پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا


آشنائی با Chemical Abstracts و چگونگی استفاده از آن


آشنائی با  Chemical Abstracts و چگونگی استفاده از آن
Chemical Abstracts با مخفف (CA) نشریه ای است هفتگی بزبان انگلیسی منتشر میشود. این نشریه از بیش از ۱۲۰۰۰ مجله علمی در زمینه شیمی خالص، مهندسی شیمی و صنایع وابسته به آن، چكیده تهیه میكند، همچنین چكیده مدارك متعددی از قبیل گزارشهای فنی، كنفرانسها، رساله ها، كتابها و سمپوزیم ها در آن درج میگردد CA مهمترین مرجع بازیابی اطلاعات در زمینه شیمی و علوم وابسته است و از نظر شمول بر جنبه های مختلف شیمی و داشتن فهرست های مختلف یك مرجع كامل و جامع است و میتواند بعنوان ماخذی جهت تحقیقات جاری(Current Awarness) و نیز مسائل گذشته (Retrospective) مورد استفاده قرار گیرد. این نشریه از سال ۱۹۰۷ انتشار یافته است و جانشین نشریه ای بنام: (Review of American Research) است. هر شماره از نشریه CA از دو قسمت چكیده و فهرست تشكیل شده است. در زیر هر یك از این دو قسمت تشریح میگردد.
الف) بخش چكیده
تا سال ۱۹۶۷ چكیده های موجود در هر صفحه نشریه CA، در دو ستون تنظیم میشد و هر ستون به ۹ قسمت (از a تا I) تقسیم میگردید. از سال ۱۹۶۷ ببعد چكیده ها در هر دوره بدنبال هم شماره‌گذاری شده و برای هر چكیده بطور جداگانه یك شماره منظور گردیده و بدنبال این شماره یك حرف لاتین آمده است كه حرف كنترل نامیده میشود و جهت كاربرد و بازیابی چكیده در ماشینهای حسابگر بكار میرود.تا سال ۱۹۶۲ هر شماره از CA به ۳۱ بخش تقسیم میشد و این بخش ها در دو فصل بزرگ بنام: شیمی آلی (Organic Chemistry) و شیمی بیولوژی (Biological Chemistry) قرار میگرفتند. بتدریج بر تعداد این فصل های اصلی افزوده شد، بطوریكه اكنون شامل انواع زیر است:
▪ شیمی فیزیك و شیمی تجزیه Physical and Analytical Chemistry
▪ شیمی آلی organic Chemistry
▪ بیوشیمی Biochemistry
▪ شیمی صنعتی و مهندسی شیمی Applied Chemistry and Chemical Engineering
▪ درشت مولكول هاMacromolecules
فصلهای فوق متشكل از ۸۰ بخش فرعی است. در آخر هر بخش از CA، قسمتی تحت عنوان"برای یافتن مقالاتی در همین زمینه هم چنین نگاه كنید به بخش های" وجود دارد. این قسمت ارجاع متقابلی است به چكیده هائی كه از نظر موضوعی با مطالب بخش مورد مطالعه و تحقیق ارتباط دارند. بعلاوه در پایان هر بخش فهرستی از واژه های كلید (Keywords) چكیده ها درج شده است.چكیده های CA تمام نما (Informative) است و شامل نكات برجسته مدرك از قبیل: هدف و دامنه كار، مواد، روش های كار، دستگاهها، خواص، نظریه ها، نتیجه گیریها، واكنش ها، و بالاخره كاربردهای جدید است.از آنجا كه در تهیه چكیده های CA جانب اختصار رعایت شده و سعی شده است تا جمله ها كوتاه باشند اصطلاحات و لغات علمی كه در مدارك اولیه و اصلی بكار رفته اند، در هنگام چكیده نویسی در CA با استفاده از حروف اختصاری (Abraviations) نوشته شده است.هر چكیده در CA با یك سری اطلاعات كتابشناختی همراه است كه مجموعاً سرعنوان (Heading) چكیده نام دارد. سرعنوان ها بر حسب نوع مدارك تغییر می كند. در زیر، سرعنوانهائی كه برای معرفی كتابها و چكیده مقاله مجله ها، و اختراعات ثبت شده بكار میرود، تشریح گردیده است.
