پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

معلم، آموزش فناوری اطلاعات


معلم، آموزش فناوری اطلاعات
كشور ما نیز به دلیل تعاملی كه با محیط پیرامون خود دارد، از تحولات جهانی بی نصیب نیست و با توجه به رویكرد جهانی در مباحثی مثل آموزش برای همه، آموزش مادام العمر، آموزش برای زندگی بهتر، یادگیری برای انجام دادن و ... كه می تواند زمینه هایی را برای همكاری های آموزشی مشترك میان كشورهای جهان مهیا نماید، می بایست از روش های خاصی برای تحت پوشش درآوردن هر چه بیشتر جمعیت لازم التعلیم و یا افزایش كیفیت آموزش و پرورش و یا حتی كاهش هزینه های آموزش استفاده كند.
لازم است به این نكته اشاره كنیم كه در حال حاضر بنا به همین تأثیر فناوری در آموزش، رویكردی به سوی استفاده از فناوری در آموزش (تدریس دبیران) به وجود آمده كه آهسته و انبوه كار خود را به پیش می برد. نمود این رویكرد برگزاری جشنواره های تولید محتوای الكترونیكی در آموزش های فنی و حرفه ای و همچنین جشنواره های روش تدریس با استفاده از ICT است كه در دوره متوسطه و در دروسی مثل شیمی و جغرافی توسط وزارت آموزش و پرورش در حال اجراست. از جمله اهداف مشترك اجرای این جشنواره ها عبارتند از: ترغیب، تشویق و ایجاد باور در بین معلمان در امر استفاده از نرم افزارها و تولید محتوای الكتریكی؛ توسعه و گسترش فرهنگ تولید محتوای الكتریكی و استفاده از ICT در فرآیند یاددهی و یادگیری. این موضوع می تواند علائمی باشد برای این كه نقطه اوج تلفیق ICT در آموزش و بكارگیری خردمندانه آن توسط معلمان و دبیران است. پس معلمان در بكارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات نقش محوری دارند.
در مورد بكارگیری ICT در آموزش و پرورش بحث های زیادی شده و عموماً از ICT به عنوان یك ابزار تكنیكی برای بالابردن سطح آموزش سخن رفته است. این امر نكته روشن و قابل توجهی را پیش روی ما قرار می دهد كه نیاز مبرم به پیشرفت و حرفه ای شدن معلمان در زمینه ICT دارد. در زمینه ارتباط معلمان با ICT مطالبی فراهم شده كه در پی می آوریم:
برای ایجاد یادگیری های مؤثر،جایی كه تكنولوژی در اختیار اهداف یادگیری در مدرسه است، تنها معلمان هستند كه در مواقعی حساس مبتنی بر پایه احتیاجات و شیوه های یادگیری دانش آموزان، تكنیك های ICT را در برنامه ریزی تحصیلی به كار می برند.
با توجه به این كه ICT در آموزش، مراحل بلوغ خود را می گذراند؛ باید توسط مسئولین آموزش و پرورش چشم اندازهای آن ترسیم و اهداف آن مشخص شود تا بتوان تكلیف برنامه درسی را مشخص كرد:
* IC T چه تأثیری بر برنامه درسی دارد؟
* مؤلفه های برنامه درسی چگونه تأثیر می پذیرند؟
* روش های تدریس، محتوای كتاب های درسی و ارزشیابی به چه صورت خواهند بود؟
نكته ای كه می توان بر آن تأكید داشت و به آن اشاره كرد این است كه:
این معلم است كه برای آموزش و تدریس می بایست از نمودهای فناوری استفاده كند، بنابراین می بایست روش های تدریس با رویكردهای جدید را تجربه كرد، آنها را مستند كرد و نشر داد.
شواهد به دست آمده از بررسی های تحقیقاتی، نشان از آن دارد كه فنون تدریس و نوع تفكر معلمان بر روی به كارگیری فاوا(فناوری اطلاعات و ارتباطات)(۱) و در نتیجه، پیشرفت دانش آموزان تأثیر بسزایی دارد.
