تهدیدی برای پادشاهی دلار

ایران در حال حاضر به چند دلیل بهترین موقعیت را برای تشكیل بازار داد و ستد نفت دارد.اولاً ایران دارای ذخایر در جای نفت در حدود ۴۵۰ تا ۵۰۰ میلیارد بشكه است كه با ضریب بازیافت ۲۵درصد حدود ۱۳۰ میلیارد بشكه نفت خام در حال حاضر جزو ذخایر قطعی كشور محسوب می شود.ثانیاً ایران در نقطه اتصال بازار تولید و مصرف نفت قرار دارد. به عبارت دیگر خلیج فارس و دریای خزر به عنوان منابع عمده تولید نفت دنیا در همجواری ایران قرار گرفته اند و از سوی دیگر، هند، چین و در آینده نه چندان دور روسیه و اروپا به عنوان مصرف كنندگان عمده نفت دسترسی راحتی به ایران دارند و از سوی دیگر ایران بهترین مسیر ترانزیت جهت انتقال نفت به این مناطق است.لذا با توجه به این دلایل به نظر می رسد تشكیل بورس نفت در ایران غیرقابل اجتناب باشد.اما تشكیل این بازار تاكنون باعث هراس برخی از كشورها از جمله آمریكا شده است. زیرا قرار است نفت در بورس ایران برای اولین بار بر پایه یورو معامله شود و این در حالی است كه در حال حاضر «دلار» ارز برتر در معاملات نفتی است.به همین دلیل است كه برخی مراكز تحقیقاتی دنیا نگاه خود را بر روی تأسیس بورس نفت در كشورمان متمركز كرده اند. یكی از این مراكز تحقیقاتی، مركز تحقیقات اقتصادی خلیج فارس بوده كه در تحلیلی به بررسی این موضوع پرداخته است.خلاصه ای از مطالب منتشر شده بر روی سایت این مراكز تحقیقاتی به شرح زیر است:
تصمیم ایران برای ایجاد یك بورس نفت و محصولات نفتی در سال آینده، پادشاهی دلار در مبادلات تجاری خصوصاً معاملات نفتی را تهدید می كند.از آنجا كه ایران اعلام كرده است قصد دارد از یورو برای انجام معاملات در بورس نفت استفاده كند، این اقدام مزایای فراوانی برای ایران و كشورهای عربی به دنبال دارد.
هر چند مباحثاتی كه درباره اثر تصمیم ایران بر دلار، كه ارز غالب در مبادلات نفتی است، صورت گرفته است اغراق آمیز به نظر می رسند، اما بسیاری از تحلیل گران و كارشناسان معتقدند موضع كنونی آمریكا علیه ایران از همین تصمیم ایران برای ایجاد یك بورس نفتی مبتنی بر یورو سرچشمه می گیرد.طرح ایجاد بورس نفتی در ایران در برنامه پنج ساله سوم توسعه ایران(۲۰۰۵-۲۰۰۰) مطرح شد و قرار است در مارس ۲۰۰۶ به بهره برداری برسد. به گفته مقامات ایرانی این كشور قصد دارد به قطب اصلی معاملات نفتی در منطقه تبدیل شود.از لحاظ جغرافیایی ایران در كنار بزرگترین واردكنندگان نفت جهان یعنی چین، اتحادیه اروپا و هندوستان قرار گرفته است، كه موقعیت بسیار ایده آلی به شمار می رود.البته در كوتاه مدت نباید انتظار داشت كه شمار زیادی از تاجران و دلالان نفتی روانه بورس ایران شوند، اما در بلندمدت بورس نفتی ایران توانایی رقابت با دو بورس اصلی نفت جهان یعنی بورس های لندن و نیویورك را دارا است. اگر ایران، كه دارای ۱۲۶ میلیارد بشكه ذخایر قطعی نفت است كه حدود ۱۰ درصد كل ذخایر جهان را شامل می شود، حتی مقداری از معاملات نفتی خود را با واحد پول یورو انجام دهد، علاوه بر این كه مزایای اقتصادی بالایی می برد، پایه های تخت پادشاهی دلار را نیز به لرزه درخواهد آورد. از دیدگاه اقتصادی، انجام معاملات به صورت یورو برای ایران كه ۴۵ درصد از كل مبادلات تجاری اش با كشورهای اروپایی است، منطقی به نظر می رسد. همچنین بیش از یك سوم صادرات نفت ایران روانه بازارهای اروپایی می شود و این در حالی است كه ایران صادرات نفتی به ایالات متحده آمریكا ندارد. در این گزارش آمده است: ایجاد بورس نفتی در ایران و انجام مبادلات آن با استفاده از یورو برای كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس نیز سودمند خواهد بود و این كشورها قادر خواهند بود بخشی از نفت خود را به صورت یورو به فروش برسانند.