● چكیده مقاله های مجله ها
قسمتهای مختلف این نمونه بترتیب عبارتست از:
▪ شماره ترتیب چكیده: این شماره ها در هر دوره ۶ ماهه از یك شروع میشود و تا پایان دوره بطور متوالی افزایش مییابد. بعد از هر شماره، حرف كنترل (Check Digit) بكار رفته است. این حروف برای بازیابی اطلاعات از طریق ماشین های حسابگر بكار میرود.
▪ عنوان مدرك.
▪ نام نویسنده: ابتداء نام بزرگ، سپس نام كوچك نوشته میشود. اسامی همكاران نیز بهمان ترتیبی كه در خود مدرك ذكر شده است، تنظیم میشود.
▪ نشانی: مكانی كه كار مربوطه در آنجا انجام شده است و یا جهت تماس با نویسنده مقاله باید با آنجا مكاتبه كرد.
▪ عنوان مجله: این عناوین بصورت اختصاری نوشته میشود. فهرست كامل نام مجلاتی كه در CA از آنها چكیده تهیه میكنند، همراه كلمات اختصاری نام هر یك از آنها در CASSI (Chemical Abstracts Service Source Index) كه هر چهار ماه یكبار منتشر میگردد موجود است.
▪ سال انتشار
▪ دوره و شماره نشریه (كه داخل پرانتز آمده است)
▪ شماره صفحات مقاله
▪ زبان اصلی مدرك كه غالباً بصورت اختصاری نمایش داده میشود. در زیر فهرست كامل زبانها و علامات اختصاری آنها نشان داده شده است.
● معرفی كتابهای جدید
كتابهای علمی در زمینه شیمی خالص و مهندسی شیمی بر حسب موضوعهای مربوط در بخشهای مختلف CA معرفی شده اند. اطلاعات كتابشناختی كه همراه این كتابها آمده عبارتست از:
▪ شماره ترتیب چكیده كتاب
▪ عنوان كتاب
▪ نام نویسنده یا ویرایشگر
▪ ناشر و شهر محل انتشار كتاب
▪ سال انتشار
▪ تعداد كل صفحه
▪ قیمت كتاب به پول رایج كشور.
● چكیده اختراع ثبت شده
قسمتهای مختلف یك نمونه از چكیده اختراع ثبت شده بترتیب عبارتست از:
▪ شماره ترتیب چكیده
▪ عنوان اختراع ثبت شده
▪ نام مخترعین، اشخاص و سازمانهای صاحب امتیاز
▪ اسامی اشخاص و سازمانهائی كه امتیاز استفاده از اختراع به آنها واگذار شده است.
▪ شماره ثبت اختراع: این شماره بدنبال علامت اختصاری نام كشوری كه اختراع متعلق به آن است قرار میگیرد.
▪ شماره رده بندی جهانی.
▪ تاریخ انتشار اختراع
▪ شماره كاربرد اختراع (چنانچه اختراع قبلاً در كشور دیگری مورد استفاده قرار گرفته‌باشد، شماره كاربرد و نام كشور استفاده كننده ذكر شده است.
▪ تاریخ كاربرد اختراع
▪ تعداد صفحات (مقاله مربوط به اختراع)
ب) بخش فهرست ها
در انتهای هر شماره هفتگی CA، جهت سهولت استفاده از مطالب، چهار فهرست زیر درج گردیده است:
▪ فهرست واژه های كلیدKeyword Index
▪ فهرست نویسندهAuthor Index
▪ فهرست اختراعات همانندPatent Concordance Index
▪ فهرست شماره ثبت اختراعNumerical Patent Index
علاوه بر فهرست های فوق كه در هر شماره از نشریه هفتگی CA وجود دارد، فهرست های زیر نیز برای هر دوره شش ماهه CA انتشار مییابد.
▪ فهرست نویسندهAuthor Index
▪ فهرست شماره ثبت اختراعNumerical Patent Index
▪ فهرست ماده شیمیائیChemical Substance Index
▪ فهرست موضوعی عمومیGeneral Subject Index
▪ فهرست شماره ثبتRegistry Number index
▪ فهرست اختراعات همانندPatent Concordance Index
▪ فهرست فرمولی Formula Index
▪ فهرست تركیبات حلقویIndex of Ring Systems
▪ فهرست هترواتمها (Hetero-Atom-In-Context) HAIC Index
اینك هر یك از فهرست های فوق تشریح می گردد.
