طراحی جوجه کشی در قرن بیست و یکم از دیدگاه یک جنین‌شناس

لزوم توجه به نکات فراوان و متنوع در طراحی کارخانه جوجه کشی جهت دستیابی به حد مطلوبی از عملکرد کاملا" مشخص شده است. معمولا" در طراحی کارخانه جوجه کشی ، نقشه فضاها و اتاق ها به منظور به حداقل رساندن آنها ( و بالطبع ، کاهش هزینه ها ) و همچنین کاهش خطر آلودگی های میکروبی تخم مرغ و جوجه ها از اولویت برخوردار می باشند. اما این موارد، تنها نکاتی نیستند که بایستی مورد توجه قرار گیرند، نظریات دیگری، به ویژه نقطه نظرات جنین شناسان در مورد جوجه کشی تجارتی نیز در این زمینه وجود دارد که می تواند مورد بررسی قرار گیرد. اهمیت جنین در فرآیند جوجه کشی بایستی مورد تأکید زیادی قرار گیرد زیرا در شرایط تجاری همواره ممکن است تخم مرغ بعنوان موجودی بی جان و بی تفاوت نسبت به محیط اطراف در نظر گرفته شود.هر چند واحدهای جوجه کشی برای انکوباسیون تخم مرغها طراحی می شوند اما شرایط آنها به گونه ای است که زمینه رشد طیف وسیعی از میکروارگانیسم ها نیز فراهم می شود.در صورت عدم کنترل میکروب ها ، آنها می توانند موفقیت عملکرد جوجه کشی را تهدید نمایند.در یک طراحی صحیح ، واحد جوجه کشی به دو منطقه " تمیز " و " آلوده " تفکیک می شود که این دو بخش تا حد امکان از یکدیگر جدا می گردند.مناطق تمیز شامل اتاق های نگهداری تخم مرغ و انکوباتورها و نواحی آلوده شامل اتاق های هچر ، اتاق عملیات و اتاق های شستشو می باشند. در یک مقیاس بزرگ این امر تا حد زیادی نشان دهنده بار میکروبی بالقوه هر یک از فضاهای کارخانه جوجه کشی است، بدین ترتیب تخم مرغهای تمیز تقریبا" عاری از آلودگی هستند اما بقایای محل تفریخ (Hatch) توانایی فراهم نمودن زمینه رشد فزاینده میکروبی را دارا می باشند.بخشی از عملیات مبارزه علیه میکروب ها شامل اجرای برنامه پاکسازی و ضد عفونی منظم اتاق ها همراه با ضد عفونی تخم مرغها قبل از خواباندن می باشد. یک نکته مهم و اساسی در چنین برنامه هایی ، جلوگیری از انتقال آلودگی از مناطق آلوده به قسمت های تمیز می باشد. معمولا" این امر، تا حدودی با جلوگیری از جابه جایی تجهیزات و کارکنان منطقه آلوده صورت می پذیرد. در برخی موارد رنگ و شکل لباس کارکنان نشان دهنده محل فعالیت آنها می باشد و کارکنان شاغل در سالن های ستر و هچر از رفت و آمد به قسمت یکدیگر منع می شوند.به طور معمول ، تمامی مسیرهای منتهی به اتاق شستشو به شکلی طراحی می شوند تا تماس سینی های آلوده هچر با قسمت انکوباتور یا تخم مرغهای آماده چیدن به حداقل برسد.
