بیماری دیابت از تعریف تا واقعیت

جهان درحالی وارد قرن ۲۱ شد كه بیش از ۱۴۰ میلیون نفر مبتلا به بیماری دیابت بودند. در این میان، سهم كشور ما حدود ۵/۳ تا ۴ میلیون نفر دیابتی است. روز جهانی دیابت - ۲۱ آبان ماه - درحالی به پایان رسید كه فدراسیون جهانی دیابت اعلام كرد هزینه های كنترل و درمان دیابت ۱۰ درصد بودجهِ ملی بهداشت جوامع را به خود اختصاص می دهد و نیمی از آن صرف درمان عوارض مزمن دیابت می شود.دكتر اسدالله رجب، رئیس انجمن دیابت ایران نیز اعلام كرد سالانه ۹۰۰ میلیون دلار (بیش از ۷۰۰ میلیارد تومان) صرف هزینه های درمانی دیابت در كشور می شود.این درحالی است كه متخصصان و كارشناسان پیوسته از روند رو به رشد بیماری دیابت در كشورمان به عنوان شایع ترین بیماری غدد درون ریز در دهه های اخیر هشدار می دهند.با این همه گزارش های رسمی از شیوع ۵ درصدی بیماری دیابت در ایران خبر می دهد. افزون بر این، بیماری دیابت در ردیف سه عامل اول مرگ و میر در دنیا است. بیماری زایی این عارضه چه از نظر هزینه های درمانی و چه از جهت ازكارافتادگی، بسیار بالاست و یكی از عمده ترین مسایل بهداشتی - درمانی در جوامع به شمار می رود.از سویی دیگر، همراهی آن با چاقی و افزایش چربی خون، احتمال ایجاد بیماری قلبی - عروقی را به عنوان اولین عامل مرگ و میر در انسان به شدت افزایش می دهد. ازاین رو تا كید وزارت بهداشت و سازمان های مسئول كشور تنها بر توجه به مقولهِ بیماری دیابت معطوف نبوده و در زیرمجموعهِ این توجه بر اهمیت كنترل و پیشگیری از چاقی و آموزش مهارت های زندگی نیز تصریح شده است.
بیماری دیابت از تعریف تا واقعیت
در دهه های اخیر برای شناخت عوامل خطر بیماری های مهم غیرواگیر، مطالعات متعددی انجام شده است. از جمله این بیماری ها دیابت قندی به عنوان شایع ترین بیماری غدد درون ریز است.متخصصان گروه بیماری های غدد درون ریز، دیابت را یكی از شایع ترین بیماری های متابولیك در قرن حاضر می دانند كه منجر به ناتوانی و مرگ زودرس می شود و عوارض حاد و دیررس آن تهدیدهای عمده ای برای سلامتی فرد به شمار می رود. در تعریف این بیماری می گویند: دیابت بیماری مزمنی است كه در اثر كمبود یا كاهش اثر انسولین در بدن ایجاد می شود.بر همین اساس دیابت چهارنوع مختلف دارد كه شایع ترین نوع آن، دیابت نوع یك و دو است.به گفتهِ متخصصان این رشته، دیابت ملیتوس نوع یك، بیماری خودایمنی است كه به علت تخریب پیشرونده سلول های بتای جزایر لانگرهانس به وجود می آید.این بیماری بیشتر در میان كودكان، نوجوانان و افراد زیر ۳۰ سال مشاهده شده و به ندرت افراد بالای ۳۰ سال به آن مبتلا می شوند.