوص نوشت: این طرح منطقه ای بسیار مهم است، اما كاملاً جدید نیست. بورس معاملات دُبی اخیراً تصمیم گرفته تا یك بازار برای معاملات نفت خام با كمك بورس نیویورك ایجاد كند. اما به دلیل فقدان منافع مشخص، این طرح تاكنون اجرا نشده است. البته احتمال موفقیت بورس ایران وجود دارد؛ چرا كه ایران روزانه حدود ۷/۲ میلیون بشكه نفت صادر كرده و سالانه ۱۳ میلیون تن محصولات پتروشیمی تولید می كند. به علاوه، این كشور بیشترین ذخایر نفت جهان را پس از عربستان در اختیار دارد. آدام زیمنسكی، تحلیلگر نفتی دویچه بانك در لندن، در این زمینه می گوید: "بورس های نفت لندن و نیویورك موفق عمل كرده اند. من فكر می كنم ایرانی ها هم تلاش خواهند كرد از آنها كپی برداری كنند. البته ایرانی ها در تلاشند تا مبانی این بورس با قوانین اسلامی و داخلی تنظیم شود."پر سرعت
علیرغم اینكه روند تحولات مربوط به راه اندازی بورس نفت ایران، در سال ۸۴ سرعت بیشتری به خود گرفته است، اما وزیر نفت كشور تأكید كرده كه بورس نفت به این زودی ها راه اندازی نخواهد شد. معهذا زنگنه در مورد تفاوت های بورس نفت ایران با بورس های لندن و نیویورك می گوید: حیطه فعالیت ایران در خلیج فارس است. به علاوه، ما به دنبال فروش فرآورده ها و محصولات پتروشیمی هستیم؛ در حالی كه محور اصلی فعالیت بورس لندن و نیویورك فقط نفت خام است. ارزش تولیدات سالانه محصولات پتروشیمی ایران به ۷ تا ۸ میلیارد دلار می رسد و بهترین و شفاف ترین نوع فروش این محصولات، بورس است. نعمت زاده، مدیر عامل شركت ملی پتروشیمی نیز در این زمینه تصریح می كند: " افتتاح بورس نفت ایران می تواند به ما كمك كند تا بخشی از فروش داخلی و خارجی خود را از طریق بورس انجام دهیم. ولی چون تجربه ای در این زمینه نداریم و معتقدیم باید آرام و بدون عجله كار كنیم، لذا اطلاعات لازم را از بورس لندن گرفته ایم. براساس تجارب آنها، عرضه پلیمر در بورس نفت می تواند برای ما بسیار مفید باشد." "خبر نداریم"!اما در اردیبهشت ماه سال جاری و با انتشار پاره ای اخبار در خصوص امضای قرارداد بورس نفت، رییس هیأت مدیره بورس اوراق بهادار تهران با رد این گزارشات، اعلام كرد كه با توجه به ارایه نشدن گزارش توجیه اقتصادی راه اندازی بورس، خبر مزبور تا این لحظه تكذیب می شود (۱۸ اردیبهشت ۱۳۸۴.) مستخدمین حسینی با اشاره به اینكه دستگاه مربوطه (وزارت نفت) باید گزارش توجیه اقتصادی، فنی و اجتماعی خود را به شورای بورس ارایه داده و این شورا نیز پس از بررسی و موافقت، هیأت مؤسس آن را شكل دهد، گفت: "در حال حاضر آن چیزی كه تحت عنوان بورس نفت مطرح شده، به هیچ عنوان در شورای بورس مطرح نیست. البته این امكان وجود دارد كه با توجه به صحبت های وزیر نفت، بخواهند خارج از قانون تحت عنوان مركز قیمت، این بورس را راه اندازی كنند، اما اینكه سازوكار بورس را همچون بورس فلزات و كالا داشته باشد، به هیچ عنوان این مراحل را طی نكرده و تشكیل این بورس در چارچوب قانون نیست." در مقابل، مجری طرح بورس نفت در پاسخ به اظهارات مستخدمین حسینی درخصوص آغاز فعالیت های اجرایی بورس بدون اخذ مجوز از شورای بورس، می گوید: همسو با مدیریت زمان، بسیاری از فعالیت ها را موازی انجام داده ایم، زیرا برای كار مطالعاتی و تهیه طرح توجیه فنی می باید بسیاری از اقدامات انجام می شد. بدون این اقدامات، تهیه گزارش توجیهی برای ارایه به شورای بورس، شدنی نبود؛ ضمن اینكه تمام اقدام های ما هماهنگ با تكالیف وزارت نفت و براساس مصوبات قانونی بوده است. مشاور وزیر نفت و مسؤول تأسیس بورس نفت ایران در پاسخ به انتقادات عنوان شده از سوی برخی نمایندگان مجلس از جمله معاون كمیسیون انرژی كه گفته بود " اگر بورس نفت محل رانت خواری عده ای باشد، با آن مخالفت خواهند كرد،" تأكید كرد: نه قرار است بورس نفت محل رانت خواری عده ای باشد و نه قرار است بدون پیمودن مراحل قانونی، آغاز به كار كند. در حال حاضر گزارش امكان سنجی توسط كنسرسیومی به سرپرستی بورس اوراق بهادار تهران آماده و در اختیار وزیر نفت قرار گرفته است. قرار است آقای زنگنه این گزارش را جهت اخذ مجوز برای وزارت اقتصاد ارسال كند. قطعاً بدون مجوز شورای بورس، نه حق داریم و نه می توانیم بورس نفت را راه اندازی كنیم."