اقتصاد کشورهای عربی

تقاضای جهانی نفت، تاثیر مثبتی بر نرخ رشد اقتصادی کشورهای عربی در سال ۲۰۰۵ خواهد داشت. در سال‌های گذشته نیز نفت یکی از موتورهای محرک اقتصاد کشورهای عربی بود و باعث شد تا اقتصاد این کشورها در سال ۲۰۰۳ رشدی ۵ درصدی را تجربه کند. به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) در نیمه اول سال جاری، نرخ تقاضای نفت در جهان ۲/۲ درصد و سطح تولید اوپک به عنوان اصلی‌ترین عرضه‌کننده این منبع عظیم انرژی به جهان ۹/۳ درصد نسبت به نیمه اول سال پیش رشد کرد. این درحالی است که در سال ۲۰۰۴ نرخ رشد تقاضای نفت ۴/۳ درصد و نرخ رشد تولید اوپک ۱/۷ درصد بوده است. این نرخ رشد تولید به معنای رکوردشکنی اقتصادهای عربی در سال‌ جاری است. برآوردها نشان می‌دهد، میانگین نرخ رشد اقتصادی کشورهای عربی در سال جاری از ۲/۵ درصد می‌گذرد و این گروه از کشورها از کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی پیشی می‌گیرند. پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال جاری نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشورهای عربی از دو برابر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی کشورهای عضو سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی بیشتر شود و موتوری برای حرکت سریعتر بازار نفت و گاز درجهان باشد. روشن است که تاثیر غیرمستقیم افزایش قیمت نفت بر قیمت محصولات پتروشیمیایی و کودهای شیمیایی نیز قدرت رقابت این اقتصادها را در عرصه جهانی افزایش داده است. با افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی، هزینه تولید محصولات پتروشیمی و کودهای شیمیایی در کشورهای آفریقای شمالی و اروپا و آسیا ارتقا یافت و در حالی که کشورهای عربی به دلیل مالکیت نفت می‌توانستند از این منبع با قیمت مناسب‌تری استفاده کنند. در این شرایط، قدرت رقابت دیگر صنایع وابسته به نفت در کشورهای عربی نیز بیشتر از دیگر کشورها شد و امکان توسعه و اقتصاد و صنعت در این منطقه از جهان را فراهم آورد. از طرف دیگر، رشد درآمدهای نفتی، سیالیت بازارهای پولی کشورهای عربی را بیشتر کرد و سرمایه‌داران بزرگ این منطقه از کره خاکی، سهم بیشتری از پول‌های خود را در صنایع داخلی سرمایه‌گذاری کردند وسهم کمتری از پول‌ها به خارج از کشور انتقال یافت. با تحول در دیدگاه سرمایه‌گذاری، بازار سهام کشورهای عربی به یکباره رشد کرد و رکورد نرخ رشد بازارها را شکست تا حدی که امروزه بازار سهام کشورهای حوزه خلیج‌فارس یکی از بازارهای بسیار تاثیرگذار در عرصه جهانی است. بدون تردید، رشد این بازار باعث شد تا خوش‌بینی سرمایه‌داران به اوضاع اقتصاد بیشتر شود و آنها با اطمینان زیادتری پول‌های خود را در صنایع ملی به گردش درآورند. آمارها نشان می‌دهد شاخص بازار سهام عرب صندوق پول کشورهای عربی از آغاز سال جاری تا هفته سوم ماه ژوئن سال جاری ۱۲۴ درصد رشد کرد در حالی که نرخ رشد شاخص موسسات سرمایه‌گذاری خلیج که یک شاخص سهام در کشورهای حوزه خلیج فارس است در این بازه