امنیت زیستی فراتر از دیوارها
دامنه امنیت زیستی (Biosecurity) اغلب فراتر از دیوارهای جوجه کشی است. در برخی واحد های جوجه کشی فقط از ورود وسیله نقلیه بازدید کنندگان به محوطه جلوگیری می شود، در حالی که در برخی دیگر ، دوش گرفتن و تعویض لباس مراجعین قبل از ورود به کارخانه جوجه کشی ضروری تلقی می گردد. حتی در برخی واحدهای جوجه کشی ورود مراجعین ، مستلزم ارائه گواهی " عاری بودن از سالمونلا " می باشد. تمامی این تدابیر برای مقابله با آلوده شدن جوجه کشی ضروری است اما در بسیاری موارد تأثیر این اقدامات نسبی بوده ، در صورت عدم تکمیل ، ممکن است نقش آنها تحت تأثیر سایر عملیات جوجه کشی کم رنگ شود. برنامه های کاربردی حفاظت زیستی بر کاهش میزان آلودگی اولیه استوار است اما افراد، واحدهای جوجه کشی خود را بطور مداوم آلوده می سازند.تقریبا" در تمام جهان این موضوع پذیرفته شده است که تخم مرغهای بسیار کثیف ، به ویژه تخم مرغهای گذارده شده روی بستر جهت جوجه کشی غیر قابل قبول هستند. زیرا صرف نظر از جوجه در آوری ضعیف ، این قبیل تخم مرغها خطر آلوده شدن جوجه کشی را به شدت افزایش می دهند. متأسفانه این دلایل واضح ، مانع از ورود تخم مرغهای بسیار آلوده به جوجه کشی و خواباندن آنها در ستر تمیز نمی شود؛ به این دلیل برنامه های بهداشتی کارخانه جوجه کشی نتیجه ای جز زحمت بیهوده به دنبال نخواهند داشت. ضد عفونی تخم مرغهای آلوده به طور کامل مؤثر نبوده ،کنترل بیماری باید بر اساس پیشگیری ، و نه صرفا" کنترل آلودگی ، صورت پذیرد. دلیل ابتدایی خواباندن تخم مرغهای روی بستر صرفه اقتصادی است زیرا برای تولید این تخم مرغها نیز هزینه صرف شده است. با این همه و با توجه به مواردی همچون تخم مرغهای فاسد شده و تلفات ناشی از عفونت بند ناف جوجه ها آیا برآوردی از هزینه های ناشی از خواباندن تخم مرغهای کثیف داریم؟ به علاوه ضد عفونی مؤثر یک کارخانه جوجه کشی که سالها در معرض تخم مرغهای کثیف بوده ، چه مقدار ارزش دارد؟برنامه های کارآمد بهداشت جوجه کشی بر مبنای چیدن تخم مرغهای تمیز، که به آسانی و به نحو مؤثر قابل ضد عفونی هستند استوار است. علیرغم زیان های اقتصادی ، از چیدن تخم مرغهای بستر بایستی اجتناب نمود. راه حل مناسب ، بهبود مدیریت گله مادر جهت به حداقل رساندن تعداد تخم مرغهای بستر می باشد.علاوه بر این ، برای اطمینان از تولید مقادیر کافی تخم مرغ درجه یک می توان به پرورش تعداد بیشتری مرغ مادر اقدام نمود. بنابراین حتی پیشرفته ترین طرح و نقشه کارخانه جوجه کشی که تمامی جنبه های امنیت زیستی نیز در آنها لحاظ شده باشد، تنها در صورتی موفق خواهد بود که تخم مرغهای تمیز و درجه یک برای چیدن انتخاب شوند.
