پله پله تا خدا

زیگورات معبدی میباشد كه به صورت بنایی مطبق ساخته شده است. مجموعهٔ چغازنبیل در جنوب غربی ایران، استان خوزستان، ۳۵ كیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش واقع گردیده است. چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن ایلامی است كه تا كنون شناخته شده است .مصالح اصلی در برپاسازی این مجموعه بناها، خشت خام و آجر میباشد به نحوی كه هسته مركزی زیگورات آن را تماماً خشت خام تشكیل داده كه با روكشی از آجر پوشانده شده‌ است. امروزه دو طبقه از زیگورات چغازنبیل هنوز پابرجاست؛ این معبد به دو تن از خدایان بزرگ ایلامیان یعنی اینشوشیناك و نپیریشا اهدا شده است.دورتا دور زیگورات را دیواری احاطه میكرده كه در مجاورت آن در جبههٔ شمال غربی معابدی برای خدایان كریریشا, ایشنی‌كرب و هومبان بنا شده است. همچنین معابد دیگری در جبههٔ شمال شرقی قرار داشته‌اند. مجموعهٔ این معابد توسط حصار دیگری احاطه میشده است. در خارج از این حصار بقایای اندکی از خانه‌های شهر (در بعضی از متون میخی این شهر ال اونتاش Al Untashذكر شده كه به معنی شهر اونتاش است) در سطح زمین دیده میشوند. دورتادور شهر سومین دیوار قرار داشته كه كل شهر را محصور میكرده است. طول این حصار خارجی حدود چهار كیلومتر میباشد. در زاویهٔ شرقی شهر و در نزدیكی حصار خارجی، كاخهای شاهی قرار داشته‌اند. در زیر یكی از این كاخها پنج مقبرهٔ زیرزمینی كشف شده است كه احتمالاً به خانواده شاهی تعلق داشته‌اند. در طرف مقابل شهر و بر روی ضلع شمال غربی حصار خارجی مخزنی برای آب موجود است.
دو دورهٔ مشخص ساختمانی در برپایی زیگورات ردیابی شده است در مرحلهٔ اول، طبقهٔ نخست به صورت اتاقهائی پیرامون یک حیاط مرکزی ساخته شده است و در مرحلهٔ بعد حجمهای مربوط به طبقات در میان حیاط مرکزی ساخته شده‌اند. بناهای شهر از خشت و آجر ساخته شده‌اند و با وجود قدمت بسیار هنوز قسمت بزرگی از آنها برجای مانده‌اند. بر روی بسیاری از آجرها ذكر اقدامات و سازندگیهای اونتاش نپیریشا به خط میخی ایلامی و اكدی نگاشته شده‌اند. عمدهٔ مصالح مجموعهٔ چغازنبیل خشت میباشد به همین خاطر از پوشش آجری با هدف حفاظت از حجمهای زودفرسای خشتی، بویژه در مورد زیگورات استفاده زیادی شده است در واقع با استفاده از هزاران آجر پخته شده و کتیبه‌دار زیگورات را تزیین میکرده‌اند. علاوه بر این از آجرهای لعابدار، ملات قیر طبیعی، اندودهای گچی، تزیینات شیشه‌یی، گل‌میخهای سفالین استفادهٔ زیادی شده است. همچنین طی حفاریهای به عمل آمده، مجسمه‌های سفالین و لعابدار گاوهای نر که از دروازه‌های ورودی بنای زیگورات محافظت مینمودند، به دست آمده است. در نزدیکی معابد هیشمیتیک و روهوراتیر کوره‌ای یافت شده است که به منظور پخت سفالینه‌ها بکار میرفته است. چغازنبیل از معدود آثار ثبت شدهٔ جهانی ایران است (جالب توجه این است كه «ارك بم» جزو مجموعه بناهای ثبت شده جهانی نبود)؛ در حالی‌كه اولیـن كاوشهـا در خلال سالهای ۱۹۳۶ تا ۱۹۳۹ در این محوطهٔ تاریخی بوسیله كارشناسان غیر ایرانی صورت گرفته است لیكن تا سال ۱۹۹۸ میلادی تنها تلاشهای پراكنده‌ای در جهت حفاظت و مرمت مجموعه بناهای این محوطهٔ تاریخی بویژه زیگورات به سرپرستی میراث فرهنگی انجام شده است. در واقع تا قبل از این تاریخ تقریباً تمامی اقدامات مرمتی و حفاظتی انجام گرفته، بصورت تجربی و با استفاده از مواد و مصالح بومی صورت پذیرفته است بی‌آنكه به جنبه‌های علمی حفاظت و مرمت توجه كافی مبذول شده باشد. از طرف دیگر بدلیل آن‌كه مرمتهای انجام شده توسط گروههای مختلفی اجرا گردیده و هر كدام بنا به سلیقه خود رفتار كرده‌اند، لذا در مرمتهای انجام گرفته وحدت سبكی مشخصی مشاهده نمیشود. اخیرا مطالعاتی در راستای تعریف یك پروژه مرمتی برای این سایت تاریخی، انجام میگیرد؛ هر چند این مجموعه فعالیتها كمی دیرهنگام به نظر میرسد، ولی امید است موفقیت آمیز باشد!
پینوشت:
http://www.choghazanbil.com/

بهرام هوشیار یوسفی

منبع : پایگاه رسمی انتشارات سوره مهر