جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا

وب نامرئی


افزایش روز افزون منابع اطلاعاتی در اینترنت و مشكلات فنی و غیرفنی موتورهای كاوش باعث شده حجم زیادی از این اطلاعات از دید كاربران پنهان بماند و به عنوان وب نامرئی مورد بحث بسیاری از متخصصان اطلاع‌رسانی قرار گیرد. امروزه گرایش بسیاری از كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی و محققان به دیجیتالی‌كردن منابع و قراردادن آن‌ها در محیط اینترنت می‌باشد. بعلاوه، بسیاری از این منابع تك‌نسخه هستند و چنانچه دسترسی مطلوب به منابع ذخیره‌شده در اینترنت ممكن نباشد بسیاری از میراث‌های علمی، پژوهشی، فكری و فرهنگی بشر به هیچ وجه مورد استفاده حال و آینده قرار نخواهد گرفت. در این میان كتابداران و اطلاع‌رسانان نیز با افزایش آگاهی كاربران از وجود وب نامرئی و شیوه‌های دستیابی و اطلاع‌یابی كاربران در باب این اطلاعات، ‌می‌توانند نقش مهمی را در كاستن سطح اطلاعات نامرئی بر عهده بگیرند . دراین مقاله تلاش شده است مفهوم وب پنهان چه از دید فنی و چه از دید كاربرمدار باز شود و در پایان نیز نقش كتابداران و اطلاع‌رسانان و راه‌های دستیابی به این اطلاعات بیان شوند.افزایش روز افزون منابع اطلاعاتی و نیاز شدید افراد در دسترسی به این اطلاعات در سراسر دنیا از یك سو و در دنیای شگفت‌انگیز ارتباطات رایانه‌ای از سوی دیگر، موجب پیدایش شبكه جهانی اینترنت در اواخر دهه ۱۹۶۰ گردید (اردلان، ۱۳۸۲)؛ ولی تا سال ۱۹۹۰ هیچگونه ابزاری برای كاوش اطلاعات موجود در آن وجود نداشت. در سال ۱۹۹۰ شبكهٔ‌ جهانی وب در «آزمایشگاه فیزیك ذره‌ای اروپا[۱]» واقع در سوئیس توسط «تیم برنرزلی» ابداع شد. پس از ابداع شبكه جهانی وب، ابزارها و موتورهای كاوش نیز پا به عرصه ظهور نهادند. در سال ۱۹۹۰ اولین ابزار كاوش توسط «آلان امتیج» در دانشگاه «مك گیل» با عنوان «آركی» ابداع شد (اردلان، ۱۳۸۲). «آركی» از طریق نمایه‌سازی فایل‌های موجود در سایت‌های اف‌تی‌پی (پروتكل انتقال فایل)، امكان جستجو و بازیابی فایل‌ها در محیط اینترنت را فراهم ساخت. برای سهولت جستجو و دسترسی به اطلاعات در اینترنت، امكاناتی به نام موتورهای كاوش در اینترنت ابداع شدند. اما با وجود پیشرفت‌ها و تحولات در حوزهٔ‌ ذخیرهٔ‌ اطلاعات در اینترنت كه یكی از امتیازات بارز این پدیدهٔ‌ جدید می‌باشد، باید یادآور شد كه ذخیرهٔ‌ اطلاعات به تنهایی كافی نیست. قطعاً اطلاعات تولیدشده زمانی ارزش واقعی می‌یابد كه مورد استفاده قرار گیرد. مشكلات موجود در زمینهٔ‌ جستجو و بازیابی اطلاعات در اینترنت باعث شده كه حجم زیادی از اطلاعات ذخیره‌شده در آن، قابل دسترس نباشد(Sherman and price, ۱۹۹۹) . به موازات گسترش ابزارهای كاوش، پژوهش دربارهٔ‌ جنبه‌های مختلف این موتور نیز شروع شد. بیشترین مباحث مطرح شده، موضوع دامنهٔ‌ كاوش و میزان سودمندی و كارآیی موتورهای كاوش بوده، كه در این خصوص بحث‌های زیادی نیز صورت گرفته. اما از موضوعاتی كه كمتر مورد توجه قرار گرفته موضوع وب نامرئی می‌باشد. از آنجا كه بین وب نامرئی و موتورهای كاوش در اینترنت ارتباط تنگاتنگی وجود دارد، لازم است نخست اشارهٔ‌ مختصری به سازوكار موتورهای كاوش كنیم.
