چندشغلی بودن؛ در مقابل متخصص بودن در عرصه IT

تحلیل و طراحی سیستم، برنامه‌نویسی، طراحی صفحات وب، طراحی بانک‌اطلاعاتی، امنیت، اسمبل قطعات کامپیوتر، پشتیبانی یا نصب شبکه، و ... . شاید هر یک از شما در طی روز با تعدادی از واژگان فوق به صورت مستمر برخورد کنید. درست است. این‌ها و شاید بسیاری از واژگان دیگر نظیر آن‌ها، تنها قسمتی از تخصص‌های موجود در عرصه کامپیوتر و ارتباطات را تشکیل می‌دهند.
علوم کامپیوتر نیز، همانند بسیاری از علوم دیگر که مشتاقان خود را در چند مسیر مختلف با خود می‌کشانند، طرفداران خود را به عرض‌اندام در چند زمینه مختلف فرا می‌خواند.اجازه دهید مسئله را با مثالی از دنیای پزشکی ادامه دهم. امروزه اکثر قریب به اتفاق مردم می‌دانند که در صورت کسالت، باید به کدام پزشک و با چه تخصصی مراجعه کنند. بسیاری از آن‌ها نیز که کسالت جزئی (با تشخیص خودشان) یا عدم توان مالی دارند، ترجیح می‌دهند ابتدا مسئله را با یک پزشک عمومی مطرح کنند.
از این حیث، حتی افراد عامی نیز کمتر دچار اشتباه فاحش می‌شوند؛ مگر در موارد نادر که ممکن است حتی خود پزشکان نیز در تشخیص، دچار تردید شوند. حال به مورد خودمان برمی‌گردیم. در بسیاری از جوامع پیشرفته، علوم کامپیوتر نیز نه تنها در محافل دانشگاهی، بلکه در مجامع عمومی نیز شناخته شده و تخصص‌های مختلف مربوط به آن، از هم مجزا است. براین اساس، هم متخصص می‌داند که دقیقاً در چه زمینه‌ای دارای سررشته و صاحب فن است، هم کارفرمایی که قصد استخدام دارد دقیقاً می‌داند به دنبال چه شخصی با چه ویژگی‌هایی می‌گردد، و هم مشتریان می‌دانند که در مواقع لازم به چه کسی یا چه مؤسسه و شرکتی مراجعه کنند. اما زمانی که اهداف نامشخص شود، تخصص‌ها درهم می‌آمیزند و سردرگمی هر سه گروه مذکور آغاز می‌شود.
از این‌رو، هر متخصصی سعی می‌کند تا آنجا که ممکن است،‌ گستره وسیع‌تری از علوم مختلف کامپیوتر را به دانسته‌های خود اضافه کند؛ کارفرما تلاش می‌کند تاجایی که امکان دارد افراد کمتری را که تمام تخصص‌های موردنیازش را پوشش دهند، (جهت پرداخت حقوق کمتر) استخدام کند و مشتری نیز که بازار را مملو از تخصص‌های موردعلا‌قه خود می‌بیند، به دنبال اولین کسی به راه می‌افتد که زبان چرب‌تر، اسم و رسم بهتر، و قیمت پایین‌تری داشته باشد. در چنین آشفته بازاری، قاعدتاً نمی‌توان انتظارداشت بهترین محصول یا خدمات توسط متخصص ارائه شود،‌ همکاری از جانب کارفرما ادامه یابد، و مشتری از معامله راضی باشد. البته اهمیت دلایل چنین پدیده‌ای نیز کمتر از خود آن، نیست.
شاید تنوع کسب‌و‌کارهای مختلف در عرصه کامپیوتر و ارتباطات، و تمایل افراد برای رقابت با یکدیگر از یک سو و تصور بهره‌مندی از معیشت بهتر در صورت تسلط در چند زمینه مختلف کاری از سوی دیگر، یکی از دلایل این پدیده به شمار آید. یا مثلاً احساس بسیاری از متخصصان کامپیوتر مبنی‌بر پاره وقت بودن و اتمام هر یک از مراحل انجام پروژه باعث‌شده آن‌ها سعی کنند تا آخرین لحظه ممکن، با اطلاعاتی که در زمینه‌های مختلف دارند، در مراحل مختلف پروژه مشغول به کار باشند و با اتمام هر مرحله، از تیم پروژه کنار گذاشته نشوند. حال این وضعیت را با دنیای پیشرفته‌تر در زمینهIT ، یعنی جایی که هر کاری لزوماً به صورت تخصصی (یا عمومی در سطوح پایین) انجام می‌شود، بررسی می‌کنیم.