افزون بر این، بورس نفت می تواند سطح سرمایه گذاری های مستقیم خارجی در بخش هیدروكربن ایران را افزایش دهد و در صورتی كه این بورس رونق بگیرد، سرمایه گذاران منطقه خاورمیانه این فرصت را می یابند تا در بازاری به غیر از بازارهای اشباع شده خود به سرمایه گذاری بپردازند.كشورهای اروپایی به تنهایی عهده دار یك سوم واردات ایران هستند و ایران هم اكنون مجبور است به منظور مبادلات تجاری با اتحادیه اروپا دلارهای حاصل از فروش نفت خود را به یورو تبدیل كند كه این كار ریسك نرخ ارز و هزینه های تبدیل را به دنبال دارد.بر این اساس، كاهش ارزش دلار در برابر دلار كه از سال ۲۰۰۲ آغاز شده است و تاكنون ۲۶ درصد از ارزش آن كاهش یافته است، شدیداً قدرت خرید ایران را در برابر شركای تجاری اش كاهش داده است. اگر كاهش ارزش دلار ادامه داشته باشد، كشورهای بیشتری روی به استفاده از یورو خواهند آورد و این امر ایران و كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را عملاً مجبور خواهد ساخت بخشی از صادرات نفت خود را به صورت یورو انجام دهند. از آنجا كه بیش از نیمی از دارایی های ایران در صندوق فاركس به صورت ارز یورو می باشد، تقویت دلار برای ایران مزایای بیشتری هم در پی خواهد داشت.آمریكا كه بزرگترین واردكننده نفت جهان است، شدیداً از تسلط دلار بر بازار نفت حمایت می كند و با هر گونه اقدامی كه در راستای تضعیف جایگاه دلار در این بازار باشد، مقابله می نماید، چرا كه انجام معاملات نفتی بر اساس یورو شدیداً به اقتصاد این كشور آسیب وارد خواهد آورد. بر اساس این گزارش در حال حاضر تعداد انگشت شماری از كشورهای جهان هستند كه همچنان خواهان حفظ تسلط دلار در ذخایرشان هستند. همچنین با توجه به تحریم ایران از سوی آمریكا در صورت راه افتادن بورس ایران، شركت های آمریكایی قادر به مشاركت در آن نخواهند بود و فرصتی دیگر برای سرمایه گذاری و درآمدزایی را از دست خواهند داد. در دهه ۱۹۷۰ كه مدت زیادی از افول استاندارد طلا نمی گذشت، آمریكا با عربستان سعودی در رابطه با مبادله نفت اوپك با استفاده از واحد پول دلار و جایگزینی استاندارد دلار به جای استاندارد طلا به توافق رسید.از آن زمان تاكنون دولت های محافظه كار آمریكا بودجه ها و اوراق قرضه خود را بر اساس دلار تعیین كرده اند تا بر كسری بودجه و كسری تجاری بالای خود سرپوش بگذارند. سال گذشته كسری تجاری آمریكا به ۶۴۶ میلیارد دلار رسید.بی گمان سیستم فعلی دلار های حاكم نفتی، بیش از همه به آمریكا سود می رساند و از آنجا كه دلار، واحد پول حاكم بر مبادلات تجاری بین المللی است آمریكا را قادر ساخته است به طور مؤثر بازار جهانی نفت را در كنترل خود درآورد.در همین زمینه مؤسسه «كارنگی» تصمیم ایران برای استفاده از یورو در مبادلات نفتی را «یك استراتژی هوشمندانه برای تحریك كردن دیگر بازیگران عرصه نفت علیه آمریكا» می داند.در همین زمینه برخی ناظران بین المللی تهدید ایران برای سیستم دلارهای نفتی را آن قدر قوی می دانند كه در این راستا حمله نظامی آمریكا به ایران را(به بهانه جنگ پیشدستانه یا تسلیحات هسته ای) نیز نامتحمل نمی دانند.