ظرفیت جوجه کشی :
اجبار در چیدن تخم مرغهای گذارده شده روی بستر تا حدودی به مشکلات ناشی از ظرفیت اسمی کارخانه یعنی فراهم کردن تخم مرغ کافی برای تکمیل ظرفیت سترها بر می گردد. هنگام طراحی یک کارخانه جوجه کشی جدید، باید منابع تهیه تخم مرغ مورد توجه کامل قرار گیرد. در صورت نزدیکی مزارع مادر به کارخانه جوجه کشی باید راه های احتمالی انتقال آلودگی از مزرعه به جوجه کشی بطور کامل بررسی شود که در صورت زیاد بودن فاصله ( به عنوان مثال چند صد کیلومتر) در نظر گرفتن فضای کافی جهت نگهداری تخم مرغها پس از طی این مسیر، لازم می باشد.تجربه نشان داده است تخم مرغهای بسیار زیادی بدون آنکه قابل جوجه کشی باشند خوابانده می شوند. این تخم مرغها شامل تخم مرغهای خارج از اندازه های قابل قبول ، بدشکل و یا تخم مرغهایی با کیفیت پوسته پایین می باشند. بار دیگر ، جنبه های اقتصادی حکم می کند که این دسته از تخم مرغها نیز خوابانده شوند. اما می توان مجموعه را به نحوی طراحی کرد که تخم مرغ تهیه شده همواره کمی بیش از نیاز جوجه کشی ( به عنوان مثال ۵ درصد بیشتر) باشد. با این تدبیر می توان تخم مرغهای درجه دو را حذف کرده و فقط تخم مرغهای درجه یک را در دستگاه جوجه کشی چید. بهبود جوجه درآوری ( به علت استفاده از تخم مرغهای درجه یک ) طی دوره تولید یک گله مادر، به زحمت می تواند افزایش هزینه ناشی از نگهداری پرندگان بیشتر را جبران نماید.تعداد بسیار زیاد و اندازه بسیار بزرگ تخم مرغها
ظرفیت انکوباتورها و هچرها یکی از جنبه های کلیدی در طراحی یک کارخانه جوجه کشی است که اندازه کلی کارخانه جوجه کشی را تعیین می نمایند. هزینه ساخت و ساز بالا بوده ، معمولا" تمایل بر آن است که از تعداد کمتری انکوباتور استفاده شود. متأسفانه گذشت زمان، همواره آبستن وقایع و تحولاتی است. با توجه به بهبود وضعیت گله های مادر طی ۳۰ سال گذشته و تغییرات حاصل در میزان باروری تخم مرغ ، به نظر می رسد تعداد تخم مرغهایی که در انکوباتورها چیده می شوند در اغلب موارد بیشتر از آن چیزی است که باید باشد. افزایش اندازه تخم مرغ سبب کاهش فاصله بین سر تخم مرغ با کف سینی ردیف بالا شده و در نتیجه ، فضای بالای تخم مرغها محدودتر و عبور جریان هوا کمتر می شود. بنابراین در واقع هوا به جای عبور از فراز تخم مرغها، در اطراف سینی ها به گردش در می آید. همچنین با توجه به بیشتر بودن تعداد جنین، گرمای تولیدی آنها همگام با نزدیک شدن به مراحل انتهایی جنینی بیشتر می شود. ترکیب این دو عامل سبب افزایش احتمالی گرم شدن بیش از حد تخم مرغها شده که در نهایت، کاهش میزان جوجه درآوری و نیز کاهش کیفیت جوجه ها را به دنبال خواهد داشت.با برداشتن یک یا دو سینی از راک و جابه جا کردن سایر سینی ها، به آسانی می توان فاصله بین تخم مرغها و سینی ردیف بالا را افزایش داد.این کار فضای بین سینی ها را افزایش داده و با عبور جریان بیشتری از هوا ، تبادل گرمایی به راحتی انجام می شود. بدین ترتیب ضمن کاهش یافتن موارد گرم شدن بیش از حد تخم مرغها، میزان جوجه درآوری و کیفیت جوجه ها نیز بهبود می یابد.بدیهی است با کاهش تعداد تخم مرغ هر دستگاه ، تعداد انکوباتور مورد نیاز کارخانه جوجه کشی افزایش خواهد یافت. سؤال این است که آیا افزایش حاصل در میزان جوجه درآوری طی ۲۵ سال ( که عمر مفید دستگاه ها تلقی می گردد) قادر به جبران حجم عظیم سرمایه گذاری اولیه می باشد؟