زمانی تنها ۷۵ درصد افزایش پیدا کرده است. این آمارها زمانی اهمیت پیدا می‌کند که بدانیم آثار رشد بازار سهام و تداوم آن برای مدت زمان نه چندان طولانی بر رشد اقتصاد یک منطقه بسیار زیاد است و می‌تواند زیرساخت مناسبی برای توسعه اقتصاد تا چند سال را فراهم آورد. علاوه بر مسائل ذکر شده می‌توان به این مورد نیز اشاره کرد که رشد قیمت انرژی در بازارهای جهانی، باعث کاهش تولید محصولات مصرف‌کننده فراورده‌های هیدروکربنی در خارج از منطقه کشورهای عربی شد و شرایط را برای توسعه پروژه‌های فعال در مناطق عرب‌زبان جهان و راه‌اندازی پروژه‌های تازه برای بهره‌گیری از نفت ارزان‌تر فراهم کرد. اگرچه افزایش قیمت نفت و رسیدن آن به رکورد جهانی به کشورهای عربی بخصوص کشورهای حوزه خلیج‌ فارس امکان داد تا با انرژی و سرعت بیشتری برای ارتقای زیرساخت‌های صنعت نفت و گاز طبیعی خود و پاسخگویی به نیاز جهانی بپردازند و تا حد امکان نیاز مردم جهان به این منبع انرژی را پاسخ گویند. امروزه این کشورها، اصلی‌ترین مهره تولید و عرضه نفت هستند و به کمک همین منبع انرژی خدادادی امکان توسعه اقتصادشان را فراهم می‌آورند بنابراین، هرچه سرمایه‌گذاری برای تکمیل زیرساخت‌های صنعتی‌شان بیشتر شود، نرخ رشد تولید و به دنبال آن توسعه اقتصادشان بیشتر خواهد شد. برآوردهای مراکز بین‌المللی نشان می‌دهد، صنعت تولید انرژی کشورهای عربی (نفت، گاز، پتروشیمی و تولید برق) در فاصله سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۹ به سرمایه‌ای بالغ بر ۱۸۰ میلیارد دلار نیاز خواهد داشت. این برآورد با احتساب نرخ رشد اقتصادی منطقه و جهان انجام شده است و رشد هزینه اجرای پروژه‌های جدید که به دنبال ارتقای قیمت مصالح ساختمانی، کالاهای مصرفی و خدمات ایجاد می‌شود نیز در این برآورد در نظر گرفته شده است. به عبارت دقیق‌تر، صنعت تولید انرژی کشورهای عربی برای همگام شدن عرصه‌های جهانی، به ۳۶ میلیارد دلار سرمایه‌در هر سال نیاز دارد. اما این سرمایه کلان از کجا تامین می‌شود ؟ سرمایه موردنیاز برای توسعه حوزه‌های تولید نفت و گاز این منطقه از جهان یعنی مبلغی معادل ۸۰ میلیارد دلار، توسط شرکت‌های ملی و بین‌المللی فعال در کشورهای عربی تامین می‌شود. مابقی سرمایه‌ای که برای اجرای فازهای زیرمجموعه‌ای پروژه‌ها موردنیاز است از دو منبع مختلف تامین می‌شود. سی میلیارد دلار از این سرمایه از صندوق دارایی‌های ملی و ۷۰ میلیارد دلار از بانک‌های بین‌المللی و مراکز و سازمان‌های ارائه‌دهنده وام برای توسعه پروژه‌های تاثیرگذار در زندگی مردم جهان تامین می‌شود. برآورد می‌شود با توجه به شرایط حاکم بر بازار نفت و توزیع این منبع در کشورهای عربی در دهه دوم قرن حاضر، سهم سرمایه‌گذاری خارجی انجام شده در این صنعت ارتقا یابد و پروژه‌های بخش انرژی در کشورهای عربی با سرعت بالاتری به مرحله اجرا و بهره‌برداری برسند.امید است در آن شرایط بازار این منبع انرژی متعادل‌تر شود و اقتصاد آن وضعیت باثبات‌تری پیدا کند.
مونا مشهدی رجبی

منبع : مجله گسترش صنعت