دولت، تجارت و آموزش الکترونیکی

از فناوری اطلاعات می‌توان تعاریف گوناگونی داشت،‌ به طوری كه هر كدام از این تعاریف از بعدی خاص به این مسأله می‌پردازند. ابتدایی‌ترین تعریف از فناوری اطلاعات، شاید به این شكل باشد: مجموعه‌ای از ابزارها و روش‌ها كه برای تولید، پردازش و عرضه اطلاعات به كاربر انسانی به كار می‌رود كه برخلاف تصور اكثر افراد، این تكنولوژی، تاریخی چند هزار ساله دارد. اگر با دقت بیشتری بخواهیم این موضوع را مورد بررسی قرار دهیم، باید به مطالعه ابزارها و روش‌هایی كه گفته شد بپردازیم. در این مورد باید در نظر داشته باشیم كه كلیه فنون، روش‌ها، نرم‌افزارها، سخت‌افزارها، وسایل و ابزارهای مربوط به ثبت، ضبط،‌ پردازش و ارسال اطلاعات، شبكه‌های كامپیوتری، گیرنده‌ها و فرستنده‌ها را در بخش ابزارها و روش‌ها قرار دهیم.
در این میان باید در نظر داشته باشیم كه علوم ارتباطات نیز نقشی مؤثر و جدایی‌ناپذیر در پیدایش و رشد و تكامل این تكنولوژی بر عهده داشته است و ارتباطات و فناوری اطلاعات رابطه‌ای مستقیم با هم دارند و مطالعه و بررسی یكی،‌ بدون در نظر گرفتن دیگری امكان‌پذیر نیست.انقلاب فناوری اطلاعات، جهان و جهانیان را با پدیده‌ای جدید به نام گلوبالیزاسیون (جهانی شدن) روبه‌رو كرد. پدیده‌ای كه گوشه‌گوشه زندگی مردم را در بر گرفت و امروزه یكی از ملزومات زندگی و زنده بودن است، به طوری كه به اعتقاد بعضی‌ها بدون وجود این پدیده زندگی بسیار دشوار می‌شود. از بارزترین نمونه‌ها و شاخص‌های جهانی شدن، جهانی شدن اقتصاد و سرمایه و تولید (یا همان تجارت الكترونیك)، دولت الكترونیك، آموزش الكترونیكی، شهر الكترونیكی و... را می‌توان نام برد. در دنیای امروز به‌كارگیری و استفاده از تكنولوژی اطلاعات دیگر یك انتخاب نیست بلكه ضرورتی است كه در آینده‌ای نه چندان دور كلیه سیستم‌های جهان را در بر خواهد گرفت و همه اعمال سنتی را از بین خواهد برد و شاید به گونه‌ای خود را در عرصه‌های جهانی تحمیل كند!
دولت الكترونیكی‌
دولت الكترونیكی به چه معناست؟ چه مزایا و معایبی می‌تواند داشته باشد؟دولت الكترونیكی، سازمانی مجازی بدون ساختمان، بناها و تجهیزات سنتی است كه قادر است كلیه خدمات دولتی را به نحو احسن و در هر زمانی كه نیاز باشد- به صورت ۲۴ ساعته- به كاربران ارائه دهد. در واقع به مجموعه ارتباطات الكترونیكی بین دولت، شركت‌ها و شهروندان، دولت الكترونیكی می‌گویند، البته به شرط آنكه همه این ارتباطات از طریق شبكه اینترنت برقرار شود. وجود دولت الكترونیكی مزایا و معایبی دارد، البته مزایای این طرح آن‌قدر مهم و كارآمد است كه متخصصان و كارشناسان در اغلب موارد از بیان معایب آن خودداری می‌كنند.از جمله مزایای دولت الكترونیكی می‌توان به موارد زیر اشاره كرد:نظم بیشتر و بهتر در اداره امور دولتی و دسترسی بهتر شهروندان به اطلاعات دولتی، سامان یافتن بیشتر ارتباطات بین سازمان‌های دولتی و سازمان‌های دیگر مانند سازمان‌های تجارتی و صنعتی، بالا رفتن دقت و وضوح در انجام امور دولتی، بالا رفتن درآمدهای دولت و كاهش‌یافتن هزینه‌های دولتی، افزایش‌یافتن كارآیی سیستم‌های اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاران خارجی، ایجاد مشاركت در امور اجتماعی، تصمیم‌گیری‌ها و اجرای برنامه‌های دولت.اما اگر بخواهیم به صورت عام و ساده‌تر موارد استفاده دولت الكترونیك را شرح دهیم، باید كاربردهای این دولت را ابتدا به صورت زیر تقسیم‌بندی كنیم:ارتباط دولت با شهروندان كه ساده‌ترین و قابل فهم‌ترین نوع كاربرد دولت الكترونیكی است، به این معنا كه دولت از طریق اینترنت می‌تواند اطلاع‌رسانی جامع و كاملی برای شهروندان داشته باشد و افراد نیز می‌توانند ساده‌ترین كارهای دولتی خود را مثل پرداخت صورتحساب‌های برق و تلفن و یا جریمه‌های ترافیكی را از این طریق انجام دهند.یكی دیگر از كاربردهای این دولت، ارتباط با كاركنان دولت است. این ارتباط از طریق اطلاع‌رسانی به كاركنان دولت از طریق اینترنت است و این اطلاع‌رسانی می‌تواند اطلاعاتی از قبیل اطلاعات مربوط به مزایا و حقوق كاركنان، فعالیت‌های آنها درخواست‌های كاركنان و اخبار مربوط به بازنشستگی كاركنان را در برگیرد.ارتباط دولت با تجارت و صنعت نیز یكی از كاربردهای مهم دولت الكترونیكی است. انجام خرید و فروش اجناس و ارائه خدمات از طریق اینترنت و همچنین صدور مدارك دولتی می‌توانند مثال‌هایی برای این نوع كاربرد باشند.آخرین بخش ارتباط دولت با سازمان‌های دولتی است كه این ارتباط از طریق دسترسی به شبكه‌های داخلی امكان‌پذیر است.
تجارت الكترونیكی‌
شاید در آینده‌ای نزدیك تجارت الكترونیكی نیز زیرمجموعه دولت الكترونیكی محسوب شود. در حقیقت اگر دولت الكترونیكی كلیه امور یك جامعه رابه دست گیرد، تجارت الكترونیكی نیز یكی از ملزومات این دولت خواهد بود. اما در حال حاضر به دلیل اینكه دولت الكترونیكی آن‌قدر فراگیر نشده و استفاده از آن برای برخی از جوامع پذیرفته شده نیست، تجارت الكترونیكی بسیار مهم جلوه می‌كند و شاید حتی عبارت تجارت الكترونیك بسیار ملموس‌تر از دولت الكترونیكی برای افراد باشد.تجارت الكترونیكی چه در دنیای تجارت و چه در دنیای شخصی، یكی از مهم‌ترین مسائلی است كه به سرعت در حال تكامل و توسعه است و با گذشت زمان اهمیت بیشتری پیدا می‌كند و تغییرات مربوط به آن و پیشرفت‌هایی كه در این زمینه انجام می‌گیرد گاه بسیار عجیب و باور نكردنی جلوه می‌كند.در دنیای الكترونیكی كسی از پول نقد و یا چك برای خریدن اجناس استفاده نمی‌كند،‌ البته برای خریدهای الكترونیكی در وب می‌توان از كارت‌های اعتباری نیز استفاده كرد اما با این كار باز هم باید برای پرداخت بدهكاری‌ها از ترازنامه‌های كاغذی استفاده كرد.روش بهتری كه در اكثر موارد پیشنهاد می‌شود، روش پرداخت الكترونیكی یا دیجیتالی (e-cash) است. این جایگزین الكترونیكی پول نقد تنها یك فایل كامپیوتری است كه موجودی شما را به شكل الكترونیكی بیان می‌كند. در این روش شما می‌توانید در خریدهای اینترنتی خود به جای استفاده از كارت‌های اعتباری، این فایل را به فروشنده ارسال كنید و كالای مورد نظرتان را خریداری كنید.البته برای استفاده از شیوه پرداخت دیجیتالی لازم است كه در یك بانك الكترونیكی حساب داشته باشید.در حال حاضر درصد خیلی كمی از جمعیت كل جهان از شیوه‌های خرید الكترونیكی استفاده می‌كنند اما در آینده، تعداد معاملات الكترونیكی آن‌قدر زیاد خواهد شد كه مردم جهان تنها كلمه تجارت را به جای تجارت الكترونیكی به‌ كار خواهند برد و در واقع جای تجارت الكترونیكی و تجارت سنتی عوض خواهد شد.