در این نوع دیابت، بدن افراد به اندازهِ كافی انسولین ترشح یا تولید نمی كند و درنتیجه فرد دیابتی از همان ابتدای شروع دیابت نیاز به تزریق انسولین دارد. مطالعات اپیدمیولوژیك نشان داده كه حدود ۱۰ درصد از دیابتی ها را مبتلایان به بیماری دیابت نوع یك تشكیل می دهد و دیابت نوع دو كه شایع ترین نوع دیابت است ۸۰ درصد بیماران دیابتی را تشكیل می دهد. بیماری دیابت نوع دو بیشتر افراد بالای ۲۵ سال را مبتلا می سازد. پزشكان علت اصلی ابتلا به آن را كم تحركی و تغذیه نادرست می دانند.به واقع چاقی یك ریسك فاكتور مسلم برای بیماری های قلبی - عروقی، ابتلا به دیابت نوع دو و سكته و مرگ و میر افراد است. ازاین رو درمان این نوع دیابت در آغاز با فعالیت جسمی و تغذیه صحیح كنترل شده و درصورت كنترل نشدن از داروهای خوراكی پایین آورندهِ قندخون استفاده می شود.پزشكان و متخصصان شایع ترین علایم دیابت را پرادراری، پرنوشی، كاهش وزن، بی حوصلگی، خستگی، سستی، دیرخوب شدن زخم ها، تاری دید و گرسنگی كاذب عنوان می كنند. به اعتقاد آنان درصورتی كه قندخون كنترل نشود، فرد دیابتی دچار بیماری های قلبی و عروقی، بیماری های كلیوی، بیماری های اعصاب یا نوروپاتی دیابتی می شود. افزون بر این، بیماری های چشمی و حتی كوری هم از جمله شایع ترین عوارض بیماری دیابت است.
چاقی؛ اپیدمی پنهان
بررسی های اخیر حاكی از افزایش هشداردهنده شیوع چاقی در سراسر جهان است. چاقی از جمله بیماری های مزمن مرتبط با اختلال در متابولیسم چربی است كه شیوع آن از نیمه اول قرن بیستم بیشتر شده است. در سال های اخیر، هم در كشورهای توسعه یافته و هم در كشورهای درحال توسعه شیوع چاقی به طور فزاینده ای رو به افزایش گذاشته است. به گونه ای كه برخی صاحبنظران از مشكل شیوع چاقی به عنوان یك اپیدمی پنهان یاد كرده اند.امروزه چاقی فقط از جنبه ارتباط با بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی و عروقی، دیابت، فشارخون، هیپرلپیدمی و سرطان مورد توجه قرار نمی گیرد. بلكه به عنوان یك عامل عمده خطر یاmajor riskfactor مطرح است. نتایج حاصل از بررسی ها و مطالعات انجام شده در ایران حاكی از افزایش شیوع چاقی در میان جوانان، نوجوانان و بزرگسالان كشورمان است.براساس برآوردهای انجام شده بیش از ۲۴ میلیون نفر از جمعیت كشورمان دارای افزایش وزن بوده و یا چاق هستند.برهمین اساس پزشكان و متخصان، از افزایش شیوع چاقی در ایران به عنوان زنگ خطری برای ابتلای به بیماری دیابت و عوارض ناشی از آن یاد می كنند شعار امسال روز جهانی دیابت نیز <مبارزه با چاقی برای پیشگیری از دیابت> تعیین شده است.
