خون سالم با من آغاز می‌شود

همه گیری /‏HIV‏ ایدز توجه خاصی را معطوف به اهمیت پیشگیری از آلودگی های انتقال یافته به ‏وسیله انتقال خون كرده است. تخمین های سازمان بهداشت جهانی حاكی از آن است كه بین ۳ تا ‏‏۵ درصد از آلودگی های ‏HIV‏ در تمام دنیا از طریق انتقال خون و فرآورده های خونی آلوده ‏منتقل می شود. درحالی كه هزاران نفر بیشتر از این تعداد توسط فرآورده های خونی آلوده ‏به ویروس های هپاتیت ‏B ‎،C‏ ، سیفلیس و عوامل خونی دیگر مانند بیماری شاگاش و مالاریا ‏آلوده می شوند.‏ درگذشته راهبردهای ارتقای <سلامت خون> به طور عمده بر غربالگری خون اهدایی در ارتباط ‏با آلودگی های قابل سرایت از راه انتقال خون یا‏Infections ، T.T.I) (Transfusion ‎Transmissible‏ استوار بود. اگرچه غربالگری سیستماتیك ضروری است، اما به تنهایی ‏برای اطمینان یافتن از <سلامت> موجودی خون كافی نیست.‏‏ مدارك موجود گرد آمده از سراسر جهان نشان دهندهِ آن است كه سه عامل نبود یك برنامه ‏ملی مربوط به خون، نبود تعداد كافی اهداكنندگان خون سالم و استفاده بالینی غیرضروری ‏از انتقال خون از نظر انتقال آلودگی به یك میزان مؤ ثر است.‏ راهبرد سازمان بهداشت جهانی دربارهِ خون، بر یك رهیافت چهارجانبه تا كید دارد كه كنترل ‏كیفیت مؤ ثر، بخش اساسی آن را تشكیل می دهد. این رهیافت ها عبارت است از:‏
‏- تا سیس یك سرویس انتقال خون هماهنگ كه بتواند موجودی خون سالم را به میزان كافی و به ‏موقع برای تمام بیماران نیازمند تامین كند،‏
‏- جمع آوری خون تنها از داوطلبانی كه درمقابل اهدای خون هیچ پاداشی دریافت نمی كنند و ‏استفاده از روش های موثق و مطمئن انتخاب اهداكننده،‏
‏- غربالگری تمام خون های اهدایی از نظر آلودگی های قابل سرایت از طریق انتقال خون از ‏جمله ‏HIV‏ ، ویروس هپاتیت، سیفلیس و عوامل عفونی دیگر، تعیین گروه خونی، آزمایش های ‏سازگاری و فرآوری خون،‏
‏- كاهش در موارد انتقال خون های غیرضروری از طریق استفادهِ بالینی مناسب از خون، از ‏جمله استفادهِ از مایعات جایگزین داخل وریدی و دیگر روش های ساده جایگزین انتقال خون ‏در هر جایی كه ممكن باشد.‏
سرویس انتقال خون ‏
سرویس انتقال خون هماهنگ پیش نیاز تامین خون سالم به میزان كافی است.مسئولان بهداشت ملی ممكن است مسئولیت تامین خون را به یك سازمان غیرانتفاعی، غیردولتی ‏واگذار كنند. اما سرویس انتقال خون باید در چهارچوب زیرساختار مراقبت های بهداشتی ‏كشور ایجاد شود.‏‏ سرویس انتقال خون باید در راستای یك خط مشی و برنامهِ انتقال خون ملی توافق شده و در ‏یك چهارچوب قانونی شكل پیدا كند. این سرویس باید مسئول تدوین و حفظ یك سیستم با ‏كیفیت ملی از جبهه توسعه موازین و روش های عمل استاندارد، آموزش كاركنان و سیستم ‏مدیریتی اطلاعات و سیستمی برای كنترل و ارزیابی باشد.