چالش های رو در رو در مطبوعات خوزستان

بی تردید بررسی و مطالعه پیرامون چالش های مطبوعات محلی هر استان بدون نگاه به ‏زمینه های اقلیمی، تاریخی و فرهنگی هر منطقه كاری ابتر و كم اثر خواهد بود. اما از ‏آنجا كه فرصت ایجاد شده مختصر و ضرورت نتیجه گیری در این محدوده واجب است لذا ‏تلاش می شود تا تمركز چنین بحثی در پیرامون چالش های اساسی یعنی چالش ‏قومیت، چالش اقتصاد و همچنین چالش تشكیلات، طرح و مورد توجه قرار گیرد.‏
چالش قومیت ‏
از آنجا كه پراكندگی جمعیت خوزستان به گونه ای است كه قومیت های مختلف در كنار ‏یكدیگر زندگی می كنند لذا نوع نگاهی كه از كف جامعه برخاسته، به دورن مطبوعات نیز ‏كشیده شده است. این مسأله علیرغم شعارهایی است كه هر یك از مطبوعات در مورد ‏دوری از قومیت گرایی می دهند، اما در عمل چنین واقعیتی وجود دارد و در شرایط ‏گوناگون به صورت عاملی به نام " سوءتفاهم" بروز یافته و باعث جبهه گیری برخی از ‏مطبوعات علیه یكدیگر می شود. انتخاب واژه ها در این فضای توهم زا بسیار حساس ‏بوده و كافی است كه از یك واژه با یك ذهنیت بهره برداری شود، بلافاصله این به معنای ‏حمله ای از جانب یك نشریه تصور شده و برای جبران آن نشریه دیگری وارد كارگزار می ‏گردد. نتیجه اتفاق یاد شده به صورتی است كه در حال حاضر امكان نقد واقع بینانه در ‏هاله ای از خودسانسوری گم می شود و كمتر روزنامه نگاری علاقه دارد در این حوزه ‏خطر آفرین قلمفرسایی نماید. در واقع نوعی همزیستی با شعارهای ظاهری نداشتن ‏تعصب های قومی وجود دارد اما قرائن حكایت از تصورات و اقدامات دیگری دارد. در واقع ‏چالش یاد شده به عنوان خط قرمزی برای پیوندهای مطبوعاتی نیز درآمده و برخی از ‏امكانات را كه با وحدت می توان به دست آورد در چنین فضایی از دسترس دور گردانده ‏است. ‏در حال حاضر برخی از سازمان ها و ادارات بواسطه مدیریت قومی و یا شبه قومی در ‏حوزه نقد قرار نمی گیرند و در حقیقت نقد آنها به منزله وارد شدن در یك هماورد طلبی ‏مطبوعاتی قلمداد شده و تا مدتها كش و قوسهای حاشیه ای به جای نقد واقع بینانه ‏صفحات مطبوعات را پر می نماید. به ویژه اگر ابزار آگهی را در این ساز و كار وارد سازیم ‏دامنه فشار از قدرت افزون تری برخوردار خواهد شد.‏
چالش اقتصاد ‏
شاید اساسی ترین چالش حاصل حاضر مطبوعات محلی، دوام و بقاء اقتصادی آنها است. ‏در حال حاضر ۵ روزنامه و ۱۲ هفته نامه و ۳ ماهنامه فعال در استان خوزستان مشغول ‏كارند كه عمده تكیه آنها بر درج آگهی های سازمان ها و ادارات دولتی و در پاره ای از ‏موارد آگهی های بخش خصوصی است. نسبت آگهی های موجود در مطبوعات محلی به ‏گونه ای است كه آنها می بایستی از روابطی دوستانه با سازمان ها و ادارات دولتی ‏برخوردار باشند در غیر این صورت قرار گرفتن در لیست سیاه مانعی برای تداوم كار یك ‏نشریه خواهد بود. ‏بدین ترتیب مهمترین مسیر درآمد زایی مطبوعات محلی خود به خود به عنوان مانعی ‏اساسی برای طرح انتقادهای اصولی نیز درآمده است. در