تغییر جنسیت در مرغ‌ها

همواره در مورد تغییر یافتن مرغ به خروس مطالبی را شنیده‌ایم. اكثراً نسبت به این موضوع با دیده شك و تردید نگاه می‌كنیم اما به راستی تغییر جنسیت گر چه رویداد نادری است ولی اتفاق می‌افتد. تا بحال تغییر جنسیت از خروس به مرغ گزارش نشده است. درتغییر جنسیت خودبخودی فقط فنوتیپ مرغ تغییر میكندو ظاهر مرغ شبیه خروس می‌شود و از نظر ژنتیكی تغییر‌ی در آن ایجاد نمی‌شود.
تفاوتهای ما بین مرغ و خروس
مرغ و خروسهای كم‌سن را جوجه(Chick) می‌نامند و با بالارفتن سن آنها به جوجه‌های نر (كمتر از یكسالگی) جوجه خروس (Cockeral) و خروس(COCK) و به جوجه‌های ماده (كمتر از یكسالگی) جوجه مرغ( pullet) و مرغ (hen)گفته میشود. بسته به نژاد مرغ و خروسی كه پرورش داده میشود سن مناسب جهت اطلاق مرغ به جوجه‌ مرغ و خروس به جوجه‌خروس متفاوت است، این سن در طیوری كه دارای نژاد خالصی می‌باشند سن مشخصی دارد. معمولاً به جوجه‌ها تا قبل از یكسالگی یا جوجه‌ خروس اطلاق میگردد یا جوجه‌‌مرغ و بعد از یكسالگی مبدل به خروس و مرغ می‌شوند اما درتجارت صنایع طیور یك جوجه مرغ را بعد از تولید اولین تخم مرغش در حدود سن ۵ ماهگی مرغ می‌نامند و جوجه نر را بعد از بلوغ جنسیش كه در حدود سن ۵ ماهگی می‌باشد خروس میگویند. تفاوتهای قابل ملاحظه‌ در صفات ثانویه‌ جنسی بین جوجه‌های نر و ماده سبب ایجاد دو شكل مختلف در جنس نر و ماده میشود.
تفاوتهای مشخص بین خروس و مرغ عبارتند از:
بدن، تاج و ریش خروس بزرگتر از مرغ است. در پرنده‌‌های تك‌ تاجی، تاج حیوان نر متورمتر و قائمتر است نسبت به جنس ماده كه ممكنه به سمتی خم شده باشد. سیخك خروس بلندتر از مرغ می‌باشد. بانگ خروس با مرغ فرق دارد. پرهای خروس نسبت به مرغ دارای رنگهای متعددی بوده و رنگ پرهای زینتی خروس تنوع بیشتری دارد. پرهای ناحیهٔ پشت‌ و ران خروس نسبت به مرغ بلندتر و نوك‌تیزتر می‌‌باشد. در دم مرغ پراصلی وجود دارد اما در خروس علاوه براین پرها، در ناحیه عقب بدن (پشت و ران) نیز پر اصلی وجود دارد. در تفاوتهای فوق‌الذكر استثنائی هم وجود دارد مثلاً در دو نژاد Campine وSebright خروسها دارای پر مرغ گونه هستندعلت این امر موتاسیونی است كه در یكی از ژنهای این دو نژاد ایجاد شد و سبب تولید بیش از اندازه آروماتاز۱ (Aromatase) در چندین بافت از جمله فولیكول پرها می‌شود. زیرا آروماتازآنزیمی است جهت تبدیل آندروژن به استروژن و لذا در فولیكول پر خروسهای دو نژاد Sebright وCampine هورمون استروژن تولید شده بیشتری وجود دارد با توجه به اینكه وجود استروژن در فولیكول‌های مرغ سبب تغییر شكل و تولید پردر گردن و دم مرغ میشود و مقدار زیاد استروژن در فولیكول پرهای خروس سبب رشد آنها آنچنانكه در مرغ وجود دارد می‌شود. همچنین اخته كردن خروسهای این دو نژاد بعلت از بین رفتن منشاء آندروژنی در فولیكول پرها كه به استروژن تبدیل میشود مجدداً در خروسها شاهد تولید پرهای مرغ گونه میباشیم.