‏سرویس انتقال خون نیازمند نظارت، حمایت و شناسایی از سوی دولت به عنوان یك برنامه ‏مجزا و قابل شناسایی است. این سرویس دارای بودجه و سیستم مالی است و می تواند نسبت به ‏دستیابی به یك برنامهِ انتقال خون پایدار از طریق جبران هزینه (‏Cost recover‏) یا ‏اختصاص بودجهِ سالانه اطمینان دهد. سرویس انتقال خون باید به وسیله یك كمیته اجرایی ‏مدیریت شده و هنگام ضرورت از سوی گروه های مشاوره ای متخصص همراهی شود. كاركنان سرویس ‏انتقال خون باید شامل یك سرپرست پزشك، یك مدیر كنترل كیفی و كاركنانی آموزش دیده در ‏زمینه های مدیریتی، سیستم های كنترلی، جذب اهداكنندگان، جمع آوری خون، غربالگری، فرآوری ‏ذخیره و توزیع خون و فرآورده های خونی باشند.‏
اهداكنندگان كم خطر
هرچه منبع خون اهدایی سالم تر باشد، محصول نهایی سالم تر خواهد بود. داوطلبان اهداكنندهِ ‏خون كه درمقابل عمل خود پاداش دریافت نمی كنند و از میان جمعیت های كم خطر بوده وخون خود ‏را به طور منظم و مستمر اهدا می كنند، ذخیره ای از خون سالم و كافی را به وجود ‏می آورند.‏‏ در تمام دنیا، وقوع موارد بیشتری از آلودگی های قابل سرایت از طریق انتقال خون در میان ‏اهداكنندگان فامیلی / جایگزین و به ویژه در میان اهداكنندگانی كه پول دریافت می كنند ‏دیده شده است. افزون بر این، استفاده از اهداكنندگان جایگزین - فامیلی ممكن است ‏دربردارندهِ سیستمی مخفی از اهدای خون درمقابل پول باشد. ممكن است این قبیل ‏اهداكنندگان به طور قابل اطمینانی به سؤ الات مربوط به رفتار خطرناك خود و مناسب ‏بودنشان به عنوان اهداكننده پاسخ نگویند.‏ درنتیجه نه تنها سیستمی از داوطلبان مستمر كه درمقابل اهدای خون وجهی دریافت نمی كنند ‏سالم تر از اهداكنندگان فامیلی / جایگزین یا اهداكنندگان پولی هستند بلكه استفاده از ‏این سیستم به دلیل محدود كردن منابع اهدای خون از راه كاهش حجم خون اهدایی كه باید ‏به دلیل حضور عوامل عفونی به دور ریخته شود مقرون به صرفه است.‏
راهبرد مناسب برای سلامت خون ‏
سالانه در سراسر جهان، بیش از ۷۵ میلیون واحد خون جمع آوری می شود. در كشورهای درحال ‏توسعه كمتر از ۴۰ درصد موجودی خون، از داوطلبان تامین می شود، ازاین رو اولویت اول ‏باید به حذف استفاده از اهداكنندگان پولی و جایگزین كردن آن با داوطلبانی كه به ‏صورت مستمر و بدون دریافت پول خون می دهند اختصاص یابد.‏ در بسیاری از كشورها قوانینی به تصویب رسیده است كه فقط اهدای خون به وسیله این گونه ‏داوطلبان را مجاز دانسته است. در عمل این امر فقط از طریق تدوین برنامه ای مؤ ثر از ‏راه جذب و نگهداری اهداكنندگان خون میسر است.‏ شناسایی جمعیت هایی از اهداكنندگان كه در معرض خطر كمتری از نظر آلودگی های قابل سرایت ‏از طریق انتقال خون قرار دارند و كنترل این آلودگی ها هم در جمعیت كل كشور و هم در ‏جمعیت اهداكنندگان از جمله عناصر بسیار مهم یك راهبرد مناسب برای سلامت خون است.‏
غربالگری و فرآوری خون ‏
