مطبوعات و مسائل حرفه ای

اما واقعاً معلوم نیست موجودی را كه۱۷۰ سال از عمرش می گذرد در كدام رده سنی می توان جای داد؟ آیا او كودك است و نابالغ؟ جوان است یا میانسال؟ یا اینكه پیری جهاندیده و سرد و گرم روزگار چشیده و جاافتاده؟
نمی دانیم كودكی كه ۱۷۰ سال پیش جهت خاطر ملوكانه شاهزاده های قجر و به عنوان تحفه سفر از فرنگ وارد كشور شد تا اخبار دارالخلافه را به گوش رعایای بی خبر از همه جا برساند، آنقدر مستقل و بزرگ شده است كه حرف و حدیثش از راه و روش زندگانی او را مرشد و راهبر جوان جویای حقیقت امروز كند.
در هر حال اگر از روزنامه نگاری و مطبوعات با واژه هایی یاد می كنیم كه در خور موجودات زنده و انسانی است از آن جهت است كه در ژورنالیسم خون زندگی جریان دارد و به مانند هر انسانی برای بقا نیازمند تنفس، مراقبت و البته غریزه حفظ حیات است و این آخری، راز ماندن، معیارها و موانع پیشرفت، چیزی است كه در جست وجوی آن هستیم.با شكل گیری نهادهای مدنی در عصر مدرن، مطبوعات مستقل نیز به عنوان ركن چهارم دموكراسی تأسیس شدند. این ركن موظف است به صورت اتوبان دوطرفه حركت كند. از یك سو باید خبرهای بدنه اجتماعی را به دستگاه های قدرت سیاسی منتقل كند و از سوی دیگر خبرها و مجموعه تحولات ساختارهای سیاسی را به بدنه اجتماعی منتقل كند. حال هر چه این ركن یا روزنامه نگار در انتقال امانتدارانه داده ها به دو طرف هرم اجتماعی موفق باشد، صفت حرفه ای برازنده آن خواهد بود و به عنوان حلقه ارتباطی افكار عمومی و ساختار سیاسی در جامعه به شمار خواهد رفت.
بی تردید در دهه های اخیر، عینی گرایی، آزادی های مطبوعاتی و مسئولیت اجتماعی رسانه ها جزء بحث برانگیز ترین مفاهیم ارتباط جمعی بوده اند. عینی گرایی به معنای گزارش كردن رویدادها به شیوه ای منصفانه و غیرجانبدارانه است. یك روزنامه نگار برای اینكه رویدادی را به صورت عینی گزارش كند باید همه تلاش خود را به كار بندد تا از مطلب تحت پوشش فاصله بگیرد و رویداد را بدون تزریق ایده یا دیدگاه های شخصی اش منتقل كند. به عبارت دیگر یك گزارشگر عینی گرا باید تصویری دقیق از جهان ترسیم كند. اگر این تصویر تحریف شده و یا دستكاری شده باشد چه دیجیتالی و چه به هر طریق دیگر، قطعاً فریبنده و گمراه كننده خواهد بود. روزنامه نگاران باید بدانند كه در قبال مخاطبان و به طور كلی در قبال جامعه، مسئولیت اجتماعی مشخصی دارند و باید به طرز مسئولانه ای مردم را آگاه كرده و این وظیفه را باید از طریق تأمین اخبار و اطلاعات به صورت غیرجانبدارانه ارائه دهند. یكی از برجسته ترین نقاط قوت روزنامه ها تهیه و تنظیم اخبار تولیدی است. یك روزنامه حرفه ای و بهره مند از روزنامه نگاران و دبیران دانش آموخته و با تجربه، میزان اخبار تولیدی اش بر اخبار تلكسی و فاكسی غلبه دارد. زیرا اخبار تلكسی و فاكسی عموماً خبرهایی هستند كه خبرگزاری ها، روابط عمومی ها و می دهند، اما اخبار تولیدی، اخباری اند كه توسط روزنامه نگاران یك روزنامه و با توجه به دانش، تجربه و شم روزنامه نگارانه ابداع می شوند. شكل دهی اخبار تولیدی نیز بستگی به میزان توانایی و خلاقیت روزنامه نگاران دارد. روزنامه ای كه میزان اخبار تولید ی اش بر میزان اخبار تلكسی