ژنوتیپ یا فنوتیپ
ایجاد جنس نرو ماده در پرندگان توسط وجود یا عدم وجود كروموزومWW كه شبیه كروموزومY در انسان می‌باشد كنترل میشود. پرندگان نر از نظر ژنتیكی هموزیگوتZZ و پرندگان ماده هتروزیگوت می‌باشدZW ، درست برعكس پستانداران كه در آنها نرهتروزیگوتXY و ماده‌ها هموزیگوت XXمیباشند. بعد از چند روز كه از لقاح تخمك بگذرد چنانچه جنین ماده باشد در تخمدان چپ(غدهٔ تناسلی ابتدائی) و مقدار زیادی از سلولهای تمایز یافتهٔ ابتدائی(primordiad germ cells) دیده میشود. در روز دهم جوجه‌كشی غدد جنسی به مقدار كافی تمایز یافته‌اند ولذا میشود جنسیت را بوسیله كالبد شكافی تشخیص داد. در تمام طول مدت رشد جنین به هیچ طریق نمی‌شود از روی مشخصات خارجی تخم‌مرغ جنسیت جوجه را مشخص كرد حتی در هنگام از تخم بیرون آمدن جوجه‌ها (تفریخ) وزن جوجه مرغ با وزن جوجه خروس یكسان است و در آن هنگام فقط در واریته‌هایی باژنتیك خاص میتوان از روی رنگ پرهایشان جنسیت جوجه‌ها را تعیین كرد در غیر اینصورت در زمان تفریخ جوجه نر و ماده هیچگونه مشخصات ثانویه جنسی از خود نشان نمی‌دهند. بروز صفات ثانویه جنسی پرندگان بالغ در اثر ترشحات هورمون از بیضه و تخمدان می‌باشد و افزایش صفات ثانویه جنسی در اثر ژنهای جنسی است كه فتوتیپ آن جنسی را تجلی میدهد و به تولید آندروژن و استروژن مربوط میشود. در خروسها آندروژن مسئول تحریك رشد تاج و ریش و صوت خاص خروس می‌شود همچنین رشد سیخك مرغ و خروس به ترشحات بیضه‌ای و تخمدانی بستگی دارد و در پرندگان رشد سیخك توسط ژن جنسی كنترل میشود. استروژن موجود در فولیكول پرمرغ، مرغ‌گونه بودن پر از لحاظ رنگ پروبال و فرم لبه گرد پر در گردن و دم كنترل می‌كند. در نژادهائی كه در آنها مرغ و خروس از نظر رنگ پروبال دارای دو شكل متفاوت از هم می‌باشند هورمون استروژن باعث كاهش رنگدانه در پرهای بعضی از اندام میشود.
دگرگونی جنسی چگونه اتفاق می‌افتد؟
در بیشتر موارد دگرگونی جنسی ناخواسته ناشی از وجود بیماری‌است كه طی آن به تخمدان مرغ معمولاً تخمدان سمت چپ آسیب میرسد زیرا در جوجه مرغ معمولاً‌ تخمدان سمت چپ فعال می‌باشد و در تمام پرندگان تخمدان و اویدوكت سمت راستی عموماً در دوران جنینی تكامل نمی‌یابند. عموماً وجود علل پاتولوژیكی مثل كیست تخمدان ، غده تخمدان وبیماری غده آدرنال سبب بروز دگرگونی جنسی می‌شود زیرا این علل سبب تحلیل رفتن تخمدان سمت چپ شده و در نتیجه باقیماندهٔ بافت تخمدان سمت راست جهت انجام وظایف تخمدان آسیب دیده(چپ) شروع به رشد و تكامل می‌نماید. در احیای دوبارهٔ تخمدان سمت راست ممكن است این تخمدان خصوصیات بافت تخمدان یا بیضه یا هر دو آنها را بروز دهد و تخمدان سمت راست چنان عمل نماید كه هم تخمك تولید كند و هم وظایف نرینگی را به انجام رساند(ovotestis) . گزارش شده كه اینچنین تخمدانی(ovotestis) قابلیت تولید منی را آنچانكه یك خروس برای تولید نطفه دارد را از خود نشان میدهد هرچند كه این دسته مرغهای تخمگذار هرگز قادر به تخمگذاری و یا انزال اسپرم جهت تشكیل نطفه نیستند اما Ovotedtis با تأثیر بر تركیبات استروئیدی و ترشح آندروژن سبب بروز صفات ثانوی جنس نر میشود آنچنانكه پرنده‌ای كه دارای ژنوتیپ ماده است فنوتیپ جنس نر را از خود نشان خواهد داد.
(۱)-آروماتاز یك تركیب پیچیدهٔ آنزیمی است كه تبدیل استرول به استرادیول را كاتالیزو می‌كند
مهندس فاضل حریقی

منبع : موسسه مرغداری ایران