بیمه شدگان و عوارض ناشی از بیماری دیابت
پزشكان بر این باورند اقدامات مراقبتی پیگیر و مداوم در پیشگیری از عوارض دیابت، كنترل قندخون و قندادرار و عوارض دیابت می تواند نقش به سزایی در امر درمان بیماران مبتلا به دیابت و بروز كمتر عوارض ناشی از این بیماری داشته باشد.با این وجود اغلب مبتلایان به دیابت، درمان دیابت را تنها منحصر به مصرف دارو یا تزریق انسولین می دانند.یكی از بیماران بیمه شده مبتلا به دیابت می گوید: متا سفانه با وجودی كه در مراكز درمانی تامین اجتماعی كلیه خدمات درمانی و دارویی موردنیاز بیماران دیابت به رایگان برای آنان ارایه می شود، اما اگر یك بیمار دیابتی بخواهد همواره قندخون خود را درحد طبیعی و نرمال تنظیم كند باید ماهانه چیزی حدود ۵۰ هزار تومان بپردازد، چون هزینهِ وسایل كنترل های روزانه قندخون یا قند ادرار زیاد است.از سویی دیگر یكی از بازنشستگان مبتلا به بیماری دیابت هم تصریح می كند: با وجودی كه اغلب سالمندان و بازنشستگان مبتلا به بیماری دیابت هستند اما متا سفانه مراكز دارویی تامین اجتماعی این قبیل داروهای موردنیاز بازنشستگان را به میزان محدودی در اختیار آنان قرار می دهند و همین مسا له موجب شده است بیماران دیابتی كه اغلب بازنشسته و سالمند هستند برای دریافت دارو و سرنگ موردنیاز خود به اجبار مراجعات مكرری به داروخانه های تامین اجتماعی داشته باشند.با این وجود دكتر علی اصغر كرباسی، مسئول و كارشناس متخصص امور دارویی سازمان تامین اجتماعی با اشاره به تخصیص كارت كامپیوتری دارویی به بیمه شدگان مبتلا به دیابت زیرپوشش این سازمان خاطرنشان می كند: از سه سال قبل، كارت دارویی بیماران بیمه شده مبتلا به دیابت كامپیوتری شده است، از طریق این كارت، دارویی كه در كامپیوتر برای این قبیل بیماران تعیین شده است و نیز چگونگی دریافت دارو و یا سرنگ بیماران، به طور مرتب كنترل می شود.دكتر كرباسی در عین حال تصریح می كند: میزان دارو و سرنگ موردنیاز بیمه شدگان مبتلا به دیابت براساس میزان مصرف یك تا ۵/۱ ماهه آنان در اختیارشان قرار می گیرد. با این همه، دكتر اسدالله رجب، رئیس انجمن دیابت كشور معتقد است از آنجا كه اصول درمان دیابت در پنج پایه علمی آموزش، كنترل روزانه و منظم قندخون یا ادرار به وسیله دستگاه های اندازه گیری، تغذیه، فعالیت جسمی مناسب و سپس دارو استوار است، ازاین رو باید به اصل آموزش و یا همان پیشگیری در امر درمان بیماران دیابتی توجه بیشتری شود.وی تا كید می كند درحالی كه دارو آخرین مرحلهِ درمانی بیماران دیابتی در تمام دنیا شناخته شده است، در مرحلهِ اول، آموزش بیماران اهمیت زیادی دارد. درواقع باید به بیماران دیابتی در كشور آموزش های لازم ارایه شود تا در امر درمانشان شریك و سهیم باشند.پس از آن، آموزش كافی بیماران در زمینه كنترل به موقع روزانهِ قندخون و میزان قند ادرار اهمیت زیادی می یابد. متا سفانه در كشور ما به نقش آموزش و كنترل روزانهِ قندخون یا قند ادرار توجه كافی نمی شود.به گفته دكتر رجب اگرچه ارایه خدمات درمانی و دارویی رایگان به بیمه شدگان تامین اجتماعی مبتلا به بیماری دیابت یك اقدام ارزشمند و قابل تحسین از سوی این سازمان است، اما متا سفانه هزینه های آموزش و وسایل كنترل روزانه قندخون و قند ادرار از سوی سازمان های بیمه گر پرداخت نمی شود.رئیس انجمن دیابت ایران با تا كید بر امر پیشگیری از دیابت و عوارض ناشی از آن تصریح می كند: باید ابتدا پیشگیری كنیم تا افراد جامعه كمتر دچار دیابت شوند و درصورتی كه فردی مبتلا به دیابت شد، باید از عوارض ناشی از دیابت پیشگیری كنیم. چون هزینه های درمانی ناشی از عوارض بیماری دیابت بسیار سنگین است و درصورتی كه از این عوارض پیشگیری شود به واقع از هزینه های درمانی سرشار عوارض دیابت جلوگیری شده است.وی اضافه می كند: سازمان تامین اجتماعی نیز باتوجه به مقولهِ آموزش مناسب بیماران بیمه شده مبتلا به دیابت خود می تواند به خوبی از تحمیل هزینه های ناشی از عوارض بیماری دیابت جلوگیری كند.