یادم می‌آید که روزی در یکی از اتاق‌های ویژه گپ و گفت در اینترنت، با شخصی صحبت کردم که در ژاپن مسئول نگهداری و مدیریت پایگاه ‌داده‌ای یک شرکت تجاری بود. زمانی که حرف از سیستم‌های اطلاعاتی به میان آمد، اشاره‌ای به مشغولیت‌های خودش کرد و گفت چند روزی است که به دلیل اعمال سیاست‌های امنیتی و تعریف سطوح دسترسی جدید کاربران، سرعت کار با بانک اطلاعاتی به طرز عجیبی کاهش یافته و جالب آن که این سیاست‌های امنیتی جدید، توسط یک فرد متخصص امنیت بانک‌های اطلاعاتی وضع و پیاده‌سازی شده بود. هنوز متعجب بودم از این که چرا خود مدیر سیستم اقدام به تعریف و برقراری معیارهای امنیتی بانک اطلاعاتی نکرده است، در ادامه به استخدام فرد جدیدی در شرکت اشاره کرد که وظیفه دارد در مدت دو هفته، مشکل سرعت کار کاربران با بانک اطلاعاتی را حل کند.
تصور کنید، یعنی پس از گذشت مدت‌ها از پایان یافتن یک پروژه بانک‌اطلاعاتی که نمی‌دانم در زمان طراحی و پیاده‌سازی آن چند نفر با تخصص‌های سخت‌افزاری یا نرم‌افزاری مختلف به کار گمارده شده بودند، در زمان نگهداری آن نیز طی چند هفته، سه نفر با سه تخصص مختلف بر روی آن کار کرده‌اند.نکته جالب‌تر آن‌که هر کدام از این اشخاص، پس از اتمام کارشان نیز، محدوده عمل خود را تا مثلا‌ً یک‌سال گارانتی کرده و به سرعت به دنبال مورد مشابه دیگری می‌روند. البته شاید تمام موارد قابل وقوع در این‌گونه رویدادها، چنین روندی را دنبال نکرده و بسیاری از امور دیگر توسط اقدامات تیمی و درازمدت گروهی قابل رسیدگی باشد.
اما به هر جهت، تخصصی‌بودن مراحل مختلف، ضمن یا پس از اتمام پروژه‌ها، کاملاً در چنین جوامعی مشهود است.
البته در کشور خودمان نیز به نظر من امید رسیدن به این روند هر روز بیشتر می‌شود. تا زمانی که تخصص کامپیوتر محدود به رشته‌های سخت‌افزار یا نرم‌افزار دانشگاهی بود، شاید نه. ولی از هنگامی که مدارک بین‌المللی پا به عرصه گذاشتند و صرف‌نظر از شوق مدرک‌گیری، افراد را نسبت به جهت‌گیری در رشته تخصصی مورد علاقه خود‌ ترغیب کردند، امور شکل دیگری به خود گرفت. از بُعد اجتماعی و جنبه کلی‌تر نیز، پس از گسترش اینترنت و رواج بیشتر کاربرد کامپیوتر از جهات متعدد و در اماکن مختلف، امکان آشنایی بهتر مشتریان و کارفرمایان با شاخه‌های علوم IT فراهم آمده است. اما از دو جنبه دیگر، یعنی احساس روانیِ توانایی بر انجام هر نوع کار توسط متخصصان، و تشخیص مزایا یا معایب مادی تخصصی‌بودن یا نبودن امور،‌ شاید در ابتدای راه باشیم.
مهیار داعی‌الحق

منبع : ماهنامه شبکه