جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا
دو متهم، سه مقصر
این روزها بازار و نظام عرضه و تقاضای نفت، باز هم به صحنهای برای بحثهای علمی و غیرعلمی مبدل شده است. در روزهای نخست ماه جاری میلادی، چین و آمریكا یكدیگر را به دلیل فعالیتهایی كه باعث افزایش قیمت نفت خام شده است، مورد سرزنش قرار دادند و فعالان اقتصاد جهانی نیز هر دو كشور را عامل افزایش قیمت نفت خام میدانند. البته این موضوع تازهای نیست و مدتهاست این افت و خیزها در بازار نفت مشاهده میشود به گونهای كه در مواردی چنان بزرگنمایی صورت میگیرد كه باور كردن آن چندان راحت نیست. برای مثال، زمانی كه بالاترین مقام نفتی انگلستان در ابتدای سال ۲۰۰۵ مدعی میشود "چین عامل افزایش قیمت نفت خام است" نمیتوان به راحتی از كنار آن گذشت اما پذیرفتن این كشور به عنوان تنها عامل افزایش قیمت نفت خام است، چندان راحت نیست و در صورت پذیرفتن شرطها و پیششرطهای منطقی میتوان این دیدگاه را مورد تایید قرار داد كه لزوما آن شرطها در بازار به راحتی محقق نخواهند شد.
بازار
اما باید پذیرفت كه به هر دلیلی كل بازار نفت، شاهد التهاب و خارج از كنترل است.
یك تابستان گرم و طولانی
دلار ضعیف
مشكلات پالایش به ویژه در آمریكا
كمبود عرضه نفت خام شیرین و سبك
چالشهای جدید در عربستان، كشوری كه قرار است نقطه اتكای مقابله با چالشهای بازار باشد.
تداوم بحران در عراق به عنوان شیر اطمینان بالقوه بازار
فشارهای جدید علیه ایران و ونزوئلا
هر یك از این عوامل به تنهایی میتواند بازار نفت را ملتهب كند اما، پاسخ به این سؤال كه این عوامل تا چه حد میتوانند قیمت نفت را بالای ۵۰ دلار نگه دارند، چندان راحت نیست.شاید بتوان گفت فشار تقاضا و رشد بیش از حد آن یكی از مهمترین عواملی است كه باعث افزایش قیمت شده است به ویژه اگر این تقاضای جدید خارج از برنامهریزی و پیشبینیهای صورت گرفته باشد. این پیشبینیها تنها ۲ ماه قبل از تابستان اصلاح شد و نشان داد كه بازار در دو ماه بعد شاهد افزایش تقاضایی معادل ۴/۱ میلیون بشكه در روز خواهد بود كه به خودی خود میتواند محرك قیمت و بالانگهدارنده آن باشد. پاسخ به این سوال كه آیا تنها آمریكا و چین عامل افزایش قیمت هستند یا خیر موضوعی است كه به آن پرداخته خواهد شد اما، فارغ از دلایل ارائه شده و اثبات صحت آن باید این نكته را تایید كرد كه در حال حاضر، بازار شاهد قیمتهایی است كه تا دو سال قبل تصور آن هم غیرممكن بود. در آن زمان بحث بر سر این بود كه آیا دامنه قیمت زیر ۳۰ دلار برای سبد نفتی اوپك مناسب است یا نه. در كنار آن ، مدتها این بحث كارشناسی به شدت رواج داشت كه آیا نفت خام باز هم به كمتر از ۳۰ دلار برای هر بشكه خواهد رسید؟
مصرفكنندگان
در سال ۲۰۰۵ برآورد میشود كه میانگین مصرف جهانی به ۲۸/۸۴ میلیون بشكه در روز برسد. براساس این پیشبینیها، مصرف منطقه آمریكای شمالی به ۵۹/۲۵ میلیون بشكه در روز خواهد رسید كه نزدیك به ۱۰ میلیون بشكه بیشتر از دومین مصرفكننده عمده یعنی اتحادیه اروپا است. در مجموع OECD ۰۵/۵۰ میلیون بشكه در روز نفت خام مصرف میكند. در حالی كه چین تنها ۸۹/۶ میلیون بشكه در روز مصرف نفت دارد كه اگر بخواهیم ادعای تاثیرگذاری چین بر نفت جهان را بپذیریم باید به این نكته توجه كنیم كه میزان مطلق مصرف نمیتواند به عنوان یك شاخص مورد توجه قرار گیرد. رشد تقاضا هم كه اغلب به عنوان یك متغیر تاثیرگذار مورد توجه است نمیتواند به صورت مطلق بیانگر اثرگذاری مصرفكننده بر روند بازار باشد. برای مثال، افزایش مصرف سالانه چین و آمریكا تنها ۴۰ هزار بشكه در روز تفاوت دارد كه این رقم در برابر مصرف كل هر یك از این دو منطقه عدد قابل توجهی نیست. به نظر میرسد، افزایش تقاضای پیشبینی نشده از یك سو و تداوم افزایش تقاضا از سوی دیگر در برابر احتمالهای گوناگون باعث بروز مشكل در عرضه نفت خام شده است و نقش بسیاری در بازار و قیمت نفت داشته است. البته برخی معتقدند تداوم افزایش تقاضا نسبت به افزایش كل مصرف یك مصرفكننده خاص هم میتواند اهرمی برای تحریك بازار باشد.برای مثال با وجود نزدیكی مقدار افزایش تقاضای آمریكای شمالی و چین، آمار نشان میدهد تقاضای چین در سال ۲۰۰۵ نسبت به سال قبل ۱۱ درصد افزایش خواهد داشت در حالی كه این نرخ در آمریكا ۵/۱ درصد است و این نرخ برای دوره قبل چین ۴/۱۵ درصد اعلام شده است و آمریكاییها در دوره مشابه ۵/۲ درصد رشد مصرف را نشان دادهاند.