۱) فهرست نویسنده Author Index
این فهرست اسامی نویسندگان و گروه نویسندگان همكار، مخترعان و كسانیكه حق استفاده از امتیاز اختراع به آنها واگذار شده (Patent Assignees) را با عنوان مقالات یا اختراع ها و شماره های چكیده های مربوطه در CA، ارتباط میدهد. تنظیم این فهرست الفبائی است. در ترتیب الفبائی، ابتداء نام خانوادگی نویسنده، سپس نام كوچك و بعد نام وسط (اگر وجود داشته باشد) نوشته میشود چگونگی ترتیب و تنظیم این فهرست بقرار زیر است: تصویر ۵: مثال(تصویر متن اصلی به دلیل ناخوانا و غیر قابل استفاده بودن، درج نشده است)
● اسامی نویسندگان
▪ عنوان مدرك
▪ شماره ترتیب چكیده: كه شماره ردیف چكیده مربوط در CA است. بعد از این شماره یك حرف لاتین كه جهت كاربرد مطالب در ماشینهای حسابگر و بازیابی آنها بكار رفته منظور شده است. گاهی اوقات قبل از شماره ترتیب چكیده، حروف R, P, B كه كلمات (Review, Patent, Book) نشان می دهد نوشته شده است و در واقع این حروف نشان میدهند كه اصل مدرك بصورت كتاب است یا اختراع و یا گزارش.
▪ در مواردی كه یك مقاله بیش از یك نویسنده داشته باشد نام اولین نویسنده ابتداء نوشته میشود و اسامی بقیه نویسندگان بعد از خط تیره ای (-) كه در زیر نام نویسنده اول قرار دارد و بترتیبی كه در اصل مدرك قید شده است، نوشته میشود. ذكر اسامی شركت های صنعتی، انجمن ها و سازمانهای دولتی و غیردولتی نیز بطریق فوق صورت میگیرد.۲) فهرست شماره ثبت اختراعات Numerical Patent Index
در این فهرست شماره های ثبت اختراعات در یك ستون و شماره چكیده های این اختراعات كه در CA انتشار یافته است، در ستون جداگانه ای و در مقابل آنها تنظیم شده است. در تنظیم فهرست، ابتداء نام كشوری كه اختراع در آن انتشار یافته، نوشته میشود و سپس در زیر نام هر كشور، شماره ثبت اختراعات آنها ذكر میگردد.
۳) فهرست ماده شیمیائیChemical Substance Index
این فهرست تا قبل از دوره ۷۶ CA تحت عنوان"فهرست موضوعی" انتشار می یافت ولی از آن پس بدو بخش، فهرست ماده شیمیائی و فهرست موضوعی عمومی، تقسیم و منتشر گردید.
تنظیم فهرست ماده شیمیائی بقرار زیر است:
▪ سرعنوان، كه شامل نام تركیبات مختلف شیمیائی است.
▪ سرعنوان‌های فرعی(Heading Subdivision) : شامل خواص، طرز تهیه، واكنش‌ها، مشتقات .....
▪ شماره ارجاع چكیده (كه همان شماره ردیف چكیده در CA میباشد. قبل از این شماره حروف R, P, B كه معرف كتاب، اختراع و گزارش میباشد نیز آمده است.)
▪ Index Modification، كه اطلاعاتی در مورد خواص، حالت وضعیت شیمیائی و مشتقات تركیب سرعنوان بدست میدهد.
▪ كلمات یا تعاریف هم شكل(Homograph Definition)
▪ مترادف ها: این كلمات عبارتند از اسامی مترادف تركیب سرعنوان.
▪ پیوندهای استخلافی
▪ توصیف گرهای شیمی فضائی(Stereochemical Descriptors)
▪ دیاگرام ساختمانی تصویری(Illustrative Structural Diagram)
این دیاگرام، ساختمان مولكولی و تعداد اتمهای تركیب سرعنوان را نشان میدهند. هم چنین میتواند نمایشگر شیمی فضائی تركیبات باشد.
▪ شماره ثبت تركیب در Chemical Abstracts Service (CAS). این شماره درون كروشه نوشته میشود.
۴) فهرست موضوعی عمومی General Subject Index
در این فهرست موضوع های كلی و عمومی در زمینه شیمی، بیوشیمی و صنایع شیمیائی جدید، واكنش و پدیده ها، درج گردیده است. این فهرست بصورت الفبائی تنظیم یافته است. نمونه فهرست موضوعی عمومی بقرار زیر است.