دانش معلمان
روش به كارگیری فاوا (ICT) در كلاس درس تحت تأثیر دانش معلمان(۲) درباره موضوع مورد تدریس و نیز ارتباط فاوا با آن موضوع قرار دارد. بعضی از معلمان منابع فاوا را كه به موضوع درسی خاصی مربوط است انتخاب می نمایند. در حالی كه بعضی دیگر فاوا (ICT) را برای این به كار می گیرند كه با یك روش نوآورانه كار دانش آموزان را ارائه نمایند، بدون این كه ارتباط مستقیمی با عنوان درس داشته باشد.
شواهد نشان می دهد وقتی كه معلمان دانش خود را در زمینه موضوع درس و شیوه یادگیری دانش آموز به كار می بندند، به كارگیری فاوا بیشترین اثر مستقیم را بر پیشرفت شاگردان دارد. هنگامی كه دانش آموزان در فهم و درك خود در بكارگیری نرم افزاری خاص در كار فردی یا گروهی یا كلاسی به كنجكاوی (تردید) كشیده می شوند، شاهد این پیشرفت خواهیم بود.در مورد اثرات به كارگیری فاوا در كار دانش آموزان و ارائه كار آنها، پژوهش های كمی صورت گرفته است.
دانش مربوط به فن معلمی
باورها و ارزش های مربوط به فن آموزش یا روش تدریس معلم، نقش مهمی در شكل دادن به فرصت های یادگیری از طریق فناوری ایفا می كند. بررسی سوابق تحقیقاتی به روشنی بیان نمی كند كه آیا این باورها و ارزش ها سبب خواهند شد تا از فناوری به عنوان وسیله ای جهت تقویت رویكردهای رایج تدریس استفاده شود و یا این كه فناوری های جدید باعث ایجاد تحول در شیوه تعامل معلمان با دانش آموزان و فعالیت های آنها می شود.معلمان به دانش وسیعی از فاوا(ICT) نیاز دارند تا بتوانند منابع مناسب را انتخاب و از آنها در تدریس خود به نحو مناسب استفاده كنند. بنابراین استفاده از روش های جدید آموزش كه در آن از فناوری های جدید و مناسب تدریس استفاده شده است، نیاز بیشتری به معرفی و تجربه دارد. آنها ممكن است مجبور شوند فنون آموزش جدید را فرا بگیرند تا به این فهم و توانایی برسند.
فعالیت های آموزشی معلمان، با استفاده از ICT
دامنه كاربردهای آموزشی ICT بسیار وسیع است. در یك طرف آن فعالیت های بسیار محدود است كه عمدتاً بر پایه روش های سنتی قرار دارد و در طرف دیگر آن، تغییرات اساسی در رویكردهای تدریس قرار می گیرد.به عنوان مثال، بعضی از معلمان از وایت برد تعاملی (interactive whiteboard) در نمایش دادن محتوا و نظریات در مباحث كلاسی به روش سنتی استفاده می كنند، در حالی كه معلمان دیگر اجازه می دهند دانش آموزان برای نشان دادن نمایشنامه هایی كه خودشان طراحی و فیلمبرداری كرده اند، در كلاس از این وسیله استفاده كنند.مطالعات نشان می دهد مؤثرترین كاربرد فاوا(ICT) آن است كه معلم و برنامه های نرم افزاری، فهم و فكر دانش آموز را به چالش می كشاند و این كار از طریق شركت تمامی دانش آموزان در بحث كلاسی با استفاده از وایت برد تعاملی و یا كار دانش آموزان با رایانه به صورت فردی و گروه های دونفره صورت می گیرد.اگر معلم مهارت سازماندهی دانش آموزان را بر مبنای فعالیت هایی مبتنی بر فاوا داشته باشد، آن گاه كارایی كلاسی و فردی دانش آموزان می تواند به موازات هم مؤثر باشد.دسترسی به منابع فاوا(ICT)
موضوع مهم در استفاده از فاوا در موضوعات درسی و در كلاس درس، مقدار و حدود منابع فاوای در دسترس معلمان است. جایی كه تعداد معدودی كامپیوتر در كلاس هست- عمدتاً در مدارس ابتدایی- این موضوع استفاده از فناوری را محدود می كند، زیرا هر شاگرد فقط چند دقیقه می تواند از كامپیوتر استفاده نماید.كاربرد یك وایت برد الكترونیكی توسط تمامی دانش آموزان یك كلاس، اثرات مثبت و منفی به همراه دارد. این روش باعث می شود دانش آموزان در فعالیت تدریس شركت كنند و مفاهیم و فرآیندهای پیچیده را مشاهده كنند. اگر چه، بعضی از معلمان فقط روی جنبه ارائه مطالب (Presentation) تكیه می كنند و نسبت به شبیه سازی و مدل سازی كه ممكن است برای دانش آموزان بیشتر چالش بوجود آورد، بی تفاوتند و فقط تعداد كمی از معلمان، گزارش بكارگیری نرم افزارهای ویژه مربوط به محتوا و اهداف برنامه درسی را ارائه كرده اند.