سازمان بهداشت جهانی توصیه می كند كه قبل از انتقال خون آزمایش های ‏HIV‏ ، هپاتیت ‏B‏ ، ‏هپاتیت ‏C‏ و سیفلیس بر روی تمامی خون های اهدایی انجام شود.‏ همچنین عفونت زایی از جمله درمورد بیماری شاگاشی كه دیگر در ایران وجود ندارد و نیز ‏مالاریا باید درمورد خون های اهدایی انجام شود.‏‏ انجام آزمایش های مناسب در ارتباط با گروه های خونی، آزمایش مربوط به سازگاری، ‏آماده سازی اجزای خون، ذخیره و حمل فرآورده های خونی از جمله آزمایش های مرتبط با خون و ‏فرآورده های خونی اهدایی است.‏سازمان انتقال خون ایران كه به صورت ملی سازماندهی و هماهنگ شده است نیازمند تعهد، ‏حمایت و شناسایی رسمی به عنوان یك برنامه مجزا از سوی دولت است. این سازمان همچنین به ‏یك سیستم بودجه ای و مالی نیازمند است تا از اجرای پایدار برنامه های مربوطه از طریق ‏جبران هزینه (‏Cost recovery‏) و یا اختصاص بودجه سالانه مطمئن شود یك سازمان انتقال ‏خون كه به خوبی سازمان یافته است سالم تر و با صرفه تر از یك سیستم بیمارستانی است.‏ هماهنگی پایگاه ها اتكاء به استانداردهای كیفی را ارتقا بخشیده، انجام امور موازی را به ‏حداقل رسانده و به دلیل وسعت كار از طریق سیستم های ملی برای جذب اهداكنندگان خون، ‏غربالگری فرآورده های خون و مركزیت خرید تجهیزات مواد مصرف شدنی اقتصادی است.‏ برای مثال یك برنامه ملی آموزش با ایجاد انگیزه، جذب اهداكننده و نگهداری ‏اهداكنندگان خون با خطر پایین می تواند در هزینه های قابل ملاحظه ای كه در ارتباط با ‏جمع آوری و غربالگری خون در مقایسه با سیستم های اهدای خون فامیلی/ جایگزین یا اهدای ‏خون درمقابل پول وجود دارد صرفه جویی به عمل آورد.‏ این امر به دلیل آن است كه درصد بسیار كمتری از خون اهدایی به وسیله داوطلبانی كه در ‏ازای اهدای خون پاداشی دریافت نمی كنند، به دلیل وجود آلودگی قابل سرایت از طریق ‏انتقال خون نیاز به دور ریختن دارند.‏
استفاده بالینی مناسب از خون ‏
مسئولیت تصمیم گیری درباره ضرورت انتقال خون درنهایت با پزشك معالج فرد بیمار است. اما ‏باید توجه داشت كه تجویزكنندگان خون به صورت مجزا از دیگران فعالیت نمی كنند.‏كاهش در میزان موارد غیرضروری انتقال خون به قابلیت دسترسی به راهكارهای ساده ‏جایگزین انتقال خون، از جمله مایعات جایگزین داخل وریدی برای تصحیح كاهش حجم خون و ‏مواد دارویی و توصیه های پزشكی برای به حداقل رساندن ضرورت انتقال خون وابسته است.‏‏ در این راستا به برنامه های مراقبت بهداشتی اولیه و پزشكی اجتماعی نیز نیاز است تا با ‏پیشگیری، تشخیص اولیه و درمان مواردی مانند كم خونی و مالاریا از انتقال خون غیرضروری ‏جلوگیری شود.‏ هر مرجع ملی بهداشتی باید یك خط مشی ملی را درمورد استفاده بالینی از خون همراه با ‏قوانین حمایتی مناسب تدوین كرده و اطمینان داشته باشد كه تمام كاركنان بیمارستان و ‏سرویس انتقال خون درمورد استفادهِ بالینی از خون همراه با قوانین حمایتی مناسب را بر ‏پایه موازین ملی دریافت می كنند.‏باید به منظور استفاده بالینی از خون یك كمیته ملی و در سطح ملی، كمیته های انتقال ‏خون بیمارستانی را به منظور كنترل و ممیزی اجرای این خط مشی و موازین آن تا سیس كرد.‏
منبع:‏world Health organization، Blood Transfusion Information sheet for National ‎Health Authorities‏ سازمان انتقال خون ایران و‏safety‏ ‏

منبع : هفته نامه آتیه