جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


مشکل ساختاری بورس تهران


مشکل ساختاری بورس تهران
نشریه تحقیقات اقتصادی خاورمیانه (میس) اعلام كرد: ارزش سهام بورس تهران از سیاست‌ها و تصمیمات دبیر كل، دستكاری در قیمتها و دیگر سفته بازیها تاثیر می‌پذیرد و به دلیل فقدان نظارت مناسب، از حقوق سهامداران حمایت نمی شود.این نشریه با اشاره به رشد شاخص‌های بورس تهران در سال‌های اخیر نوشت: رشد مبهوت‌كننده شاخص بازار بورس تهران طی یك مدت كوتاه در چند سال پیش به طور معقولانه‌ای منجر به این شد كه مقام های بورس تهران دچار نگرانی و اضطراب شوند و دبیر كل بورس تهران چندین بار نسبت به احتمال تركیدن حباب بورس و افت شاخصها به سهامداران هشدار داد.بنابراین گزارش، در اواسط سال ۲۰۰۳ میلادی دبیر كل بورس تهران وقتی نتوانست معامله‌كنندگان بورس را متقاعد كند، یك تصمیم غیرعادی برای محدود كردن افزایش شاخص طی ۱۵ روز اتخاذ كرد و مانع افزایش هرگونه افزایش قیمت بیش از ۵ درصد در سهام هیچ شركت در این مدت شد، با این وجود بازار بورس تهران روند صعودی خود را ادامه داد و به بالاترین ركورد خود یعنی ۱۳۸۳۶ در اواسط سال ۲۰۰۴ میلادی رسید ؛ ولی در سه ماهه آخر سال ۲۰۰۴ میلادی برخی عوامل موجب این شد كه روند صعودی شاخص بورس متوقف شود.میس افزود: شایعه سازی در خصوصی دستكاری در قیمت سهام توسط فروشندگان، خروج برخی شركتها از بورس و احتمال بازجویی‌های تخلفات مالی منجر به این شد كه نگرانی و اضطراب بر حق و درستی ایجاد شود. استقبال نكردن از سهام عرضه شده سازمان خصوصی سازی در بورس تهران نیز كاهش اعتماد سرمایه‌گذاران را نشان داده است.عوامل بیرونی نیز مثل موضوع غنی سازی اورانیوم و تهدیدهای نظامی علیه ایران از سوی آمریكا و اسراییل عوامل دیگر نااطمینانی در بورس تهران هستند.این گزارش یادآور شد: در آخرین روز كاری سال ۱۳۸۳ شاخص بورس تهران به ۱۲۱۱۳ واحد كاهش یافته بود، ولی علیرغم آن هنوز نسبت به سال گذشته ۵/۶ درصد بالاتر بود ولی ۱/۱۲ درصد نسبت به ركورد اواسط دسامبر ۲۰۰۴ كمتر بود.طی دهه منتهی به ماه مارس سال ۲۰۰۵ میلادی تعداد شركتهای ثبت شده در بورس تهران از ۱۶۴ شركت به ۴۲۰ شركت رسید و تعداد كل سهام مبادله شده نیز در این بورس از ۱۴۹ میلیون سهم به ۱۲ میلیارد سهم افزایش یافت.ارزش بازاری سهام‌های ثبت شده در بورس تهران نیز از ۸ میلیارد دلار به ۴۶ میلیارد دلار رسید و شاخص كل بورس تهران نیز طی این ده سال ۱۷ برابر افزایش یافته است.رشد شگفت‌انگیز بازار بورس تهران در گذشته و رفتار مخاطره آمیز آن در ماههای اخیر با نگاه دقیق تر به مشخصه‌های برجسته آن مثل مدیریت دولتی بورس، مالكیت حداكثری دولت و دستكاری داخلی در قیمتها به بهترین نحو قابل فهم و توضیح است و بطور كل معمای بورس تهران را می توان با ذكر هفت نقطه‌ضعف برای این بورس حل كرد.نخستین مشخصه بورس تهران كه یك مشكل برای آن ارزیابی می شود و در عملكرد مستقل آن از اقتصاد كشور تاثیر گذار بوده، این است كه ساختار مدیریت در بورس تهران كه شامل شورای بورس، كمیته پذیرش و هیات داوری می شود، تقریبا" به طور كامل یا از مقامهای عالی رتبه دولتی تشكیل شده است و یا اینكه نمایندگان دولت حتما" در این نهادها حضور دارند.هیات‌مدیره هفت نفره بورس تهران نیز توسط كارگزاران بورس كه باید به كمیسیون نظارت منصوب شده از سوی شورای بورس پاسخگو باشند، انتخاب می‌شوند.دوم این كه بیش از ۸۰ درصد ارزش بازار سهام تهران به طور مستقیم یا غیر مستقیم تحت مالكیت سازمانهای دولتی مثل سازمان تامین اجتماعی و صندوق بازنشستگی و سازمانهای شبه دولتی مثل بانكها، شركتهای بیمه و بنیاد قرار دارد و به همین دلیل بورس تهران نقش مهمی را در فراهم آوردن سرمایه ایفا نمی‌كند و نمی‌تواند پس‌اندازهای سرگردان بخش خصوصی را به طور قابل توجهی جذب كند.سومین مشكل بورس تهران این است كه این بورس نسبتا" كوچك است، دچار كمبود نقدینگی است و تا حد زیادی به سرمایه های داخلی وابسته است.