دانش معلمان در مورد توانمندی فاوا (ICT) در آموزش
به رغم این كه معلمان اغلب در مورد منابع در دسترس فاوا دچار محدودیت هستند، لیكن نمونه های زیادی در تحقیقات انجام شده پیشین وجود دارد كه نشان می دهد در میان معلمان، فهم خوبی از منابع فاوا وجود دارد. با این وجود، هر چه میزان دانش معلمان از منابع فاوا(ICT) كم باشد، از میزان قراردادن موقعیت مناسب ایجادشده توسط فاوا برای دانش آموزان كاسته می شود.
اعتماد معلمان در بكارگیری فاوا
معلمان به انتخاب خود در بكارگیری فاوا(ICT) اطمینان دارند. تعداد كمی از معلمان نسبت به بكارگیری وسیع منابع فاوا اطمینان دارند، این عدم اعتماد بر روش ارائه دروس اثر می گذارد.بسیاری از معلمان هنوز از بعضی از شكل های فناوری ترس دارند و این موجب به كار نبردن فناوری در تدریس آنان می شود.
مطالعات نشان می دهد مؤثرترین كاربرد فاوا(ICT) آن است كه معلم و برنامه های نرم افزاری ، فهم و فكر دانش آموز را به چالش می كشاند و این كار از طریق شركت تمامی دانش آموزان در بحث كلاس با استفاده از وایت برد تعامل و یا كار دانش آموزان با رایانه به صورت فردی و گروه های دو نفره صورت می گیرد.اگر معلم مهارت سازماندهی دانش آموزان را بر مبنای فعالیت هایی مبتنی بر فاوا داشته باشد ، آنگاه كارایی كلاسی و فردی دانش آموزان می تواند به موازات هم مؤثر باشد
سازماندهی
اگر معلمان نتوانند تشخیص دهند كه اتخاذ رویكردهای تدریس جدید، طرح درس و برنامه درسی از جمله ضروریات تعامل است، تأثیر بكارگیری ICT بر روی یاددهی _ یادگیری محدود خواهد شد.
برخی از معلمان، برنامه درسی غیرمتمركز را درك می كنند، اما بسیاری از معلمان از ICT جهت اضافه كردن به فعالیت های جاری خود و یا ارتقا استفاده می كنند. معلمان نیاز دارند كه راهبرد و راهكارهایی را كه فعالیت های یادگیری مناسب را تسهیل كرده و مورد حمایت قرار می دهد، به كار بگیرند.
كار مشاركتی، شناخت بهتر یادگیری شاگردان
به كارگیری فاوا (ICT) توسط دانش آموزان به صورت دونفره، گروهی یا كلاسی، (مثلاً استفاده از وایت برد تعاملی) معلمان را قادر می سازد تا از طریق گوش دادن به توضیحات دانش آموزان، بازخوردهای فراوانی را به دست آورند. از این نكته، معلمان می توانند دید عمیق تری را از پیشرفت دانش آموزان و شناخت آنها به دست آورند. مشاركت دانش آموزان به صورت دونفره یا تیمی در استفاده از منابع فاوا، در موضوعات به خصوصی باعث می شود آنان بتوانند فهم یكدیگر را از یادگیری به چالش بكشند و از طریق مشاركت، مطالب بیشتری را فراگیرند.
فن معلمی خارج از كلاس درس
به رغم نیاز به فنون تعلیم و تربیت جدید با استفاده از فاوا، كه باعث می شود معلمان در پاره ای اوقات نقش تسهیل كننده را ایفا كنند، معلمان باید در زمینه برنامه ریزی، آماده سازی و مطالعه خارج از كلاس نقش داشته باشند، زیرا در این صورت، كار كلاسی دانش آموزان رضایت بخش خواهد بود.