سازوكار موتورهای كاوش
موتورهای كاوش،‌ نرم‌افزارهای كاربردی هستند كه برای جستجوی منابع اطلاعاتی در اینترنت و اینترانت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. (ابراهیمی، ۱۳۸۰) این نرم‌افزارهای كاربردی، تحت شبكه و در محیط وب قابل دسترس هستند و بر اساس كلیدواژه‌ها و عبارات مورد نظر،‌ جستجو را بر روی یك پایگاه اطلاعاتی انجام می‌دهند و نتیجه را همراه با پیوندهایی به اصل موضوع ارائه می‌كنند. این موتورهای جستجو با هدف سهولت دسترسی به اطلاعات ابداع گردیدند و به عنوان پایگاه اطلاعاتی، از ساختار محتوایی نوینی نسبت به پایگاه‌های اطلاعاتی سنتی برخوردارند. این در حالی‌ است كه تحقیقات دانشگاهی بسیاری در زمینه ابزارهای كاوش در اینترنت صورت گرفته یا در حال انجام است(كوشا، ۱۳۸۲). اگرچه ابزارهای كاوش حجم بسیار بالایی از اطلاعات (صفحات وب) را در پایگاه‌های خود نمایه و با سرعت بالایی بازیابی می‌كنند، اما این پرسش مطرح می‌شود كه آیا همه اطلاعات موجود در وب توسط این ابزارها قابل بازیابی است؟ تقریباً همه ابزارهای كاوش خود را بهترین،‌ كارآمدترین و قدرتمندترین وسیله برای جستجو و بازیابی اطلاعات در محیط وب معرفی می‌كنند، اما تحقیقات نشان می‌دهند كه بهترین موتورهای جستجو فقط ۱۶% از اطلاعات موجود بر روی وب را به كاربران عرضه می‌كنند (منصوریان، ۱۳۸۲). دلایل متعددی در این زمینه وجود دارند كه بخشی از این مشكلات و دشواری‌ها به حجم عظیم و روز افزون اطلاعات موجود در اینترنت مربوط می‌شود. بخش دیگر به میزان مهارت‌های اطلاع‌یابی كاربران و تجربه آنان در كاوش برمی‌گردد و بخش دیگر نیز به دلیل وجود وب نامرئی یا وب پنهان می‌باشد كه موتورهای كاوش، به دلایلی كه در این مقاله شرح خواهم داد قادر به انجام عمل بازیابی در آن نیستند.
بخش‌های مختلف موتورهای كاوش
۱. عنكبوت [۲]
عنكبوت با وارسی و پویش صفحه‌‌های وب، پیوند[۳]های موجود در هر صفحه به دیگر صفحات مربوط به آن صفحه‌ را دنبال می‌كند . این روبات‌ها معمولاً هرچند وقت یك‌بار در اینترنت به جستجوی صفحات وب و ارتباط آن‌ها با صفحات دیگر می‌پردازند و در پایان، آنچه را پیدا كرده‌اند به نمایه می‌افزایند. گستردگی و عمق دسترسی به اطلاعات در هر موتور جستجو، بیش از هر چیز به ویژگی‌های نرم‌افزار خزنده آن بستگی دارد.
۲. نمایه[۴]
یك پایگاه اطلاعاتی است كه اطلاعات نمایه‌سازی‌شده و‌ مرتبط با صفحات یا سایت‌های وب در آنجا نگهداری می‌شود و قابل بازیابی است. ساختار نمایه، ‌اندازه و حجم آن در موتورهای جستجو متفاوت است؛ به همین دلیل جستجو با كلیدواژه‌های یكسان در موتورهای گوناگون، نتایج نسبتاً متفاوتی را در پی خواهد داشت‌.