بر پایه این گزارش، در سال ۲۰۰۰ عراق فروش نفت خود در ازای یورو را آغاز كرد و حساب خود در برنامه نفت در برابر غذای سازمان ملل را نیز به صورت یورو درآورد و بعداً نیز ۱۰ میلیارد دلار از ذخایر خود نزد سازمان ملل را نیز به یورو تبدیل كرد.این اقدام عراق موجب تقویت ۱۷ درصدی یورو در برابر دلار از آن زمان تا سال ۲۰۰۳ و حمله نظامی آمریكا به عراق شد.در صورتی كه ایران به خریداران و معامله گران اجازه دهد خودشان نوع ارز مورد مبادله در بورس نفت را تعیین كنند، برای آمریكا مخالفت آشكار یا پنهان با بورس نفتی ایران بسیار دشوار خواهد بود. چنین رویكردی از سوی ایران موجب خواهد شد قدرت یورو در برابر دلار افزایش یابد و تخت پادشاهی دلار به لرزه درآید. جالب است در همین خصوص به سرمقاله یكی از روزنامه های آمریكا كه اخیراً در خصوص تأثیر بورس نفت ایران نوشته است اشاره شود.این روزنامه آمریكایی در سرمقاله خود اشاره كرده است كه با تأسیس بورس نفت ایران بر پایه یورو در حقیقت جنگ بر ضد دلارهای نفتی آغاز خواهد شد.بر اساس سرمقاله نشریه بالتیمور كرانیكل، قدرت اقتصادی ایران بسیار فراتر از قدرت رژیم صدام حسین است و برخلاف ادعاهای مقالات آمریكایی، علت واقعی ترس آمریكا از ایران نه اهداف هسته ای ایران، بلكه قدرت اقتصادی ایران و نفوذ روزافزون آن در بازار جهانی نفت خام است.نویسنده این گزارش، بورس نفتی ایران كه بر پایه یورو عمل خواهد كرد را از عوامل تهدیدكننده منافع آمریكا می داند و معتقد است ایران قصد دارد با گسترش بورس نفتی خود آن را به رقیبی برای بورس نیویورك و بورس بین المللی نفت لندن(كه هر دو در كنترل شركت های آمریكایی هستند) مبدل سازد.ایجاد یك بورس نفتی یورویی در ایران بدین معنا است كه یورو بدون هیچ گونه مداخله آمریكا در حال ایجاد یك جای پای محكم در بازار جهانی نفت برای خود است، كه این امر می تواند بیش از پیش بر روند رو به تضعیف دلار طی سالهای اخیر بیفزاید.
نویسنده مطلب فوق، بورس نفتی ایران را مرحله دوم جنگ دلارهای نفتی می داند و معتقد است افزایش شدید بدهی های خارجی آمریكا و اهداف دولت نومحافظه كار این كشور در تسلط آمریكا بر جهان، توسط اهداف اقتصادی ایران به چالش كشیده شده است و در صورت رونق بورس نفتی ایران، گامی دیگر بر كاهش تفوق دلار در بازار بین المللی نفت برداشته خواهد شد.در گزارش یادشده آمده است: تنش های ژئوپولیتیكی كنونی میان ایران و آمریكا از فعالیت های هسته ای ایران است و به احتمال فراوان اهداف ایران در ایجاد یك «نظام تجارت نفتی مبتنی بر یورو» هدف پشت پرده فشارهای آمریكا به ایران است.بالتیمور كرانیل می افزاید: ترس آمریكا از تسلط یورو بر مهمترین بازار جهان(بازار نفت)، مهمترین دلیل فشارهای فعلی آمریكا به ایران است، اما همچون حمله آمریكا به عراق، این علت نیز پشت پرده باقی مانده است و اگر «سلاح های كشتار» جمعی دستاویز آمریكا در حمله به عراق بود، اكنون برنامه های هسته ای ایران بهانه فشارهای آمریكا است.این گزارش می افزاید: در حالی كه ایران از ایجاد نظام مبادله نفتی مبتنی بر یورو حمایت می كند و روسیه در حال بحث بر روی آن است، آمریكا از این می ترسد كه دلار نقش خود به عنوان یك ارز انحصاری در بازار جهانی نفت را از دست بدهد و آمریكا بیش از پیش از جهان تك قطبی دلخواه خود دور گردد.