و فاكسی اش غلبه داشته باشد می تواند خود را حرفه ای تر بنامد و از این منظر به تحریریه خود افتخار كند. مشكل بعدی، استفاده از خبرهای تك منبعی است كه مهم ترین اشكال خبرهای تك منبعی این است كه خبرنگار روزنامه با اعتمادی كامل و به طور چشم بسته آنها را برمی گزیند و با اندك تغییری آن را وارد روزنامه می كند، بنابراین به دلیل عامل سرعت، وجود ایراد در خبرهای تنظیمی اجتناب ناپذیر است و از سویی دیگر خبرهای تك منبعی خواننده را راضی نمی كند. همچنین ذكر منبع در آغاز خبرها، نه تنها باعث اعتبار بخشیدن به اخبار می شود، بلكه موجب جلب اعتماد مخاطبان نسبت به صحت و سقم اخبار نیز می شود. ذكر منبع در آغاز خبرها مخاطبان را آگاه می سازد كه با یك خبر تولیدی مواجهند یا با یك خبر غیرتولیدی و تلكسی و مخاطبان با پی بردن به منبع خبر به قضاوت و داوری پیرامون خبر می پردازند. عامل بعدی تیتر است كه یكی از مهمترین شاخص ها و هنرهای روزنامه نگاری است كه هدایت گر مخاطب به سوی متن خبر است بنابراین تیتر باید گیرا، زیبا، رسا، جذاب و تا حد امكان كوتاه و حتی در صورت لزوم روشن، دقیق و هماهنگ با لید و خبر باشد و پرهیز از استفاده واژه ها و صفات تكراری، استفاده از تیترهای فاقد ارزش خبری، مقام زدگی در تیتر، شكستن نادرست تیترها در دو یا چند سطر، رعایت نكردن زمان درست افعال، به كارگیری صفت، استفاده از عناوین و القاب، استفاده از واژه های بیگانه و استفاده از نشانه هایی اضافی و غلط. در بسیاری موارد تیتر برگرفته از مهم ترین بخش خبر نیست و رابطه منطقی بین تیتر با متن خبر وجود ندارد كه باید بدان توجه نمود. یكی دیگر از توانایی های حرفه ای هر روزنامه تنوع در شیوه های تنظیم اخبار است. امروزه روزنامه نگاران خبرها را در مجموعه سبك های هرم وارونه، تاریخی، تاریخی به همراه لید، پایان شگفت انگیز و بازگشت به گذشته و تشریحی تنظیم می كنند. این سبك ها نیازمند مهارت است كه روزنامه نگاران در طول زندگی حرفه ای خود خواسته یا ناخواسته در عمل به سوی آنها كشیده می شوند. در تنظیم خبر شاید بیش از آن كه سبك و شیوه تنظیم خبر مهم باشد، سلامت خبر، استفاده از جملات گویا و روشن، دوری از به كارگیری واژه ها و عبارات مبهم در خبر و كوتاه بودن جملات و پاراگراف ها اهمیت دارد. روزنامه ای كه بتواند نه تنها از سبك های مختلف خبرنویسی و خبرهای تركیبی در تنظیم خبر استفاده كند، بلكه بتواند قواعد مذكور را نیز رعایت كند از قابلیت های حرفه ای بالایی برخوردار است. چنین روزنامه ای می تواند خود را حرفه ای بنامد.
مسئله قابل توجه دیگر «خلاصه نویسی» است كه یكی از ویژگی های جدایی ناپذیر حرفه روزنامه نگاری است. از این رو روزنامه نگاری حرفه ای با طولانی نویسی و انشاء نویسی فاصله زیادی دارد. مخاطبان مطبوعات در عصری كه همه چیز آن با سرعت و اطلاعات سنجیده می شود و دیگر فرصت و مجال كافی برای خواندن مطالب طولانی نیست. از این رو خلاصه نویسی، مانند سایر ویژگی های نمادین روزنامه ها مانند تیتر و عكس در همان نگاه اول در برابر دیدگان خواننده قرار می گیرد. خلاصه نویسی در واقع حداكثر استفاده از فضای محدود روزنامه ها، تنوع مطالب و همچنین زیبایی صفحات را ممكن می سازد.