۳. نرم افزار جستجو در نمایه [۵]
برنامه‌ای است كه در بین میلیون‌ها صفحه نمایه‌شده موجود در یك موتور جستجو، مطابق با پرسش جستجوگر و استراتژی‌های جستجو عمل می‌كند و اطلاعاتی را كه با موضوع مرتبط باشد بازیابی می‌كند و نمایش می‌دهد.
وب نامرئی [۶]
با بررسی فرهنگ‌ها و دائرهٔ‌المعارف‌ها هیچگونه تعریفی برای این اصطلاح یافت نشد(sherman and price, ۱۹۹۹). مرور نوشتارها حاكی از آن است كه به احتمال قریب به یقین عبارت «وب نامرئی» نخستین بار درسال ۱۹۹۴ توسط «ژیل السورث»[۷] ابداع شده است. البته معدودی از منابع نیز شخص دیگری به نام «متیوكل[۸]» را به عنوان مبدع این اصطلاح معرفی می‌كنند (منصوریان، ۱۳۸۲). وب نامرئی به بخشی از فضای شبكه وب اطلاق می‌شود كه توسط روبات‌های موتورهای كاوش قابل دسترسی و شناسایی نیست و به همین دلیل در پایگاه اطلاعاتی آن‌ها وارد نمی‌شود، مثل صفحاتی كه برای دسترسی به آن‌ها نیاز به گذرواژه[۹] می‌باشد، یا فایل‌های دیداری و شنیداری و تصاویر. «شرمن» و «پرایس» به طور خلاصه وب نامرئی را این چنین تعریف نمودند: «وب پنهان آن بخش از فضای شبكه جهانگستر وب می‌باشد كه عمدتاً شامل منابع اطلاعاتی غیرمتنی و پویایی است كه به هر دلیل، به طور موقت یا دائم خارج از حوزه جستجو و بازیابی موتورهای كاوش قرار دارند و بازیابی اطلاعات موجود در آن از طریق استفاده مستقیم از این موتورها میسر نمی‌باشد. امكان بازیابی منابع پنهان در وب نامرئی، یا برای موتورهای كاوش از نظر فنی میسر نیست، یا محدودیت‌های مالی مانع از نمایه‌سازی این منابع شده است.»‌در خصوص وب نامرئی كلماتی نظیر وب پنهان[۱۰]،‌ وب عمیق[۱۱]، وب تاریك[۱۲]، بطور مترادف در متون مختلف به كار برده شده‌اند. اما این‌ها در حقیقت معادل یكدیگر نیستند و هر یك به جنبه‌ای از نامرئی بودن اشاره می‌كنند.بخش‌های مختلف وب نامرئی
۱. وب مات یا تاریك
بخشی از فضای وب نامرئی به وب مات موسوم گردیده كه می‌توانسته مورد استفاده كاربران قرار گیرد، اما به دلایل زیر این اطلاعات در خارج از دسترس كاربران قرار گرفته و موتورهای كاوش نمی‌توانند آن‌ها را بازیابی كنند:
۱. از آنجا كه اولاً محیط وب دائماً در تغییر است و هر روز منابع و اطلاعات جدید به آن‌ افزوده می‌گردد و ثانیاً صفحاتی در وب وجود دارند كه هیچ پیوندی بین آن‌ها با منابع دیگر برقرار نشده، خزنده‌های موتورهای جستجو قادر به یافتن این صفحات و همگام نمودن خود با این حجم عظیم اطلاعات نیستند.
۲. به دلیل محدودیت توانایی، نرم‌افزارهای خزنده‌ فرصت كافی برای روزآمدسازی صفحات جدید وب را ندارند. موتورهای كاوش نیز امكان روزآمدسازی حجم عظیمی از اطلاعات و منابع جدید را ندارند و به همین دلیل بسیاری از این اطلاعات از حوزه موتورهای كاوش دور می‌مانند .
۳. محدودیت توان مالی بسیاری از موتورهای كاوش سبب گردیده كه موتورهای كاوش نتوانند تمام صفحات وب سایت‌ها را نمایه‌سازی كنند، چرا كه برای آن‌ها هزینه‌های زیادی دارد و بنابراین موتورهای كاوش بنا بر سیاست‌های خودشان، تنها بخشی از وب سایت‌ها یا لایه‌های بیرونی آن‌ها را نمایه‌سازی می‌كنند. بنابراین همیشه بخش عظیم لایه‌های درونی وب سایت‌ها پنهان می‌مانند.
۲. وب عمیق
بخش دیگری از وب نامرئی، به مجموعه‌ای از اطلاعات الكترونیكی پیوسته اطلاق می‌شود كه بسیاری از پایگاه‌های اطلاع‌رسانی، آن‌ها را از طریق شبكه جهانگستر وب در دسترس عموم قرار داده‌اند. برخی این اطلاعات را به رایگان، و برخی دیگر را با دریافت هزینه در دسترس عموم قرار می‌دهند. مندرجات این پایگاه‌ها معمولاً خارج از حوزه جستجوی موتورهای كاوش قرار دارند هریك از این پایگاه‌ها صفحه جستجوی مبتنی بر وب دارند. كه امكان جستجو در آن‌ها برای كاربران را فراهم می‌كند، اما خزنده‌های موتورهای جستجو توان ورود به آن‌ها را ندارند و در نتیجه حجم انبوهی از اطلاعات، نمایه نشده باقی می‌ماند. به عنوان نمونه اگر یك متخصص موضوعی (مثلاً یك دانشجوی رشته پزشكی) بخواهد خود را به موتورهای كاوش معمولی محدود كند و نتواند به پایگاه‌های اطلاعاتی تخصصی مراجعه نماید یا از وجود آن‌ها آگاه نباشد، از دسترسی به حجم انبوهی از اطلاعات محروم خواهد ماند. بنابراین كاربر باید در این موارد از طریق موتورهای جستجو، پایگاه‌های مرتبط با موضوع خود را شناسایی كند و سپس، جداگانه به جستجو در آن‌ها بپردازد تا از دسترسی به وب عمیق باز نماند.
۳. وب خصوصی[۱۳] و وب ملكی[۱۴]
بخشی دیگر از وب نامرئی وجود دارد كه چون اطلاعات موجود در آن جزو دارایی‌های شخصی یا خصوصی سازمان‌ها یا افراد می‌باشد، از حوزه دسترسی موتورهای جستجو پنهان است. مثلاً در برخی از سازمان‌ها و مؤسسات خصوصی یا دولتی، به دلایل امنیتی از اطلاعات مربوط به مسائل كاری و سازمانی و پرسنلی خود حفاظت می‌كنند اجازه دسترسی به آن‌ها را به دیگران نمی‌دهند و فقط كسانی كه دارای اسم كاربر و گذرواژه هستند می‌توانند از آن‌ها استفاده كنند؛ این بخش، وب خصوصی محسوب می‌گردد (منصوریان، ۱۳۸۲).بخش دیگر، منابع اطلاعاتی از قبیل نشریات الكترونیكی مبتنی بر وب می‌باشند كه دسترسی به آن‌ها از طریق پرداخت حق اشتراك و خرید محصولات اطلاعاتی شركت‌های مختلف صورت می‌گیرد و «وب ملكی» نامیده می‌شود.
۴. اینترنت واقعاً پنهان[۱۵]
بخش دیگری از وب پنهان وجود دارد كه بنا به مسائل فنی و ناكارآمدی ابزارهای جستجو، از دسترسی كاربران دورمانده است. بسیاری از موتورهای جستجو قادر به بازیابی اطلاعات متنی اچ‌تی‌ام‌ال هستند، ولی توانایی بازیابی فایل‌های پی‌دی‌اف را ندارند، یا به دلیل كمبود منابع مالی و فنی از جستجوی فایل‌های غیرمتنی صرف‌نظر كرده‌اند. بنابراین منابع اطلاعاتی متنوعی نیز در وب وجود دارند كه تنها به دلیل محدودیت‌های فناورانه یا مالی موتورهای جست وجو، از حوزه كاوش آن‌ها و در نتیجه از دسترس كاربران دور مانده‌اند‌ (منصوریان، ۱۳۸۲).