این رابطه انعكاس مطلوب اخبار ‏سازمانهای دولتی می تواند به امتیاز و یا اولویتی برای آنها تلقی شود. متأسفانه در پاره ‏ای از موارد می توان به روابط ناسالم در میان مطبوعات و برخی روابط عمومی ها نیز ‏اشاره نمود كه در صورت عدم توجه می تواند به مشكل پیچیده ای درآمده و همه ‏مطبوعات را تحت الشعاع قرار دهد. ‏در حال حاضر قیمت تمام شده یك نشریه در استان خوزستان حد فاصل ۲۵۰۰ تا ۶۰۰۰ ‏ریال در نوسان است و این عدد با توجه به سازمان دهی نیروی انسانی و تجهیزات و یا ‏مكان مناسب می تواند تلورانس داشته باشد. تیراژ نشریات ممكن است از یكهزار نسخه ‏تا ۸ هزار نسخه نیز متفاوت بوده و با توجه به تنوع و گستردگی مخاطبین كاهش یا ‏افزایش یابد. ‏با توجه به قیمت تمام شده بالا، دست اندركاران نشریات تلاش داشته اند برای حیات ‏خویش به جلب بخش خصوصی نیز اقدام نمایند و در این رابطه به چاپ و انتشار ضمائم ‏نیازمندی ها نیز روی آورده اند اما در مجموع نمی توان توفیق قابل اعتنایی برای حضور ‏بخش خصوصی در آگهی های مطبوعات محلی خوزستان به ترسیم در آورد. بازاریابی در ‏این قسمت ضعیف و غیر فنی بوده و حاصل آن نیز رویكردی را نشان داده است. ‏از لحاظ جغرافیایی پراكندگی دفاتر نشریات محلی عموما در اهواز و در محلات مركزی ‏شهر است. این مسأله باعث شده تا عملا بسیاری از شهرهای مهم استان در اخبار ‏مطبوعات نیز جایگاه درجه دو و سه داشته باشند.بنابراین همیشه در استان‎ ‎خوزستان، ‏اهواز در صدر اخبار و در اهواز عموما خبرهای حوزه مركزی شهر بیشتر مورد توجه قرار ‏می گیرد. به علاوه رویكرد مطبوعات به شهرهایی مثل آبادان – خرمشهر- بندر امام و یا ‏ماهشهر به علت هزینه بر بودن كسب خبر نیز چندان جدی نیست و عموم خبرهای ‏كسب شده از این مناطق از كانال روابط عمومی های سازمان ها و موسسات دولتی ‏ارزان ترین راه اقتصادی كسب خبر می باشد. ‏با تاكید بر هزینه بر بودن كسب خبر تكیه مطبوعات محلی به اینترنت نیز از جمله واقعیت ‏هایی است كه به خوبی در خوزستان ملاحظه می شود. هر چند برخی از مطبوعات ‏تلاش دارند برای حفظ موقعیت با طرح موضوعات خاص و تیترهای تأثیرگذار و درشت ‏نمایی برخی از اخبار محلی، مخاطبین خویش را از دست ندهند اما شاكله تأثیرپذیر از ‏اینترنت واقعیتی است كه از اقتصادی بودن آن حكایت دارد. ‏از جمله واقعیاتی كه نباید از نظر دور داشت، این است كه به واسطه حضور صنایع ‏گسترده دولتی و خصوصی – كه در صورت به كارگیری اصولی، خوزستان مستعدترین ‏زمینه را برای توسعه مطبوعات از لحاظ كمی و كیفی دارد - اما به واسطه تأثیر مدیریت ‏مركزی مطبوعات در توزیع آگهی ها از طریق وزارتخانه ها و شركت های دولتی عملا ‏بخش عمده آگهی ها كه جزء حقوق مطبوعات خوزستان می تواند تلقی شود در پایتخت ‏و در نشریات مركز منتشر می گردد. هر چند كه در این میان نمی توان برخی از روابط ‏شكل گرفته و خارج از عرف را در تهران نادیده پنداشت اما چنین عارضه ای حتی ‏نمایندگی برخی از نشریات سراسری در خوزستان را نیز تحت الشعاع قرار داده و آنها نیز ‏از این درآمد حاصلی ندارند.