آموزش الكترونیكی‌
آموزش الكترونیكی را نوعی تكنولوژی جدید می‌توان خواند كه باز هم می‌تواند زیرمجموعه‌ای از دولت الكترونیكی باشد. در این نوع آموزش، دانشجویان و دانش‌آموزان ملزم به حضور فیزیكی در كلاس‌های از پیش برنامه‌ریزی شده نیستند بلكه می‌توانند برای یادگیری از شبكه اینترنت استفاده كنند.دانشجویان می‌توانند از طریق اتصال به اینترنت و استفاده از مرورگرها در هر زمان و هر مكانی كه بخواهند از كلاس‌های مجازی استفاده كنند. كلاس‌های مجازی و حتی نوع آموزش در آنها با كلاس‌ها و آموزش سنتی كاملاً متفاوت است، در آموزش الكترونیكی یا آموزش در كلاس‌های مجازی تنها نیمی از آموزش از طریق استاد صورت می‌گیرد و بقیه درس از طریق همكاری بین استاد و دانشجو تدریس می‌شود.كارشناسان آموزش الكترونیكی را بسیار مؤثرتر و كارآمدتر از شیوه‌های آموزش سنتی می‌دانند و علت این امر را به‌صورت زیر بیان می‌كنند:مهمترین مساله، پویایی و فعالیت دانشجویان در هنگام آموزش است و همین امر موجب گرایش دانشجویان به انجام تحقیق و پژوهش می‌شود كه تأثیر بسزایی در امر یادگیری آنها خواهد داشت و مطالب درسی تنها به‌صورت تئوری و توسط استاد تدریس نخواهد شد، در این نوع آموزش در حقیقت كلاس‌ها بر پایه فعالیت دانشجویان اداره می‌شود، برخلاف كلاس‌های سنتی كه اغلب استاد محور هستند.شرایط تحصیل و آموزش برای همه یكسان خواهد شد و بعد زمان و مكان نیز مطرح نخواهد بود به‌طوری كه در هر مكانی كه بخواهید و در هر زمانی كه مایل باشید در حداقل زمان ممكن خواهید توانست در كلاس‌های مجازی شركت كنید و از آخرین اطلاعات روز دنیا مربوط به رشته دلخواهتان آگاه شوید.صرفه‌جویی در هزینه نیز از دیگر مزیت‌های اجرای این طرح است. همچنین با استفاده از این آموزش نیروی انسانی در هر كشور خواهیم داشت كه تجربه كافی را به واسطه نوع آموزش و انجام پژوهش‌ها داراست و اطلاعات و دانش وی نیز همگام با تكنولوژی‌های روز است.دولت الكترونیكی در صورت اجرا، زیرمجموعه‌های فراوانی دارد كه تنها به تجارت الكترونیكی یا آموزش الكترونیكی محدود نمی‌شود. هر چند امروزه اكثر كارها و اعمال به‌صورت سنتی انجام می‌شود- بخصوص در كشورهای در حال توسعه - اما باید به این نكته نیز توجه داشته باشیم كه در آینده‌ای نزدیك مطمئناً در تمام كشورها روش‌های دولت الكترونیكی پیاده خواهد شد. پس باید برای زندگی در چنین دنیایی آماده باشیم، با مفاهیم فناوری اطلاعات آشنا شویم و توانایی استفاده از این تكنولوژی را نیز داشته باشیم.اما به‌خاطر داشته باشیم كه توانایی استفاده از تكنولوژی ارتباطات تنها توانایی استفاده از كامپیوتر و سواد كامپیوتری نیست، بلكه هر فرد باید دارای چنان حدسی از درك تكنولوژی ارتباطات باشد كه بتواند آن را در كارهای روزمره خود به خوبی به كار گیرد و دائماً با پیشرفت‌های فناوری اطلاعات سازگاری داشته باشد.توانایی در استفاده از این تكنولوژی امری شخصی و تدریجی است كه نیازمند سه نوع علم است كه این سه نوع علم دائماً یكدیگر را تقویت می‌كنند:قابلیت‌های فكری، مفاهیم پایه‌ای و مهارت‌های نو و امروزی.