عاصمی پور شركت های فعال در كنسرسیوم مزبور را شامل برخی شركت های داخلی نظیر شركت خدمات انفورماتیك و شركت خدمات بورس و برخی شركت های خارجی و مدیران سابق بورس های نیویورك و لندن به سرپرستی بورس اوراق بهادار تهران ذكر می كند. وی در توضیح عدم امكان رانت خواری در بورس نفت می گوید: "بورس یعنی شفاف سازی اطلاعات. بورس یعنی اطلاع رسانی آنلاین و تبدیل شدن معاملات به معاملات ذره ای و این جلوی رانت خواری اطلاعاتی و انحصاری شدن اطلاعات را گرفته و مانع سوء استفاده عده ای می شود. در ضمن، بورس خودش یك بازار درآمدزاست و سبب می شود معاملات از حالت دولتی خارج شده و دراختیار بازار و بخش خصوصی قرار بگیرند. از سوی دیگر، با راه اندازی بورس نفت ایران، همه دنیا رفتار این بورس را به عنوان یك شاخص خواهند شناخت."
ساختار بورس نفت ایران
به گزارش واحد اطلاعات و اخبار ماهنامه <اقتصاد ایران>، بورس نفت ایران دارای یك هیأت اجرایی بوده و نماینده وزارت نفت مجری آن است. براساس پیش بینی های انجام شده، حداقل ۱۱ كارگزار در این بورس فعالیت خواهند كرد. كارگزاران مزبور از سوی شورای بورس تعیین می شوند. البته حضور كارگزاران بورس اوراق بهادار هم به شرط آشنایی كامل آنها با بورس نفت و برخورداری از پشتوانه قوی مالی، تخصصی و نرم افزاری، بلامانع است. از سوی دیگر، امكان مشاركت با طرف های خارجی و تشكیل یك كارگزاری جدید هم وجود دارد. بر اساس برنامه های اعلام شده از سوی وزارت نفت، كارگزاران منتخب بورس نفت جهت طی كردن آموزش های لازم به لندن اعزام خواهند شد تا دوره های آموزشی پیش بینی شده را در بورس لندن ببینند. عاصمی پور در خصوص تركیب شورای بورس نفت و نحوه اداره آن می گوید: "شورای بورس نفت تركیبی است از نفتی ها و كارگزارانی كه انتخاب می شوند. این شورا متصدّی بورس نفت خواهد بود. این بورس شركتی خصوصی است كه توسط نمایندگان وزارت نفت و كارگزاران اداره می شود. اما تشكیل كارگزاری توسط وزارت نفت هم امكان پذیر است. در واقع، وزارت نفت به عنوان عرضه كننده از طریق كارگزاری وارد بورس می شود و دیگران هم به عنوان خریدار از طریق كارگزاری معامله خواهند كرد. اما چون وزارت نفت در عرضه انحصار را در دست دارد و می تواند بازار را تحت تأثیر قرار دهد، بنابراین ممكن است كارگزارانمان را متكثر كنیم. یعنی از طریق كارگزاری های مختلف، عرضه مان را انجام دهیم. این امكان هم وجود دارد كه وزارت نفت مستقلاً یك كارگزاری دولتی یا خصوصی ایجاد كند. حتی ممكن است به این نتیجه هم برسیم كه در برخی ساختارهای وزارت نفت نظیر صندوق بازنشستگی وزارت نفت، این امكان به وجود آید. به طور كلی، باید طوری عمل كرد كه همواره امكان رقابت بین كارگزاران وجود داشته باشد. این رقابت به كاهش ریسك و كاهش نوسان قیمت كمك می كند." به گزارش خبرنگار ما، واحد ثبت شركت ها و مالكیت های صنعتی و معنوی منطقه آزاد كیش، در اواسط خرداد ماه امسال، ثبت شركت بورس بین المللی نفت ایران (كالای نفت، گاز و پتروشیمی) را اعلام كرد. این شركت با مشاركت ۷۰ درصدی مجموعه شركت های نفت، گاز و پتروشیمی (تماماً وابسته به وزارت نفت) و۱۰ درصد منطقه آزاد كیش، ۱۰درصد بورس اوراق بهادار و ۱۰درصد بنیاد مستضعفان تشكیل شده است. سرمایه این شركت نیز معادل۱۰۰ میلیارد ریال منقسم به ۱۰۰ میلیون سهم اعلام شده است.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران