صندوق سرمایه‌گذاری مشترک: ساده ولی مؤثر

صندوق های سرمایه گذاری مشترك به عنوان ابزاری در بازار ثانویه شناخته شده اند. اگرچه تاریخ تشكیل صندوق های سرمایه گذاری به قرن هجدهم میلادی در انگلستان بر می گردد، ولی اولین صندوق سرمایه گذاری به شكل امروزی در سال ۱۹۲۴ در شهر بوستون آمریكا تشكیل گردید. از آن سال تاكنون، صندوق های سرمایه گذاری در جهان به ویژه در آمریكا به صورت موفقیت آمیزی فعالیت خود را ادامه داده اند؛ به طوری كه سرمایه آنها از ۴۴۸ میلیون دلار در سال ۱۹۴۰ به ۱۴ هزار میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۰۳ رسیده است . جالب آنكه، تنها در آمریكا تعداد صندوق های سرمایه گذاری مشترك از ۵۴۶ صندوق در سال ۱۹۸۰ به بیش از ۸۳۰۰ صندوق در سال ۲۰۰۱ رسیده است. این تعداد صندوق سرمایه گذاری مشترك در آمریكا تا سال ۲۰۰۰ حدود ۷ هزار میلیارد دلار دارایی را جمع آوری نموده بودند؛ در حالی است كه در سال ۱۹۸۰ مجموع دارایی صندوق های سرمایه گذاری مشترك تنها ۱۳۵ میلیارد دلار بوده است. كشورهای دیگر نیز با توجه به اهمیت این قـبـیـــل صـنـــدوق هـــا بـــه تـشـكـیـــل و گـسـتــرش صندوق های سرمایه گذاری اقدام نموده اند. اما صندوق های سرمایه گذاری مشترك با سرمایه باز متغیر )Open - End ( با شركت های سرمایه گذاری با سرمایه بسته ثابت ) Close - End (، در زمینه مدیریت پرتفولیوی سهام برای سرمایه گذاران مشابه هستند. ولی در شركت های سرمایه گذاری با سرمایه بسته، سهامداران جهت خرید و فروش سهام خود بایستی به بورس اوراق بهادار مراجعه كرده و با پرداخت هزینه های كارگزاری و سایر هزینه ها، سهام را در بازار مورد نقل و انتقال قرار دهند. ولـی در صنـدوق های سرمایه گذاری مشترك امكان بازخرید سهام تنها از طریق صندوق وجود دارد و صندوق نیز ملزم به خرید سهم صندوق به قیمت اعـلام شـده در پـایـان روز می باشد. در خصوص شـركـت های سرمایه گذاری با سرمایه بسته میزان عرضه و تقاضای سهم در بازار تعیین كننده قیمت سهم می باشد كه در اغلب موارد قیمت بازار متفاوت با مبنای ارزش خالص دارایی ها ) Net Asset Value( موسوم به NAV مــی بــاشــد؛ در حــالـی كـه در صنـدوق هـای سرمایه گذاری مشترك، قیمت هر سهم صندوق در پایان هرروز و پس از بسته شدن تالار معاملات بورس اوراق بهادار و تعیین NAV صندوق، قیمت گذاری می گردد. صندوق های سرمایه گذاری مشترك، دارای سرمایه باز هستند و با میزان تقاضا و یا عرضه سهم صـنـدوق، مـیـزان سـرمـایـه آن مـتـغـیـر اسـت، اما در شركت های سرمایه گذاری با سرمایه بسته فقط با طی مراحل قانونی و تأیید اكثریت سهامداران نسبت به افزایش یا كاهش سرمایه اقدام می شود. بــه همیـن دلیـل صنـدوق هـای سـرمـایـه گـذاری مــشــتـــرك در آمـــریــكـــا نــســبـــت بـــه شـــركــت هــای سرمایه گذاری با سرمایه بسته از حجم فعالیت و استقبال بیشتری برخوردار بوده اند. برای مثال، در آمریكا مجموع دارایی های شركت های سرمایه گذاری (با سرمایه بسته ) در سال ۲۰۰۰ بالغ بر ۱۳۵ میلیارد دلار بوده است. در حالی كه در همان سال صندوق های سـرمـایـه گـذاری مـعـادل ۷۰۰۰ مـیـلیارد دلار دارایی داشـتــه انــد. هـمـچـنـیــن در ایــن ســال ۵۲۵ شــركـت سرمایه گذاری با سرمایه بسته در مقابل ۷۰۰۰ صندوق سرمایه گذاری مشترك وجود داشته است .
●انواع صندوق های سرمایه گذاری مشترك
با توجه به اهداف صندوق ها، انواع صندوق های سرمایه گذاری به شرح ذیل طبقه بندی می شوند:
سرمایه گذاری در شركت های پذیرفته شده در بورس. سرمایه گذاری در اوراق مشاركت (دولتی و شركت های بخش خصوصی.) سرمایه گذاری تركیبی در سهام شركت های پذیرفته شده در بورس و اوراق مشاركت و یا اوراق مشاركت قابل تبدیل به سهام. سرمایه گذاری در بازار پول. سـرمـایـه گـذاری در بـخـش هـای كـشـورهای مختلف و ... .
●چشم انداز
هر صندوق سرمایه گذاری مشترك می بایستی امیدنامه (چشم انداز) صندوق شامل اهداف و اشكال سرمایه گذاری، هزینه ها، نحوه فروش و بازخرید سهام صندوق و سایر موارد را به سرمایه گذاران بالقوه و عموم ارایه نماید. كلیه عملیات صندوق در چارچوب امیدنامه به انجام خواهد رسید. به علاوه، صندوق بـایستـی گـزارش عملكـرد و وضعیـت خود را در دوره های زمانی مشخص كه در امیدنامه قید نموده است، به سهامداران ارایه نماید.
●ویژگی ها
اقبـال عمـومـی در جهـان و بـه ویـژه آمریكا به صندوق های سرمایه گذاری مشترك، به دلیل وجود خصوصیات زیر در این قبیل صندوق هاست :
۱) ســــادگــــی: یــكــــی از خــصـــوصـیـــات صندوق های سرمایه گذاری مشترك، سادگی در ســرمــایــه گــذاری بــرای ســرمــایـه گـذاران جـزء می باشد. با توجه به امكان و اجبار بازخرید سهام توسط صندوق، سهامداران در هر لحظه قادرند سهـام خـود را بـه فـروش بـرسـانند. همچنین سرمایه گذاران در هر روز می توانند از قیمت واقعی سهم صندوق مطلع گردند.
۲) تنوع در سرمایه گذاری: با توجه به قـــوانـیـــن، ایـــن قـبـیــل صـنــدوق هــا مـجــاز بــه ســرمــایــه گــذاری مـحــدودی در هـر شـركـت می باشند. لذا پرتفولیوی صندوقهای سرمایه گذاری مشترك دارای تركیب متنوعی است و این مطلب ریسك سرمایه گذاری در صندوق را به نحو چشم گیری كاهش می دهد.
۳) مدیریت حرفه ای: با عنایت به توانایی مالی صندوق های سرمایه گذاری مشترك، این صندوق ها قادر به جذب و استخدام مدیران حرفه ای در زمینه بورس اوراق بهادار و بازار سرمایه و استفاده از بهترین نرم افزارهای موجود می باشند. بنابراین در اكثر موارد، پرتفولیوی آنان بهترین وضعیت تركیب سهام را نشان می دهد.
۴) هزینه های معقول: هزینه های خرید و فروش سهام صندوق های سرمایه گذاری مشترك ، به نسبت نوسانات احتمالی و غیر قابل پیش بینی در خرید و فروش مستقیم سهام، به مراتب پایین تر است.