منابع موجود در وب نامرئی
با توجه به آنچه كه گفته شد، بخش بزرگی از وب وجود دارد كه عنكبوت‌های موتورهای جستجو آن‌ها را نمایه نمی‌كنند یا نمی‌توانند نمایه كنند و عبارت‌اند از سایت‌های دارای رمز عبور،‌ اسناد موجود در پشت سامانه‌های حفاظتی[۱۶]،‌ فایل‌های پی‌دی‌اف از متون آرشیو شده، و ابزارهای تعاملی نظیر ماشین حساب‌ها و برخی واژه‌نامه‌ها و همچنین محتویات بعضی از پایگاه‌های اطلاعاتی،‌ منابع محافظت شده از طریق اسم كاربر و گذرواژه، ‌منابع و صفحات وب بدون پیوند،‌ و صفحات افزون بر حداكثر تعداد صفحات قابل مرور در نتایج بازیابی.
اهمیت وب نامرئی
به دو دلیل می‌توان گفت كه وب نامرئی اهمیت دارد. نخست از نظر كمّی، باید گفت كه حجم اطلاعات موجود در این بخش خیلی بیشتر از سطح آشكار است[۱۷]. موارد زیر، اهمیت وب نامرئی را از نظر كمّی نشان می‌دهند (Devine and Egger-sider ۲۰۰۱):
۱. بهترین موتورهای كاوش فقط قادر هستند كه حدود ۱۶ درصد از اطلاعات موجود در وب را بازیابی كنند و بنابراین ۸۴ درصد آن‌ها جزو وب نامرئی به حساب می‌آیند.
۲. اندازه وب نامرئی تقریباً ۵۰۰ برابر وب مرئی است: وب نامرئی ۵۵۰ میلیون سند، و وب مرئی تقریباً ۱ میلیون سند را دارا می‌باشد.
دوم اینكه از نظر كیفی، اطلاعات بخش‌های مختلف این مجموعه بویژه منابع اطلاعاتی موجود در وب عمیق، معمولاً منابع ارزشمند و مفید هستند و در بسیاری از موارد پاسخگوی نیاز كاربران می‌باشند. تقریباً بیش از نیمی از وب نامرئی را پایگاه‌های اطلاعاتی موضوعی تشكیل می‌دهند.
دلائل عدم بازیابی و نمایه‌سازی وب نامرئی توسط موتورهای كاوش
۱. دلایل فنی: بسیاری از موتورهای كاوش به دلیل محدودیت‌های نرم‌افزاری توانایی روزآمدسازی اطلاعات جدید وب را ندارند. باید یادآور شد كه هنوز هیچ موتور كاوشی ادعا نكرده است كه قادر به گسترش حوزه كاوش خود به تمام محیط وب می‌باشد و همیشه این موتورها یك گام از سرعت روزافزون اطلاعات عقب‌تر هستند.
۲. دلایل بودجه‌ای: همانطور كه قبلاً اشاره شد فرآیند نمایه‌سازی تمام صفحات وب، هزینه‌بر خواهد بود و موتورهای كاوش نیز بنا به محدودیت بودجه ناگزیرند فقط بخشی از وب سایت‌ها را نمایه‌سازی كنند.
۳. دلایل اجتماعی و حقوقی: از آنجا كه اطلاعات موجود در وب در دسترس عموم قرار می‌گیرد، بسیاری از افراد و سازمان‌ها به دلیل صرف بودجه‌های كلان در راه‌اندازی سایت‌ها و پایگاه‌های اطلاعاتی خود، حاضر نیستند این اطلاعات را به صورت رایگان در اختیار همه بگذارند. البتّه این از لحاظ اجتماعی و حقوقی حق مسلّم آن‌ها است.