تهویه عاملی کلیدی
در طراحی کارخانجات جدید جوجه کشی صرفه جویی در انرژی مصرفی درون ساختمان و راه های نگهداری آن مورد تأکید فراوان قرار می گیرد. این کار بی دلیل نیست، زیرا برق گران بوده، هدر رفتن گرما از سقفهای عایق بندی نشده ، اتلاف بی دلیل پول می باشد. واحدهای هواساز (Air handling units) به نحوی طراحی شده اند که از گرمای هوای خروجی ماشین های جوجه کشی برای گرم کردن هوای کارخانه استفاده کنند، اما باید در نظر داشت که کاهش اتلاف انرژی در مواردی سبب بروز مشکلاتی در تهویه بخش های مختلف کارخانه جوجه کشی می شود. باید به خاطر داشت که تخم مرغهای حاوی جنین جهت تأمین اکسیژن مورد نیاز خود و دفع دی اکسید کربن نیاز مستمر به هوای تازه دارند. هر عاملی که سبب کاهش ورود هوای تازه به جوجه کشی گردد، می تواند محیط گازی ماشین ها را تحت تأثیر قرار دهد. اندکی کاهش در میزان اکسیژن هوا می تواند موجب مرگ احتمالی ۱ تا ۲ درصد از جنین های هر سینی شود، که خسارت اقتصادی عمده ای است.حفظ دمای مناسب در اتاق هایی که تخم مرغها طی مراحل مختلف انکوباسیون؛ مدتی در آن توقف خواهند داشت، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این توقف اغلب حین انتقال (Transfer) تخم مرغها به هچر می باشد. در صورت توقف طولانی مدت تخم مرغها در خارج از انکوباتور حرارت آنها به میزان قابل ملاحظه ای کاهش می یابد. بنابراین دمای چنین مناطقی باید بیش از ۲۲ درجه سانتی گراد باشد تا تخم مرغها سرد نشوند. هر چند تأثیر معمول افت دما ، کاهش سرعت تکامل جنین می باشد اما در صورت طولانی شدن دوره سرما ، تعدادی از جنین های حساس تلف خواهند شد. تلفات ناشی از این وضعیت تنها ممکن است ۲ تا ۳ جنین به ازای هر سینی باشد. اما در مجموع موجب کاهشی معادل ۱ درصد در میزان جوجه درآوری خواهد شد.در طراحی جوجه کشی باید به محیطی مناسب برای نمو جنین توجه گردد. می بایست در طراحی کارخانه دقت کرد تا رعایت ملاحظات اقتصادی با حداکثر تولید جوجه در تعارض نبوده ، تأثیر نامطلوبی بر سودآوری جوجه کشی نداشته باشد.
جوجه کشی فراتر از یک ساختمان
مقصود از جوجه کشی تنها ترکیبی از ساختمان و تجهیزات موجود در آن نمی باشد. در این رابطه، طبیعت تخم مرغهای قابل جوجه کشی به عنوان موجودات زنده بایستی مورد توجه کامل قرار گیرد و مطابق آن، امنیت زیستی و جنبه های کاری مربوطه لحاظ گردد. با در نظر گرفتن این مطلب که یک کارخانه جوجه کشی تازه تأسیس تا ۲۵ سال دایر خواهد بود، اعتقاد بر این است که تأکید بر صرفه جویی در مصرف انرژی نباید به بهای غفلت از جنین ها تمام شود. به طور یقین این امر سبب بیشترین میزان جوجه درآوری نخواهدشد. یک انتخاب کم هزینه همواره بهترین انتخاب نیست.سرمایه گذاری بیشتر اولیه در تجهیزات، ساختمان و نیز گله مادر امکان افزایش قدرت انتخاب تخم مرغ جهت خواباندن و بهبود شرایط انکوباسیون را فراهم خواهد ساخت و به سود اقتصادی بلند مدت و قابل توجهی که سرمایه گذاری اضافی اولیه را برگشت دهد، منجر خواهدشد.
دکتر حمیدرضا گندمی ثانی

منبع : موسسه مرغداری ایران