عارضه آسیت و روش‌های پیشگیری از آن

به دنبال انتخاب برای افزایش سرعت رشد نیاز است كه مواد مغذی و اكسیژن بیشتر و سریعتر با بافت های در حال رشد برسد و از طرفی دیگر مواد زائد باید در اسرع وقت از بدن دفع شود . از آن جا كه به موازات افزایش سرعت رشد ماهیچه ، شش , قلب و عروق ششی به اندازه كافی رشد نكرده اند این اعضاء دچار پر كاری می شوند و توانایی كافی خود را از دست می دهند . همچنین وضعیت خاص آناتومیكی و فیزیولوژیكی دستگاه تنفس پرندگان حساسیت جوجه های امروزی را به آسیت تشدید كرده است چون طیور برعكس پستانداران بوده دیافراگم ندارند و این امر باعث می شود محتویات محوطه شكمی بر كیسه های هوایی فشار آورند و حجم شش را تنگ كنند . شش پرندگان در قفسه سینه تقریبا بی حركت و ثابت است و همانند پستانداران با هر بار نفس كشیدن منبسط و منقبض نمی شود . قطر مویرگهای ششی نیز در طیور كم می باشد و قلب نیز نسبت به وزن بدن كوچك است از این رو در طیور با رشد سریع به علت عدم توانایی عروق و شش برای رساندن اكسیژن كافی به بافت ها ، بدن مجبور است با افزایش فشار خون و سرعت بخشیدن به جریان آن كمبود اكسیژن را جبران نماید . بالا بودن فشار خون سبب خروج مایع پلاسما به محوطه شكمی می شود و با تجمع مایع در آن عارضه آسیت به وجود می آید . به طور كلی هر عاملی كه سبب تشدید كمبود اكسیژن و افزایش فشار خون شود شیوع آسیت را افزایش می دهد . تلفات آسیت در سویه های با رشد سریع جوجه های گوشتی به ویژه خروسها از ۴ هفتگی متداول و معمول است . این امر به دلیل رشد سریع كه نیاز به اكسیژن بیشتری برای سرعت متابولیكی بالا دارند و همچنین وضعیت خاص آناتومیكی و فیزیولوژیكی دستگاه تنفس این سویه ها می باشد . تركیب كمتر اكسیژن با گلبول قرمز در طیور با رشد سریع در مقایسه با رشد آهسته تر (حتی در نواحی كم ارتفاع) نیز شیوع آسیت را تسهیل می كنند . ابتلا به آسیت در اثر افزایش وزن سریع تنها به اصلاح نژاد و تغییرات ژنتیكی طیور به وجود نمی آید بلكه جیره های با انرژی بالا كه سبب حداكثر رشد می شوند نیز منجر به افزایش آسیت میگردند. وجود آسپرژیلوس در جیره به دلیل تضعیف ششها و همچنین چربیهای غذایی حاوی توكسین نیز سبب شیوع آسیت میگردد. بعلاوه افزایش بیش از حد سدیم در جیره و یا در آب احتمال ابتلا به آسیت را افزایش می دهد . مصرف بیش از حد سدیم و تاثیر آن بر هیپرتروفی بطن راست سبب آسیت می شود . آسیت در مناطق سردسیر بیشتر شایع می باشد و چون طیور برای حفظ دمای بدن سرعت واكنش های متابولیكی شان را افزایش می دهند . سرما سبب افزایش وزن قلب و هیپروتروفی دیواره بطن راست و افزایش هماتوكریت شده و احتمال ابتلا به آسیت را افزایش می دهد .