شیوه‌های اطلاع‌یابی در وب نامرئی
در حال حاضر ابزارهایی به وجود آمده‌اند كه منابع وب نامرئی را شناسایی، و كاربران را به سایت‌های مناسب راهنمایی می‌كنند. این رویكرد توسط بزرگراه‌های اطلاعاتی و كتابخانه‌های مجازی پذیرفته شده است؛ بطوری كه فقط توصیفی از پایگاه‌های اطلاعاتی و مجلات نامرئی را ارائه می‌كنند؛ مثل سایت Invisibleweb كه فهرستی از منابع نامرئی را، و سایت Completeplaset كه فهرستی از تقریباً ۴۰۰۰۰ پایگاه اطلاعاتی وب نامرئی را ارائه می‌دهند. برخی دیگر از ابزارهای اطلاع‌یابی نیز كه تاكنون معرفی شده‌اند و ما می‌توانیم با استفاده از آن‌ها به این اطلاعات دسترسی پیدا كنیم به شرح زیر است:
دروازه های اطلاعاتی[۱۸]:
دروازه‌های اطلاعاتی مجموعه‌ای از پایگاه‌ها و سایت‌ها هستند كه به وسیله متخصصان اطلاعاتی و معمولاً كتابداران گردآوری، ‌بررسی و براساس موضوع مرتب شده‌اند و معمولاً به كاربران نیز توصیه می‌شوند. نمونه‌ای از این دروازه‌ها عبارت‌اند از:
Academic Information
Digital Librarian
Gaary price direct search
Infomine
Internet public Libraryورتال‌ها یا پایگاه‌های اطلاعاتی خاص موضوعی
مجموعه‌ای از پایگاه‌های اطلاعاتی خاص موضوعی هستند كه به یك موضوع خاص اختصاص دارند و به وسیله دانشمندان، ‌محققان، متخصصان، مؤسسات دولتی، ‌شركت‌های بازرگانی و كارشناسان موضوعی، افراد بسیار علاقه‌مند یا دارای دانش حرفه‌ای و اطلاعات وسیع در حوزه خاص ایجاد می‌شوند (Oxford uni. Libraries ۲۰۰۰). از ورتال‌ها در هنگام جستجو برای موضوعات خاص مانند پیوندهای خبری، ‌فایل‌های چندرسانه‌ای، آرشیوها،‌ فهرست‌های پستی اشخاص،‌ شغل‌یاب‌ها و هزاران پایگاه اطلاعاتی كه به موضوعات خاص اختصاص دارند استفاده می‌شود. از مزیت‌های عمده استفاده از دروازه‌های اطلاعاتی این است كه برای ایجاد آن‌ها افرادی با دانش موضوعی خاص، در اینترنت جستجو كرده‌اند و به پالایش اطلاعات مفید از غیرمفید پرداخته‌اند.
ویژگی پایگاه‌های اطلاعاتی:
۱. جستجوپذیر و مرورپذیر، حاوی توصیف منابع اینترنتی در یك زمینه موضوعی خاص؛
۲. مشتمل بر معیارهای شفاف و تعریف شده برای ارزیابی كیفیت منابع اطلاعاتی، به جای انتخاب بدون ارزیابی؛
۳. دخالت كتابداران و متخصصان موضوعی در ایجاد آن؛
۴. تولید دستی ركوردهای آن، برای توصیف بامعنا و اطلاع‌بخش از منابع اطلاعاتی؛
۵. فهرستنویسی و رده‌بندی منابع اطلاعاتی با استفاده از شیوه‌های سنتی كتابخانه‌ای به منظور بازیابی موثر.
ابرموتورهای كاوش:
گسترش‌‌پذیری حوزه‌های جستجو نیز یكی از شیوه‌های دسترسی به وب نامرئی شمرده می‌شود كه نمونه آن، استفاده از ابرموتورهای كاوش است. این ابرموتورها خود، موتورهای جستجوی واقعی نیستند. بلكه به كاربران این امكان را می‌دهند كه كلیدواژه‌های خود را همزمان توسط چند موتور، مورد كاوش قرار دهند و نتایج جستجوی همه آن‌ها را با هم ببینند.
عوامل هوشمند :
این عوامل هوشمند از ابزارهای بازیابی در اینترنت هستند كه برای اجرای كارهای بخصوص به كارگرفته می‌شوند. این عوامل توانایی جستجو و مقایسه و انتخاب منابع اطلاعاتی بر اساس نیاز مطرح‌شده توسط كاربر را دارند.
نقش كتابداران و اطلاع‌رسانان در اطلاع‌یابی از وب نامرئی
متأسفانه بسیاری از كاربران از وجود وب نامرئی بی‌اطلاع‌اند و هنگامی كه موفق به یافتن اطلاعات مورد نظر توسط موتورهای كاوش نمی‌گردند، از اینترنت قطع امید می‌كنند، در حالی كه انبوهی از اطلاعات در دل این پدیده نهفته است كه به دلیل ناآگاهی كاربران، در زیر لایه‌های عمیق آن مدفون می‌ماند. اینجا است كه كتابداران و اطلاع‌رسانان باید دست كاربران را بگیرند و به آنان یاری برسانند. مهم‌ترین گام در این زمینه آگاهی‌رسانی در خصوص وجود وب نامرئی است، كه كتابداران و متخصصان اطلاع‌رسانی می‌توانند با آگاه ساختن كاربران از وجود وب نامرئی و آموزش راه‌های اطلاع‌یابی كاربران در آن، نقش مهمی را در دسترسی به وب نامرئی ایفا نمایند. بسیاری از كاربران بر این باورند كه برای دسترسی به اطلاعات مورد نیازشان صرفاً باید از موتورهای كاوش استفاده كنند و هر زمان كه نتوانند از این طریق به اطلاعاتشان دسترسی یابند، گمان می‌كنند كه این اطلاعات در اینترنت موجود نیست. همانطور كه یك كاربر به كتابخانه مراجعه می‌كند و كتابدار مرجع با زیركی و فراست، وی را به دیگر منابع هدایت می‌كند، در اینجا نیز نقش كتابداران و اطلاع‌رسانان در راهنمایی كاربران اهمیت می‌یابد.
نتیجه‌گیری
افزایش روز افزون منابع اطلاعاتی در اینترنت و مشكلات فنی و غیرفنی موتورهای كاوش باعث گردیده كه حجم زیادی از این اطلاعات از دید كاربران پنهان بماند و به عنوان وب نامرئی مورد بحث بسیاری از متخصصان اطلاع‌رسانی قرار گیرد. همانطوری كه می‌دانیم امروزه گرایش بسیاری از كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رسانی و محققان به سوی دیجیتالی كردن منابع و قراردادن آن‌ها در محیط اینترنت می‌باشد. چنانچه دسترسی مطلوب به منابع ذخیره‌شده در اینترنت وجود نداشته باشد بسیاری از میراث‌های علمی، پژوهشی،‌ فكری و فرهنگی بشر به هیچ وجه مورد استفاده حال و آینده قرار نخواهد گرفت. در این میان كتابداران و اطلاع‌رسانان نیز با آگاه‌كردن كاربران از وجود وب نامرئی و شیوه‌های دستیابی و اطلاع‌یابی كاربران از این اطلاعات می‌توانند نقش مهمی را در كاستن سطح نامرئی اطلاعات بر عهده بگیرند. البته باید یادآور شد كه به دلیل پژوهش‌ها و پیشرفت‌های اخیر در حوزه بازیابی اطلاعات چه در بعد فنی و چه از نظر رویكرد كاربرمدار، آینده روشن‌تری در بازیابی اطلاعات در محیط وب پیش‌بینی می‌شود (منصوریان، ۱۳۸۲). به طوركلی پیش‌بینی می‌شود كه با پیشرفت ابزارهای بازیابی اطلاعات در وب و بهبود سواد اطلاعاتی كاربران، به تدریج از سطح ناپیدایی اطلاعات در محیط وب كاسته شود.منابع
ابراهیمی، مهدی (۱۳۸۰). ‌اینترنت. تهران: نشر‌ كتابدار.