●مزایا
به طور كلی، صندوق های سرمایه گذاری مشترك مزایایی به شرح زیر دارند:
ابـــزاری مــنــاســب و قــابــل اسـتـفــاده بــرای سرمایه گذاران جزء هستند. ریسك سرمایه گذاری را با ایجاد سبد سهام و مدیریت سبد، نسبت به سرمایه گذاری انفرادی كاهش می دهند.امكان جذب سرمایه های خرد و كلان به هر میزان و در هر زمان را فراهم می كنند. قابلیت نقد شوندگی سریع دارند.از بازار عرضه و تقاضا در تعیین قیمت هر سهم صنـدوق تبعیـت نكرده و تأثیرپذیری مستقیمی از نوسانات بازار بر روی قیمت هر سهم صندوق ندارند. محاسبه قیمت سهم صندوق برای خریداران و فروشندگان آن ساده است. قیمت هر سهم بسیار شفاف است.صندوق های تخصصی بسیار متنوع هستند.امكان حضور فعال و مستمر در بورس از طریق جذب نقدینگی و مقرری های ماهانه عموم مردم به دلیل ماهیت سرمایه باز وجود دارد.وسیله ای مطمئن جهت كسب سود برای ذخایر و اندوخته های بانك ها و بیمه ها به شمار می روند. باز خرید سریع سهم صندوق با قیمت های مشخص در پایان هر روز امكان پذیر است. امكان ایجاد یك مدیریت حرفه ای متمركز وجود دارد. از اتلاف وقت و هزینه خریداران و متقاضیان سهام در مقایسه با بورس اوراق بهادار جلوگیری می شود.امكان سرمایه گذاری در صنایع و شركت های مختلف برای سرمایه گذاران جزء و انفرادی به صورت مشاع فراهم است.خرید و فروش سهم صندوق سرمایه گذاری مشترك نسبت به سهام سایر شركت های موجود در بورس ساده و آسان است.
●ضرورت تشكیل صندوق های سرمایه گذاری
در بورس كشورمان، یكی از مشكلاتی كه اكثر شركت های پذیرفته شده به طور اعم و شركت های سرمایه گذاری (بسته) به طور اخص با آن مواجه می باشند، كمبود نقدینگی است. افزایش سرمایه های مكرر و دست و پاگیر سال های اخیر نیز خود مؤید این مــدعــا اســت. مــاهـیــت ســرمــایــه بـاز صنـدوق هـای سرمایه گذاری مشترك، مشكلات موجود سهامداران شـــــركـــــت هـــــای ســـــرمـــــایـــــه گــــذاری درخــصــــوص پیچیدگی های افزایش سرمایه را حل می كند. از سوی دیگر، در حال حاضر تعداد ۲۰۴ شركت متقاضی ورود به بورس اوراق بهادار می باشند و با عـنـایت به سیاست خصوصی سازی شركت های دولتی به ویژه بانك ها و بیمه ها، نیاز به نقدینگی در بورس اوراق بهادار دوچندان خواهد شد. جذب نقدینگی توسط صندوق های سرمایه گذاری مشترك از طریق جذب سرمایه های خرد و حتی در بعضی موارد مقرری های ماهانه مردم ، امكان معامله هر چه بیشتر و سریع تر برروی سهام جدید بورس اوراق بهادار را فراهم می سازد. علا وه بر مشاركت مردم كشورمان، پیش بینی می گردد سرمایه های ایرانیان فقط در آمریكا در بدبینانه ترین حالت ۳۰۰ میلیارد دلار باشد. رشد اقتصادی سال های اخیر، تورم با منحنی رشد صعودی ولی كاهنده و تثبیت نسبی نرخ برابری ارزهای خارجی در مقابل ریال ، بسیاری از ایرانیان مقیم خارج را به سرمایه گذاری در ایران راغب نموده است. ولی از آنجا كه این افراد با مكانیزم های سرمایه گذاری در ایران از جمله بورس اوراق بهادار آشنا نیستند تمایلی به این قبیل سرمایه گذاری ها از خود نشان نمی دهند. سادگی در امر قیمت گذاری سهم صندوق های سرمایه گذاری مشترك كمك مؤثری برای سرمایه گذارانی است كه امكان به روزرسانی اطلاعات و پیگیری تحولات در بورس اوراق بهادار را ندارند.

منبع : ماهنامه اقتصاد ایران