كیفیت هوای آشیانه نیز در شیوع آسیت نقش دارد . وجود گرد و خاك ، افزایش بخار آب ، دی اكسید كربن و گازهای سمی در اثر تهویه ضعیف نیاز به اكسیژن را افزایش می دهد و در واقع طیور را بیشتر به آسیت مبتلا می سازد. آسیت در جوجه هایی كه در مناطق مرتفع پرورش می یابند شیوع زیادی دارد . این امر به دلیل كمبود اكسیژن در نواحی مرتفع می باشد . بیماریهای تنفسی نیز حساسیت به آسیت را افزایش می دهند . این امر به خاطر تضعیف ششها و مجاری تنفسی و در نتیجه بد عمل كردن دستگاه تنفس و كاهش بازدهی اكسیژن می باشد . افزایش هماتوكریت ، غلظت هموگلوبین و تعداد گلبول قرمز را در اثر افزایش نیاز به اكسیژن ، ویسكوزیته خون بالا رود ممكن است سبب افزایش فشار خون ششی و در نتیجه شیوع آسیت گردد . تغییر شكل گلبولهای قرمز خون نیز افزایش عارضه آسیت می شود . بالانس الكترولیت های جیره تاثیر بر اسیدیته خون (در نتیجه فشار خون و آسیت) اهمیت پیدا می كند . به عنوان مثال افزودن یك درصد بی كربنات سدیم به جیره به خاطر ماهیت قلیایی آن و امكان ایجاد آلكالوز سبب كاهش شیوع آسیت می شود افزودن كلراید آمونیوم به همین مقدار ماهیت اكسید كنندگی آن و احتمال ایجاد اسیدوز سبب افزایش تعداد پرندگان مبتلا به آسیت می شود .
پیشگیری
در معرض سرما قرار نگرفتن جوجه ها ، تامین سطح حداقل سدیم جیره ، بالانس الكترولیت های جیره ، آگاهی از به خاطر افتادن پرورش جوجه های گوشتی (به خصوص سویه های سریع الرشد) در مناطق مرتفع ، دقت در نگهداری مواد خوراكی برای جلوگیری ازآلوده شدن به سموم قارچی ، جلوگیری از ابتلای جوجه ها به بیماریهای تنفسی و تهویه مناسب برای حفظ كیفیت رضایت بخش هوا از جمله فاكتورهای مدیریتی هستند كه باید مورد توجه قرار گیرند . رشد ماهیچه و استخوان (رشد سوماتیكی ) به صورت درصدی از وزن بدن ، طی چند هفته اول زندگی (به خصوص در حدود دو هفتگی) در بیشترین حد است . از اینرو احتیاج به اكسیژن به ازای هر كیلو گرم از وزن متابولیكی در این سن بیشترین است . تحقیقات نشان داده است كه كند شدن سرعت رشد در سنین اولیه به خاطر كاهش نیاز به اكسیژن شیوع آسیت را تخفیف می دهد و از اینرو محدودیت غذایی در سنین اولیه و برنامه نوردهی متناوب جهت كاهش سرعت متابولیكی و در نتیجه نیاز كمتر به اكسیژن در كاهش شیوع آسیت به كار گرفته می شوند یكی دیگر از مزیت های محدودیت غذایی جهت كاهش شیوع آسیت این است كه اگر چه محدودیت ممكن است سبب كند شدن رشد سوماتیكی شود اما چون مانع رشد اعضایی چون قلب ، شش ها و كلیه های نمی شود لذا طیور با دستگاه قلبی و تنفسی قویتر وارد مرحله رشد و پایانی می شوند . علاوه بر راه حلهای كوتاه مدت گفته شده در دراز مدت نیز باید راه حل مناسبی انتخاب گردد راه حل دراز مدت برای كاهش شیوع عارضه آسیت اصلاح مقاومت به آسیت است . صفتی كه می تواند در موازات با صفات مطلوب دیگر اصلاح شود چون همبستگی مثبتی بین هماتوكریت و شیوع آسیت وجود دارد و می توان از روی میزان هماتوكریت ، جوجه های مقاوم به آسیت را از طریق برنامه های اصلاح نژادی انتخاب كرد .
دكتر هاله یحیی زاده
(كارشناس تغذیه طیور)

منبع : موسسه مرغداری ایران