اثرات فعالیت های آموزشی بر روی پیشرفت دانش آموزان
مدارك جامعی مبنی بر تأثیر یا كمك كردن فاوا (ICT) بر روی پیشرفت دانش آموزان وجود دارد (دكاكس و ابوت ۲۰۰۴) این مدارك نشان می دهد كه این ویژگی و مزایا به روشی كه معلم برای انتخاب كردن سازماندهی استفاده از منابع فاوا اتخاذ می كند، بستگی دارد و این فعالیت ها با كارهای كلاسی و فعالیت های خارج كلاس تلفیق می شود.در حال حاضر، انواع منابع فاوای موجود و در دسترس نشان می دهد كه بكارگیری فاوا همیشه بر روی اهداف ویژه ای از برنامه درسی متمركز است. دو زمینه مشخص و شفاف وجود دارد كه نشان می دهد از فاوا در تدریس خود استفاده می كنند كه شامل فعالیت های كلاسی و خارج از آن است.
* زبان انگلیسی و سوادآموزی از طریق پردازشگران واژه و نرم افزار ارائه مطالب؛
* ریاضی و علوم از طریق نمایش شبیه سازی، مدل سازی و دیگر منابع ویژه فاوا و روش های آموزشی مؤثر با استفاده از فاوا(ICT)؛
بررسی پیشینه ادبیات فاوا، روش هایی را كه باید معلم به طور موثر با منابع فاوا تلفیق نماید و در چارچوب آموزش در روش یاددهی- یادگیری و برنامه درسی به كارگیرد، مشخص می كند. این روش ها شامل مطالب زیر است:
*درك ارتباط بین منابع فاوا، محتوا، فرآیند و مهارت های موضوعی مربوط به درس؛
* استفاده از تجربیات موضوعی در انتخاب متناسب منابع فاوا كه به فهم اهداف ویژه یادگیری كمك می كند. این مورد شامل نرم افزارهای خاص موضوعات درسی گوناگون و منابع عمومی است.
* آگاهی از توانمندی منابع فاوا در كمك به مهارت های دانش آموزان در ارائه مطالب و نیز در نقش آنها در به چالش كشیدن فكر و یادگیری های موضوعی دانش آموزان؛
* افزایش میزان اعتماد افراد نسبت به بكارگیری ICT از طریق افزایش فراوانی استفاده و استفاده از منابع بیشتر به جای اكتفا به یك یا دو منبع رایج؛
* پذیرفتن این كه بعضی از كاربردهای فاوا باعث تغییر روش ارائه دانش و روش ارائه موضوع درسی به دانش آموزان و درگیركردن آنها در فعالیتهای آموزشی است.
* شناختن این كه در جایی كه از فاوا برای به چالش كشیدن فهم و درك دانش آموزان و تفكر مراحل بالاتر آنان استفاده می شود، چگونه می توانیم تدریس را طراحی و آماده كنیم.
* شناختن این كه كدام شیوه از سازماندهی كلاس بیشترین تأثیر را هنگام استفاده از فاوا(ICT) بر روی راههای یادگیری دارد. به عنوان مثال وقتی كه دانش آموزان فعالیت های خودشان را انجام می دهند، برای فعالیت های دونفره و فعالیت های تمام كلاس و فعالیت های گروهی از چه نوع سازماندهی باید استفاده شود.اكثریت معلمان، كه شامل خلاق ترین آنها می شوند، به دانش و اطمینان و فهم بهتری از توانمندی فاوا در یادگیری دانش آموزان احتیاج دارند.این موضوع این بحث را مطرح می كند كه پشتیبانی و حمایت اساسی از معلمان برای توسعه حرفه ای به منظور این كه معلمان، پیشرفت دانش آموزان را با كاربرد فاوا تلفیق كنند، یك ضرورت است.اگر در صدد آن هستیم كه معلمان به كارگیری ICT را در برنامه جاری خود تلفیق كنند و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان را ارتقا دهند، باید از ارتقای سطح تخصصی معلمان حمایت بیشتری صورت گیرد.
زیر نویس :
۱. به جای فناوری اطلاعات و ارتباطات(Information and Communication Technolog) از واژه اختصاری «فاوا» ، كه توافقی است بین دست اندركاران فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش و پرورش، استفاده می شود.
۲-www.becta.org.uk
قاسم حاجی قاسمی
منبع : روزنامه همشهری


همچنین مشاهده کنید