چین – آمریكا – هند
به جرات میتوان گفت كه هیچ كشوری نمیتواند نقش آمریكا را در بازار نفت به خود اختصاص دهد، اما در سالهای اخیر، دو كشور چین و هند به تدریج توانستهاند در این بازار برای خود نقشهای جدیدی ترسیم كنند. در حال حاضر، ایالات متحده آمریكا به طور سنتی و اغلب فصلی اثرات خود را در بازار جهانی نفت برجای میگذارد. شاید مهمترین عنصر همان بنزین با فرمول جدید است كه باعث شده تقاضای نوعی نفت خام در بازار بشدت افزایش یابد و در نهایت (در مواردی) به عنوان عامل افزایش قیمت اعلام شود. مشكلات پالایشگران و حتی فصل رانندگی و تعطیلات هم از عواملی است كه به عنوان ابزارهای تاثیر آمریكاییها بر بازار نفت از آنها نام برده میشود. نكته مهم آنكه آمریكاییها نقش تولیدكننده نیز در بازار دارند. این درحالی است كه چینیها هم اگرچه تولیدكنندهاند اما خالص واردات آنها به عنوان عنصری حساسیتبرانگیز در بازار مطرح میشود. براساس آمار منتشر شده، چینیها در پایان فصل اول سال جاری میلادی ۳۰۵/۲ میلیون بشكه نفت خام وارد كردند كه این رقم ۴۹۱/۲ میلیون بشكه در روز كمتر از فصل قبل یعنی فصل چهارم ۲۰۰۴ بود. اگر به آمار فوق ۵۰۱ هزار بشكه در روز فراورده فصل اول سال جاری میلادی را هم اضافه كنیم، خالص واردات چین به ۸۰۷/۲ هزار بشكه در روز محدود خواهد شد. جالب آنكه چینیها در آوریل سال جاری میلادی، صادركننده گازوئیل به میزان ۴۶ هزار بشكه در روز و بنزین به میزان ۱۷۱ هزار بشكه در روز بودهاند. دو نوع فراورده عمده كه چینیها بشدت به واردات آن وابسته هستند LPG و سوخت سنگین یا همان HFO است كه همواره واردات HFO بیش از ۴۴۰ هزار بشكه در روز و واردات LPG هم در ماه آوریل ۲۰۸ هزار بشكه در روز بوده است. اما در كنار این دو كشور، هندیها هم این روزها به عنوان یكی از عوامل مؤثر در بازار نفت و شرایط آتی بازار مطرح هستند. هند هم در حال حاضر شاهد افزایش و رشد اقتصادی قابل توجه است و اغلب به عنوان كشوری مطرح میشود كه بعد از سال ۲۰۱۰ همان نقشی را ایفا خواهد كرد كه اكنون چین در بازار به خود اختصاص داده است. آمار نشان میدهد كه هند بر خلاف چین صادركننده خالص فراوردههای نفتی است ضمن آنكه یكی از كشورهایی است كه خالص واردات نفت خام آن بسیار قابل توجه است. براساس آمار ارائه شده، خالص واردات نفت خام هند در فصل اول سال ۲۰۰۵ نسبت به فصل چهارم سال قبل میلادی ۲۱۸ هزار بشكه در روز افزایش یافته است كه این افزایش در ماه مارس سال جاری میلادی با ۴۷ هزار بشكه به ۲۰۱۷ هزار بشكه در روز رسیده است. ضمن آنكه میزان صادرات فراورده این كشور در حال كاهش جدی است به گونهای كه در دو فصل از ۲۲۲ هزار بشكه به ۸۲ هزار بشكه رسیده است. این مختصات نشان میدهد كه در عمل هند هم همان نقشی را دنبال میكند كه چین در سالهای نه چندان دور دنبال كرده است و در آینده نزدیك باید شاهد اتهاماتی علیه این كشور باشیم.
محمد عباسی
منبع : مجله گسترش صنعت
همچنین مشاهده کنید