تنها مركز دیابت سازمان تامین اجتماعی در ایران
در همین راستا تنها مركز دیابت سازمان تامین اجتماعی در سطح كشور مركز دیابت اصفهان است كه درحال حاضر ۷۰۴۰ بیمار دیابتی در این مركز دارای پرونده هستند.دكتر سیدمرتضی شهشهان، مدیر درمان تامین اجتماعی استان اصفهان می گوید: درحال حاضر به طور متوسط روزانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ بیمار دیابتی به این مركز مراجعه دارند. بخش های فعال در این مركز عبارت است از واحد تغذیه، واحد آموزش برای بیماران دیابتی، واحد فیزیوتراپی، داروخانه، تزریقات و پانسمان.وی خاطرنشان می كند: درحال حاضر همه روزه ۵ پزشك عمومی و متخصصان داخلی اعصاب، چشم پزشك، داخلی، اطفال، روانپزشك و فوق تخصص كلیه، بیماران دیابتی مراجعه كننده به این مركز را ویزیت می كنند.دكتر شهشهان با اشاره به امكانات درمانی ارایه شده به بیماران دیابتی بیمه شده مراجعه كننده به این مركز نیز می گوید: در این مركز یكی از آزمایش های تخصصی و گرانقیمت بیماران دیابتی به وسیله دستگاه های گرانقیمت انجام می شود كه براساس آن، میزان هموگلوبین ۱۳۰A اندازه گیری می شود. این آزمایش یكی از آزمایش های بسیار مهم برای كنترل میزان قندخون بیماران دیابتی در فواصل زمانی طولانی مدت است.مدیردرمان تامین اجتماعی استان اصفهان تصریح می كند: علاوه بر این مركز، كلیه بیماران دیابتی در سطح استان در كلیه مراكز درمانی استان كه درمجموع برحسب مراجعه به هریك از این مراكز دارای پرونده خاص شده و درصورت نیاز برای انجام ویزیت و آزمایش های تخصصی به این مركز ارجاع داده می شوند.وی تاكید می كند: باتوجه به اینكه بیماری دیابت یك بیماری مزمن است كه كل سیستم بدن را درگیر می كند، ضروری است بیماران در یك مركز ویژه معاینه شوند تا درصورت نیاز به تخصص های ویژه، نیازی به مراجعه به سایر مراكز درمانی نداشته باشند. به واقع پیش بینی چنین مركزی گامی درجهت جلوگیری از رفت و آمدهای بی مورد بیماران دیابتی است كه رضایتمندی بیشتر آنان را نیز فراهم می آورد. اگرچه تنها مركز دیابت سازمان تامین اجتماعی كشور در استان اصفهان فعال است، اما به گفتهِ دكتر علیرضا جعفری، معاون ادارهِ كل درمان مستقیم این سازمان، این طرح درحال حاضر به صورت پایلوت در این استان در دست اجراست و درصورت موفقیت، طرح به صورت كشوری به اجرا درمی آید.
راه گریزی جز افزایش سطح آگاهی عمومی نیست
به هرحال یكی از اصول اساسی در پیشگیری از برون عوارض در بیماران دیابتی، آگاهی این قبیل بیماران در رابطه با چگونگی درمان، علایم، عوارض، چگونگی تغذیه و كنترل بیماری است. این امر جز با برگزاری جلسات آموزش مستمر و افزایش سطح آگاهی عمومی از طریق جراید و رسانه های عمومی میسر نیست در این راستا وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشكی كشورمان هم طرح كشوری پیشگیری و كنترل بیماری دیابت را در دست اجرا دارد. درحالی كه این وزارتخانه اجرای آزمایشی طرح دیابت را از سال ۱۳۷۸ در ۱۷ دانشگاه و دانشكده علوم پزشكی به صورت جسته، گریخته عهده دار شده است اما به نظر می رسد شرط اساسی برای پیشگیری از عوارض در بیماران دیابتی، افزایش آگاهی بیماران و نیز مردم است و این امر نیز تنها به پشتوانه یك عزم ملی امكان پذیر است.

منبع : هفته نامه آتیه