یكی دیگر از موارد مهم كه مطبوعات كشور باید به آن بیشتر توجه كنند اجتناب از «منفی گرایی و سیاه نمایی» است و اینكه نباید دائماً به بحران ها، درگیری ها، مسائل و موضوعاتی كه سیاه و حزن انگیز است بپردازد زیرا این امر موجب تشویش، اضطراب و ناآرامی در جامعه می شود بلكه باید به رویدادهای مثبت، شادی بخش، روح انگیز، نشاط آور، جشن ها و... دیگر بپردازند.
مسئله دیگر آن كه جای «گزارش» به عنوان یكی از سبك های مهم روزنامه نگاری در بسیاری از روزنامه های كشور خالی است. در صورتی كه اگر گزارش در روزنامه ها به صورت تخصصی كار شود، یكی از مزیت های حرفه ای روزنامه محسوب می شود. زیرا همیشه خبر در قالب های مرسوم خود، همواره نمی تواند پاسخگوی انتظارات و نیازهای مخاطبان باشد. در حالی كه گزارش با عبوردادن مخاطبان از لایه های سطحی رویداد و شكافتن زوایای تاریك و مبهم آن، آنچه را كه روی داده است، روشن و آشكار پیش روی مخاطبان قرار می دهد و عینیت واقعه را ملموس تر و عینی تر می سازد. گزارش به دلیل ویژگی ها و جذابیت هایش، خوانندگان را با خود همراه می كند و دامنه نفوذ و اثرگذاری اش بیشتر از خبر است. گهگاه اتفاقاتی رخ می دهد كه راهی برای قراردادن مخاطبان در متن ماجرا و تصویرسازی رویداد جز با تهیه گزارش وجود ندارد و تنها از راه گزارش توصیفی و بازسازی صحنه ها می توان واقعیت را آن گونه كه رخ داده است بیان كرد. در هر حال گزارش به دلیل ویژگی هایی كه دارد پیوند عمیق تری با خواننده برقرار می كند و آثار آن نیز ماندنی تر و گسترده تر است. باید به این نكته نیز توجه داشت كه تهیه گزارش از نظر حرفه ای دشوارتر از تهیه خبر، نوشتن یادداشت و مقاله و انجام مصاحبه است و گزارش نویسی حدنهایی روزنامه نگاری است. با وجود تمام موارد و مشكلاتی كه برشمردیم اما در هر حال همه در این نكته اتفاق نظر خواهیم داشت كه مطبوعات به عنوان محل تلاقی افكار و اندیشه های مختلف است كه موجب ظهور و بروز ایده ها و اندیشه های نو در جامعه می شود و با آگاهی بخشی به افكار عمومی، احقاق حقوق شهروندی، طرح درخواست ها، عقاید و مشكلات افراد جامعه، انتقال و مخابره اخبار و اطلاعات كافی و صحیح پیرامون رخدادهای جامعه، برخی نیازهای ما را مرتفع می سازد و از آنجا كه نقشی حیاتی در اطلاع رسانی دارد باید عملكردی شایسته و مطلوب نیز در جهت ارائه مطالبی صحیح و قابل قبول برای مخاطبان داشته باشد. اگرچه روزنامه ها به دلیل انتشار روزانه شان به خودی خود مسائلی را در پی داشته باشند كه برای دیگر نشریات وجود ندارد اما نباید این سرعت در مدت زمان بسیار محدود (۲۴ساعته)، امكان دقت همه جانبه، توجه به جزئیات و جامع نگری را از روزنامه نگاران، سردبیران و دبیران سرویس روزنامه ها بگیرد زیرا هم خبرسازان كمترین لغزش را از روزنامه نگاران نمی پذیرند و هم مخاطبان، دریافت اطلاعات صحیح و بدون نقص را حق مسلم خود می دانند. پس امید آن داریم كه انشاءالله كمتر شاهد ضعف های حرفه ای و تخصصی در عرصه روزنامه نگاری باشیم.

بهاره نصیری

منبع : روزنامه همشهری