عامل عقب ماندگی كشورهای فقیر
سازمان ملل متحد در گزارشی سیاست های تجاری انحصارطلبانه كشورهای ثروتمند را عامل عقب افتادگی كشورهای فقیر و مرگ حدود هزار و ۲۰۰ كودك در هر ساعت در كشورهای توسعه نیافته خواند. آنچه در ذیل می آید خلاصه ای است از گزارش سازمان ملل در این زمینه است.در حالی كه حادثه تسونامی كه موجب مرگ ۳۰۰ هزار نفر شد توجه و عواطف بین المللی را به خود جذب كرد، اما هم اكنون در كشورهای فقیر و توسعه نیافته وقایع مختلفی رخ می دهند كه هر ماه برابر با تسونامی جان انسان ها را می گیرند.این در حالی است كه در كشورهای فقیر در هر ساعت یك هزار و ۲۰۰ كودك جان خود را در اثر شرایط ناگوار اقتصادی و معیشتی از دست می دهند ولی رفاه ثروتمندان كشورهای توسعه یافته روز به روز افزایش می یابد.علت شرایط فعلی كشورهای توسعه نیافته و در حال توسعه فقر نهادینه شده در این كشورها است كه حاصل قرنها استعمار و چپاول جهان سوم توسط كشورهای ثروتمند اروپای غربی، آمریكای شمالی، ژاپن و استرالیا است.خانواده های مولتی میلیاردری كه شركت های بزرگ و بانك های معتبر بین المللی را در اختیار دارند، بر اقتصاد جهانی حكمرانی می كنند و هر روز بر تلاش خود برای كسب ثروت بیشتر از كشورهای توسعه نیافته آسیا، آفریقا و آمریكای لاتین می افزایند.در حالی كه رهبران كشورهای ثروتمند وانمود می كنند كه در رابطه با محو فقر از سطح جهان، جدی هستند و در ظاهر طرح های فراوانی برای رفع فقر جهانی دارند، اما در واقع سیاست هایی را به كشورهای جهان سوم تحمیل می كنند كه طرح های ضد فقر را عملاً غیرقابل تحقق می سازند.در حالی كه سازمان ملل پنج سال پیش به منظور رفع فقر و ایجاد برابری در سطح جهان برنامه ای به نام «اهداف توسعه هزاره» برقرار كرد، اما تاكنون هیچ یك از این اهداف تحقق پیدا نكرده اند.در بسیاری از مناطق جهان توسعه انسانی تضعیف شده است و نابرابری های عمیق همچنان در حال گسترش می باشند. سیاستهای تجاری كشورهای ثروتمند همچنان حق كشورهای فقیر را از ثروت های دنیا پایمال می كنند.این خطر وجود دارد كه ۱۰ سال آینده همچون ۱۵ سال گذشته بیشتر به وعده و وعیددادن كشورهای ثروتمند بگذرد، تا انجام اقدامات عملی برای كاهش فقر در سطح جهان. بحث در رابطه با توزیع نامناسب درآمدی در جهان كماكان ادامه دارد و ۵۰۰ نفر اول ثروتمندان عالم مجموعاً ثروتی بیش از ۴۱۶ میلیون فقیرترین مردم جهان دارند.به علاوه، ۵/۲ میلیارد نفر از مردم جهان با درآمدی كمتر از روزی ۲ دلار زندگی می كنند و ۴۰ درصد از جمعیت جهان فقط ۵ درصد از درآمد جهانی را در اختیار دارند و این در حالی است كه ۱۰ درصد ثروتمندان جهان ۵۴ درصد ثروت عالم را در دستان خود دارند.بنابر شاخص توسعه انسانی سازمان ملل نیز ۱۸ كشور كه مجموعاً ۴۶۰ میلیون نفر جمعیت دارند، با كاهش شاخص توسعه انسانی نسبت به دهه قبل مواجه شده اند كه امری بی سابقه است. ۷/۱۰ میلیون كودك در سراسر جهان هر ساله قبل از سن پنج سالگی جان خود را از دست می دهند و بیش از یك میلیارد نفر از مردم جهان با فقر شدید و درآمد كمتر از روزی یك دلار زندگی می كنند.
ایدز سالانه جان ۳ میلیون نفر را می گیرد و ۵ میلیون نفر دیگر را نیز به خود مبتلا می سازد و میلیون ها كودك خصوصاً در كشورهای آفریقایی را یتیم می سازد.
محمدابراهیمی

منبع : روزنامه همشهری