اردلان، ‌رضا (۱۳۸۲). "بازیابی اطلاعات از طریق اینترنت،‌" مجموعه مقالات ششمین همایش كتابداران سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، ‌یزد ۱۸ـ۱۶ بهمن ۱۳۸۰. ‌تهران: ‌سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی كشور، ‌معاونت امور پشتیبانی (‌۱۳۸۱).
حاجی زین‌العابدینی،‌ محسن (۱۳۸۱). بررسی مسائل فهرستنویسی منابع اینترنتی و ارائه دستنامه پیشنهادی برای كتابخانه‌های ایران،‌ پایان‌نامه كارشناسی‌ارشد علوم كتابداری و اطلاع‌رسانی پزشكی دانشگاه علوم پزشكی ایران.
كوشا،‌ كیوان (۱۳۸۱). ‌ابزارهای كاوش در اینترنت: ‌اصول، مهارت‌ها و امكانات جستجو در وب، ‌تهران: نشر كتابدار.
كوشا،‌ كیوان (۱۳۸۲). «معیارهای ارزیابی موتورهای كاوش در اینترنت،‌ رویكردی متن پژوهی برای ارائه سیاهه وارسی». ‌اطلاع‌شناسی ،‌ س اول (پاییز)، ۱۰۶ـ۷۸.
منصوریان، ‌یزدان (۱۳۸۲).‌ «اینترنت پنهان و منابع اطلاعاتی نهفته در اعماق نامرئی شبكه جهان‌گستر وب»،‌ كتابداری و اطلاع‌رسانی آستان قدس رضوی، به زودی منتشر می‌شود.
منصوریان، ‌یزدان (۱۳۸۲)، «‌نگاهی به جنبه‌های مختلف وب نامرئی، مرور پژوهش‌ها» ارائه شده در همایش وب سایت كتابخانه‌ها،‌تهران ،‌۲۴ دیماه ۱۳۸۲.
Beyond google:the invisible web (۲۰۰۱). [online]<http://www.Lagcc.Cuny.Edu.library/invisibleweb/fastfact.Htm> .[Accessed ۲۴/۰۸/۱۳۸۲].
Botlok, D. (۱۹۹۹). “Exposing the invisible web “ .[online].<http://www.Llrx.Com/columns/exposing.htm> [Accessed ۲۴/۰۸/۱۳۸۲].
Butlok, Diana (۲۰۰۰). “mining deeper into the invisibleweb”[online]<http://www.Llrx.Com/features/mining.htm> [Accessed۲۴/۰/۱۳۸۲]
Mansourian, yazdan (۲۰۰۳). invisible web gateway[online]http://ciquest.Shef.Ac.Uk/invisible/
Oxford uni.libraries “Electronic resource awareness” (۲۰۰۰). [online] <http://www.Lib.Ox.ac.uk> [Accessed ۱۲/۰۹/۱۳۸۲].
Sherman , c. & Price. (۱۹۹۹). “ the invisible web “[online].http://www.Invisibleweb.Com [Accessed, ۱۴/۰۸/۱۳۸۲].
Smith, C. Braian (۲۰۰۱)“ getting to know the invisible web “[online]. http://libraryjournal.Reviewsnews/index.Asp?layout=articleprint&articleidca۱۰۶۲۳ [Accessed ۲۴/۰۸/۱۳۸۲].
پی‌نوشت‌ها
۱. European Particle Laboratory
۲. Spider. Crawler
۳. Link
۴. Index
۵. Query processor
۶. Invisible web
۷. Jill Ellsworth
۸. Matthew Koll
۹. Password
۱۰. Hidden web
۱۱. Deep web
۱۲. Opaque web
۱۳. Proprietary
۱۴. Private web
۱۵. The truly invisible web
۱۶. Firewalls
۱۷. Visible
۱۸. Gateways
عبدالرسول خسروی
دانشجوی كارشناسی ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی پزشكی دانشگاه علوم پزشكی ایران
منبع : مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران


همچنین مشاهده کنید