قسمتهای مختلف این، فهرست بترتیب عبارتند از:
▪ سرعنوان
▪ سرعنوان فرعی (بعد از سرعنوان اصلی قرار میگیرد و در واقع مكمل موضوع اصلی میباشد) مثل Amines, Properties كه در آن Amines (آمین ها) سرعنوان اصلی و Poroperties (خواص) سرعنوان فرعی میباشد.
▪ شماره ارجاع چكیده، (شماره ای است كه چكیده مربوطه تحت آن شماره در CA درج شده است.)
▪ Index Modification كه اطلاعات مختصری درباره سرعنوان اصلی میدهد.
▪ كلمات یا تعاریف همشكل(Homograph Definition)
▪ كلمات مترادف: در پاره ای موارد كلمات مترادف لغاتی كه بجای سرعنوان بكار رفته اند نیز بعد از سرعنوان اصلی نوشته میشود. مثل (Pinus) Pine
۵) فهرست شماره ثبت Registry Number Index
هنگامی كه یك تركیب جدید شیمیائی برای اولین بار در Chemical (CAS) Abstracts Service وارد میشود یك شماره بآن اختصاص مییابد. این شماره پی در پی است. شماره ثبت بوسیله خط تیره (-) به سه قسمت تقسیم میشود كه آخرین قسمت آن یك عدد یك رقمی است و در واقع عدد كنترل بوسیله ماشین حسابگر میباشد.
چگونگی استفاده از فهرست شماره ثبت:با استفاده از این فهرست میتوان اسامی شیمیائی و نیز فرمول تركیبات فهرست شده در CAS را بدست آورد. مثلاً برای اطلاع از نام انتخاب شده برای تركیبی بنام Eupochloroxin و بشماره ثبت ۲۰۰۷۱-۵۲-۷ میتوان با مراجعه به این شماره در فهرست شماره ثبت CAS اسامی و فرمول مولكولی این تركیب را جستجو نمود. هم چنین برای بدست آوردن فرمول تركیبی بنام Convallatoxin ابتداء با مراجعه به فهرست موضوعی، شماره ثبت این تركیب بدست میآید و سپس با استفاده از این شماره و بررسی آن در فهرست ثبت، فرمول شیمیائی تركیب فوق مشخص میگردد.
۶) فهرست اختراعات همانند Patent Concordance Index
هر یك از اختراعات بثبت رسیده ای كه در CA چكیده میشود، چنانچه برای بار دوم توسط كشور دیگری بثبت برسد، در این حالت از چكیده كردن مجدد آن خودداری میشود و فقط در فهرست اختراعات همانند، این دو بهم ارتباط داده میشوند. این فهرست در سه ستون تنظیم شده است. در ستون اول نام كشورها سرعنوان قرار میگیرد و در زیر نام هر كشور اختراعات مربوط بآن بترتیب عددی فهرست میشود. در ستون دوم مخفف نام كشورها و شماره اختراعاتی كه در زمینه همان اختراعات ستون اول است درج شده است. مثلاً اختراع شماره ۱۷۲۰۸۶۰ كه در زیر كلمه German آمده است در ستون دوم با شماره ۳۴۳۲۴۶۶ آمده است و اختصار U.S قبل از آن نوشته شده است كه معرف شماره ثبت این اختراع در آمریكا میباشد. در ستون سوم شماره چكیده اختراعات ستون اول كه در CA از آنها چكیده تهیه شده است مندرج میباشد. چنانچه ستون سوم در پاره ای موارد خالی باشد معرف آنست كه این اختراع هنوز در CA چكیده نشده است.
۷) فهرست فرمولی Formula index
در این فهرست كلیه مشتقات یك تركیب شیمیائی كه اساس ساختمانی آنها یكی باشد،زیر فرمول تركیب اصلی (مادر) قرار میگیرند، نمونه این فهرست بقرار زیر است.
چگونگی تنظیم قسمتهای مختلف فهرست فرمولی بترتیب زیر است:
▪ فرمول مولكولی: كه بر اساس روش Hill مرتب شده است. (در روش Hill ابتداء اتمهای كربن سپس ئیدروژن قرار میگیرند و بعد سایر اتمهای تشكیل دهنده تركیب آلی با نظم الفبائی مرتب میشوند.)
▪ سرعنوان اصلی فهرست كه از فهرست ماده شیمیائی گرفته شده است.