كل ارزش بورس تهران ۴۶ میلیارد دلار است كه از ارزش همه بورس‌های بزرگ دنیا كمتر است و نسبت ارزش بورس تهران به كل تولید ملی این كشور در مقایسه با بیشتر بورس‌های دنیا پایین تر است.معاملات در بورس تهران نیز به تعداد معدودی از كالاها و اسناد محدود می‌شود، ریسك بورس بالا است و از این لحاظ تفاوتی بین اسناد مالی مختلف وجود ندارد و تفریبا" پنهان كردن این ریسك نیز غیر ممكن است.بورس تهران بازار محدودی است كه از مجموع ۶۸۰ هزار شركت ثبت شده در این كشور، فقط ۴۲۰ شركت را در خود جای داده است و بیش از ۱۰۰ شركت ثبت شده در بورس تهران غیر فعال هستند و كمتر از ۲۰۰ شركت نیز معاملات منظم در این بورس انجام می‌دهند.گردش سرمایه روزانه سهام در بورس تهران ۳۰ و از جمله پایین‌ترین رقم گردش سرمایه در بورس‌های دنیا است.برخی برآوردها نیز نشان می دهد: كمتر از ده شركت بزرگ كه به صنایع عمده این كشور تعلق دارند، بیش از ۵۰ درصد ارزش سهام بورس تهران را به خود اختصاص دادند و تقریبا" ۸۰ درصد معاملات روزانه این بورس را انجام می‌دهند، از طرف دیگر از جمعیت ۶۸ میلیون نفری ایران تنها سه میلیون نفر سهام بورس در اختیار دارند كه با توجه به تولید ناخالص داخلی این كشور یكی از پایین‌ترین نسبتها بین كشورهای جهان است و مشاركت فردی در معاملات روزانه كمتر از چند هزار معامله است.چهارمین ضعف بورس كه به تركیدن حباب‌های آن انجامید، شناور نبودن بورس است و هنوز در این كشور شیوه های نوین بازاریابی وجود ندارد و تمامی دستورهای خرید باید به صورت فردی انجام شود كه موجب تاخیر زیاد در اجرای دستور خرید نیز خواهد شد.همچنین نبود تعادل پایدار بین عرضه و تقاضای سهام وجود دارد و از آنجایی كه بخش عمده سهام بازار به تعداد معدودی شركت بزرگ دولتی تعلق دارد، میزان عرضه سهام در بورس معمولا" با تقاضا همخوانی نداشته و از آن كمتر است زیرا اكثر سهامداران انگیزه برای خودداری از عرضه سهام خود برای كسب پیشنهاد بالاتر قیمت را دارند.بر عكس، تقاضا برای سهام معمولا" بیشتر از عرضه است و علت آن نیز نرخ تورم دورقمی، افزایش ۲۵ درصدی كل نقدینگی بخش خصوصی در هر سال، افزایش قیمت نفت و انتظار افزایش نوسان سریع در قیمت سهام است.بنابراین در حالی كه متوسط نسبت قیمت به درآمد در بازار پایین است و حدود ۱۰ درصد است، ولی این رقم از سال ۱۹۹۸ تا كنون ۳۵۰ درصد رشد داشته است.دلیل دیگر برای شناور نبودن سهام در بورس تعداد كم كارگزاران در این بورس است و به عبارتی برای هر ۵۰ هزار سهامدار یك كارگزار بورس وجود دارد. كارگزاران بورس تهران نیز در موقعیتی هستند كه معاملاتی را كه به نفع آنها است یا به نفع افراد مطلع است، در اولویت قرار دهند و از این لحاظ هیچ نگرانی نسبت به جریمه شدن یا مورد مجازات قرار گرفتن را ندارند.به طور مشابهی، بانكهای دولتی كه هم به عنوان مالكین غیر مستقیم بورس مطرح هستند و هم اجرای دستورات خرید و فروش را بر عهده دارند، می توانند منافع خود را در معاملات بر منافع مردم و سهامداران ترجیح دهند.پنجمین دلیل قصور و كوتاهی بورس تهران و نقطه ضعف آن عدم شفاف‌سازی است. شفاف‌سازی بورس تهران در خصوص اطلاعات و قانونگذاری و قوانین عملكرد داخلی كمتر از استاندارد بورس‌های غربی است.اقتصاد ایران هنوز فاقد یك قانون جامع برای بورس و معامله سهام است و بورس تهران هنوز بر اساس قانون قدیمی ۴۰ سال گذشته فعالیت می‌كند. از طرفی كمیته ای در بورس برای نظارت دقیق بر اجرای قوانین و انجام صحیح و بدون ضرر معاملات وجود ندارد.ششم این كه قیمت سهام معمولا" از سیاستها و تصمیمات دبیر كل، دستكاری در قیمت و دیگر سفته بازیها تاثیر می پذیرد و منابع اخبار مالی مستقل و دسترسی برابر به عملكرد شركتها در سایه فقدان تحلیل‌های حرفه‌ای به ندرت مشهود است و به دلیل فقدان نظارت مناسب، از حقوق سرمایه‌گذاران و سهامداران به طور عادلانه ای حمایت نمی‌شود.نهایت این كه بورس تهران تقریبا" به طور كامل یك بورس داخلی باقی مانده است و مشاركت‌های خارجی در این بورس نسبتا" محدود است.
منبع : مجله گسترش صنعت


همچنین مشاهده کنید