‏ بحث پیرامون چالش اقتصاد بدون توجه به اصل رقابت در میان مطبوعات محلی نمی تواند ‏تكمیل شود. در این رابطه علی رغم تلاشی كه ظرف دو سال گذشته از ناحیه خانه ‏مطبوعات خوزستان برای ترغیب مدیران بومی به حمایت از مطبوعات صورت گرفته معذالك ‏محدودیت آگهی های موجود عملا رقابت مطبوعات با یكدیگر را در برخی از موارد رویارویی ‏نیز كشانده است.هر چند كه چنین رویكردی تاكنون جدی نبوده اما یقینا با افزایش تعداد ‏نشریات محلی كه روز به روز بر عدد آنها افزوده شده و می شود احتمال این رقابت و ‏حتی رویارویی می تواند نگران كننده باشد. ‏در این میان خانه مطبوعات تلاش نموده تا با كمك از مدیران دولتی به ویژه در محدوده ‏صنعت بتوان از پتانسیل آنها برای حمایت از فرهنگ نوشتاری به صور گوناگون بهره مند ‏شود اما این رویكرد بدون توجه وزارتخانه ها و شركت های دولتی به ویژه در بخش های ‏نفت، پتروشیمی و گاز امكان پذیر نیست. متأسفانه در رقابت فوق شرایط هفته نامه ها از ‏روزنامه ها شكننده تر و این مسأله با توجه به اینكه در قانون جهت انتشار آگهی ها صرفا ‏به واژه روزنامه بسنده شده مشكل مطبوعات محلی را غامض تر نموده است.‏
چالش تشكیلات ‏
خانه مطبوعات قریب هفت سال پیش در حالی كه تعداد نشریات خوزستان به عدد ‏انگشتان یك دست نمی رسید و حداكثر تعداد فعالان حوزه مطبوعات خوزستان ۵۰ نفر ‏بود، شكل گرفت. این تحول تأثیر میمونی برای حفظ حقوق مطبوعات می توانست در پی ‏داشته باشد اما با كمال تأسف ظرف سالهای گذشته به علل سوء تفاهمات سیاسی، ‏قومی و حتی صنفی تاكنون این عمل نتوانسته از پتانسیل اقشار مطبوعات حداكثر بهره ‏برداری را به عمل آورد. این تشكل به علت عدم حمایت مالی از سوی وزارت فرهنگ و ‏ارشاد اسلامی تاكنون با تكیه بر روابط شخصی افراد با ادارات و مدیران عالی رتبه در ‏سطح استان توانسته به بیلان قابل اعتنایی دست یابد در حالی كه تعیین ردیف بودجه در ‏وزارت ارشاد و مشخص نمودن شیوه سازماندهی و تشكیلات كه بتواند جریان سازی ‏نماید یقینا امكان حمایت از حقوق مطبوعات را امری مشكل نمی نماید. ‏این تشكل صنفی در صورت توجه اعضا به توانایی های خویش به راحتی می تواند ‏پتانسیل اداره همه نشریات استان را از طریق آگهی های قانونی و تبلیغاتی در برداشته ‏باشد. مشروط بر اینكه قریب ۴۰۰ عضو رسمی و غیررسمی خانه مطبوعات خوزستان ‏قبل از اینكه به حقوق فردی خویش توجه نمایند به توانایی های صنفی خود باور داشته ‏باشند.‏
‏ ‏
‏غلامرضا فروغی نیا ‏
رئیس خانه مطبوعات خوزستان ‏

‏این مقاله از سوی آقای غلامرضا فروغی نیا در دومین نشست تخصصی مركز مطالعات ‏و تحقیقات رسانه ها قرائت شد. نشست یاد شده روز دوشنبه ۱۹/۲/۱۳۸۴ همزمان با ‏برپایی دوازدهمین نمایشگاه مطبوعات در آمفی تئاتر سالن ۳۵ نمایشگاه های بین ‏المللی برگزار شد.‏

منبع : مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه