شب یلدا تولد مهر است

درخت سبز یلدا كجاست؟
هنوز مشخص نیست لغت یلدا چه زمان و چگونه به زبان پارسی راه یافته است. اما گروهی از مورخان بر این باورند كه شاید شكنجه ها و بدرفتاری هایی كه با مسیحیان صورت می گرفت آنها را به سوی ایران در زمان ساسانیان روانه كرد و این گروه با مهاجرت به این سرزمین این لغت را در زبان پارسی جای دادند.اما بحث اصلی یعنی جشن این روز در این سرزمین رواج داشت و در بسیاری از فرهنگ های باستانی برگرفته از فرهنگ پارسی در این روز پیروزی نور بر تاریكی جشن گرفته می شد.چهار هزار سال پیش در مصر تولد مجدد حیات را در این شب و سپس به مدت ۱۲ روز كه از ۱۲ حالتی كه از خورشید در ماه های مختلف گرفته شده بود، جشن می گرفتند.پارسیان نیز در زمان فرمانروایی زرتشتیان با تشریفات خاص مذهبی این روز را گرامی می داشتند. در متون و كتاب های قدیمی درباره این روز آمده است: «آخرین روز ماه آذر پارسی كه اهریمن از اهورامزدا شكست می خورد كه روز تولد خورشید است و به خرم روز نیز معروف است.»«هتر الیزابت پترسون» محقق زرتشتی از دانشگاه بالتیمور می نویسد: بر اساس اعتقاد زرتشتیان آتش باید در تمام شب بسوزد تا اهریمن مغلوب شود و افراد خانه ضمن جشن و سرور برای در امان ماندن محصولات از سرما، دعا كنند.
با اینكه بسیاری از مراسم این جشن در طول سالیان دراز از میان رفته اما بر اساس مدارك موجود در این روز پادشاهان ساسانی با تن پوش های سفید مانند افراد عادی با ترك طبقه خود در میان مردم عادی حاضر می شدند و شاه بدلی كه از میان مردم انتخاب میژشد در خیابان های شهر قدم می زد.
در دوران قدیم مصری ها نیز به مانند ایرانیان در این روز جشن فصل بذر را برپا می كردند كه با الهام از این جشن ایرانی مصری ها خانه هایشان را تزئین می كردند و جنگ و خشونت در این روز فراموش می شد، همه در كنار هم جمع می شدند. پولدار و فقیر و برده ها و از نكات جالب این مراسم این است كه فرزندان در این روز سرپرست خانه بودند و در همین حال تا صبح شمع روشن می كردند تا تاریكی و ظلمت فرار كند.با ظهور مسیحیت و اعلام روز تولد حضرت عیسی به عنوان مهمترین جشن مسیحیان این دو جشن یعنی یلدا و تولد مسیح در یك روز جشن گرفته می شد. این محقق زرتشتی می نویسد: با پیروزی اسلام در سرزمین پارس و شرایط حاكم بر ایران در سال های نخست، بسیاری از جشن های پارسی به فراموشی سپرده شد. در حال حاضر شب چله به یك جشن اجتماعی بدل شده كه اقوام و دوستان در كنار هم جمع می شوند و میوه های خشك و تازه زمستان در این مراسم خورده می شود. مردم دعا می كنند تا سرما محصولات آنها را از بین نبرد.كلیمی های ایران كه دارای تمدن قدیمی هستند شب چله را با جشن درخت خود كه همزمان با یلدا است جشن می گیرند و این جشن بسیار نزدیك به شب چله است.شمع ها روشن و میوه های مختلف در جشن چیده و گوشت خاصی طبخ می شود.در جنوب روسیه نیز جشن های بسیار نزدیك شبیه شب چله برگزار می شود. نان های شیرین به شكل حیوانات و انسان چیده می شود، آتش روشن می كنند و به دور آن می رقصند.یكی از محققان دانشگاه بالتیمور در معرفی شب یلدا می نویسد: یلدا یك جشن است. با اینكه سال نو پارسی در مارس آغاز می شود، اما در این روز برای گرامیداشت طولانی ترین شب سال افراد دورهم جمع می شوند. این سنت از زمان زرتشت پیامبر بر جای مانده است. هر چند كه در طول قرن ها بسیاری از جشن های زرتشتیان تغییر كرده و در حال حاضر ۳۰۰ هزار زرتشتی كه در هند و ایران زندگی می كنند برخی از جشن های زرتشتیان را برگزار می كنند.یلدا در پاكستان و هند و در واشنگتن و شمال آمریكا از طرف زرتشتیان جشن گرفته می شود. در جشن شب یلدا كه سال گذشته در واشنگتن برگزار شد بسیاری از زرتشتیان پارسی، هندی و پاكستانی تا طلوع خورشید با گوش دادن به موزیك های ایرانی به پایكوبی پرداختند.سال گذشته یكی از محققان زرتشتی در شب یلدا خطاب به مدعوین گفت: چقدر از مردم حاضر در اینجا درخت كریسمس را آماده كرده اند؟ تعدادی دست بالا رفت. سپس پرسید چند تن درخت یلدا را تزیین كرده اند، مدعوین متعجب شدند برخی خندیدند. این محقق با تندی گفت این چیزی است كه شما باید داشته باشید: «درخت یلدا». زیرا درخت كریسمس از درخت یلدا گرفته شده است. وی سپس ادامه داد كه در دوران پارس باستان در شب یلدا درخت سبزی را تزیین می كردند كه نشانه سبزی همیشگی باشد. یعنی روز تولد خورشید. دختران جوان آرزو می كردند و لباس های بافته شده از نقره را به دور درخت می بستند تا به خواسته خود برسند اما این رسم آرام آرام تغییر كرد.زیرا مسیحیان و پاپ لئو در قرن چهارم برای از بین بردن این سنت تلاش كردند و سرانجام پیروز شدند.همزمانی تولد مسیح با شب یلدا سبب شد كه این دو جشن با هم برگزار شود ولی به تدریج با تغییر مداوم تاریخ، زمان آن تغییركرد. در قرن هیجدم «لوتران» آلمانی با اقتباس از درخت یلدای پارسیان درخت كریسمس را به جمع تزیینات شب تولد مسیح آورد.با رواج اسلام در ایران، زرتشتیان مدت ها در خفا مراسم خود را برگزار می كردند تا حدی كه بسیاری از سنت ها به دلیل مخفی شدن این جشن منسوخ شد و در بسیاری از نقاط مانند پاكستان و هند این رسم بسیار كم رنگ شده اما در ایران هنوز پا برجاست.به قولی شب یلدا زمان تولد مهر یا میترا است. طرفداران قوم آریا در ایران وهند و اروپا این شب را با كمی تغییرات در سنت ها جشن می گیرند. درابتدای شب اقوام و گروه های مختلف مردم گردهم جمع می شوند با روشن كردن آتش میوه های فصل زمستان و میوه هایی را كه در طول تابستان خشك كرده اند می خورند و دعا می كنند و شعر می خوانند. در حال حاضر تمامی مسیحیان جهان كه آماده برگزاری جشن كریسمس هستند شب یلدای ایرانی را نیز با جمع شدن در كنار هم و ایجاد فضای آرام جشن می گیرند و به صبح می رسانند.

شرق اول دی ١٣٨٢
ترجمه نیكی محجوب:
منبع: Greenbelt Interfaith News Heather Elizabeth Peterson University Baltimour
Winter Solstice

منبع : روزنامه شرق