▪ پیشوند های استخلافی
▪ شكل یا فرم دیگر تركیب
▪ شماره ثبت تركیب در Chemical Abstracts Service (CAS)
▪ شماره ارجاع چكیده (كه همان شماره ردیف چكیده در CA است.
▪ خط تیره (-) كه بمنظور جلوگیری از تكرار نام اصلی در فهرست فوق بكاررفته است.
▪ چنانچه در یك مدرك نام كامل و یا جزئیات فرمول ساختمانی یك تركیب مشخص نشده باشد، در فهرست فرمولی به ذكر طبقه كلی آن تركیب (اسید، استر، ستون ...) اكتفا میگردد و بدنبال آن یكی از خواص فیزیكی جسم نظیر نقطه جوش و ... اضافه میشود.
۸) فهرست تركیبات حلقوی Index of Ring Systems
فهرست تركیبات حلقوی بر اساس اسكلت ساختمانی تركیب حلقوی پایه‌گذاری شده‌است و غیر از اتمهای ئیدروژن كه برای اسكلت اصلی تركیب و یا استخلاف لازم است، توجهی به سایر اتمهای ئیدروژن تركیبات نشده است.تنظیم این فهرست بترتیب زیر میباشد:
▪ تعداد حلقه های تشكیل دهنده تركیب حلقوی (تركیبات دوحلقه ای، سه حلقه ای ..... )
▪ تعداد اتمهای تشكیل دهنده هر یك از حلقه های تركیب حلقوی
▪ تجزیه عنصری اجزاء تشكیل دهنده حلقه ها: كه عبارتست از تعیین انواع اتمهای موجود در ساختمان هر یك از حلقه های تركیب حلقوی، بدون در نظرگرفتن اتمهای ئیدروژن و یا اتمهای استخلافی
▪ اسامی تركیب حلقوی بترتیب الفبائی
۹) فهرست هترواتمها HAIC Index: (Hetero-Atom-In-Context)
این فهرست در سه ستون تنظیم شده است: ستون مركزی، ستون چپ و ستون راست. در ستون مركزی، هترواتمها بترتیب الفبائی قرار گرفته اند و اتمهای موجود در طرفین هترواتم در ستونهای چپ و راست همان عنصر واقع شده است. در ستون مركزی ابتداء، تركیباتی كه در سمت راست هترواتم آنها عنصری واقع نباشد (بر حسب تعداد اتمهای تشكیل دهنده فرمول ملكولی) قرار میگیرند و سپس تركیباتی كه در ستون سمت راست دارای هترواتمهای مختلف هستند واقع میگردد. تعداد دفعاتی كه هر تركیب در این فهرست تكرار میشود برابر با تعداد هترواتمهای آن است.علاوه بر فهرستهای فوق الذكر كه هر شش ماه یكبار منتشر میشود، فهرستهای موضوعی و مولف هركدام در دوره های دهساله (Decinnial Index) نیز انتشار مییابند. چگونگی تنظیم آنها بهمان گونه‌ای است كه شرح آن رفت.چگونگی تهیه رونوشت از مداركی كه در CA چكیده شده است برای آگاهی از چگونگی دستیابی بمداركی كه در CA چكیده شده است میتوان از فهرست (CASSI) Chemical Abstracts Service Source Index استفاده نموده. در این فهرست عنوان كامل و محل انتشار مجله ها، پروانه اختراعات، كنگره ها و سمپوزیوم هائی كه CA از آنها چكیده تهیه میكنند، ذكر شده است.لازم بتذكر است، چنانچه در عنوان مجله ها و نشریات مذكور تغییری حاصل شود و یا اسامی جدیدی بآنها اضافه گردد، این تغییرات در اولین شماره از CA كه بعد از این تغییرات، منتشر میگردد، ذكر خواهد گشت.از دیگر مراجعی كه CA منتشر میكند، میتوان فهرست نشریات ادواری مآخذ تهیه چكیده های CA را نام برد.ist of Periodicals Abstracted by Chemical Abstracts.این فهرست هر پنج سال یك بار منتشر میشود. تنظیم آن الفبائی و بر اساس نام اختصاری مجلات است فهرست فوق، فهرست بسیار باارزش و سودمندی برای دستیابی به اطلاعات كتابشناختی نظیر عنوان كامل مجله، فاصله انتشار، نام و نشانی ناشر است.
نوشته: مصطفی سیدصادق
منبع : فصلنامه علوم اطلاع‌رسانی


همچنین مشاهده کنید