ارگونومی و اهمیت آن در جامعه ( Ergonomy )

این واژه، نخستین بار در سال ۱۸۵۷ میلادی توسط فردی به نام ووجیچ جاسترزبوسکی در یک روزنامه لهستانی به کار برده شد. در آمریکا «مهندسی عوامل انسانی»، مترادف واژه ارگونومی دانسته شده است. کاربرد ارگونومی در طراحی فرایندها و سیستم ها تأثیر قابل توجهی بر افزایش تولید، کاهش هزینه های درمانی، افزایش رضایت شغلی، افزایش بهره وری و بطورکلی، فراوانی نیروی کار داشته و فزون شدن درآمد مالی و صنایع اقتصادی را سبب می شود. جستارهای گوناگون دانش ارگونومی، شامل انتروپومتری (تعیین ابعاد بدن)، وضعیت بدن هنگام بلندکردن و حمل بار، حرکتهای تکراری، نوبت کاری، صدا، ارتعاش، گرما، ساخت پذیری و نگهداشت پذیری سیستم هاست.
اصول ارگونومی (فیزیولوژی کار) کار با رایانه
کاربرد ارگونومی در طراحی فرایندها و سیستم ها تأثیر قابل توجهی بر افزایش تولید، کاهش هزینه های درمانی، افزایش رضایت شغلی، افزایش بهره وری و بطورکلی، فراوانی نیروی کار داشته و فزون شدن درآمد مالی و صنایع اقتصادی را سبب می شود. رایانه در دنیای امروز کاربردی بسیار فراگیر دارد. میلیونها نفر در سراسر دنیا، بخشی یا تمام ساعات کار خود را در کنار رایانه می گذرانند. کاربرد رایانه و تکنولوژی، اخیراً در ایران نیز از افزایش قابل ملاحظه ای برخوردار شده که تبعاً مشکلات بهداشتی و ایمنی زیادی برای افرادی که با آن کار می کنند بوجود می آورد. برخی از صدمات ناشی از استفاده متمادی و مستمر با رایانه، در صورت عدم رعایت اصول ایمنی، می تواند خطرساز و در دراز مدت سبب بروز مشکلات وسیع بدنی و روانی گردد. ویا سبب تشدید صدمات کم اهمیت و کوچک که قبلاً در کاربر وجود داشته شود. برخی از این مشکلات عبارتند از : مشکلات بینائی، مشکلات مفصلی، دردهای عضلانی در دست و گردن و شانه، استرس، آسیب های ناشی از میدان های مغناطیسی و الکتریکی و نیز تشعشعات، بیماریهای پوستی، ناراحتیهای ریوی، صرع، سنکوب ناشی از حساسیت به تواترنوری و...
بر اساس تحقیقاتی که روی ۲۰ اپراتور در محل های مختلف دانشگاه علوم پزشکی اصفهان انجام شده، نتایج نشان داده که حدود ۹۰% صندلیهای نامناسب و غیر قابل تنظیم، که متعاقب آن، در حدود ۶۵% موارد، اپراتورها، در وضعیت غلطِ نشستن، قرار گرفته و به اسکلت بدن شکل غیر عادی داده و ایجاد ناراحتی های ماهیچه ای و استخوانی هم نموده است.۵۰% محل استقرار دستگاه، نامناسب بود که زاویه نمایش و پنجره ها رعایت نشده و سبب نورزدگی، خیرگی، خستگی، درد چشم و حتی اختلال گردیده است.۶۰% صندلی ها فاقد تکیه گاهِ کمر که از تکیه گاه مناسب و قابل تنظیم برخوردار نمی باشد و در ۶۰% موارد با زاویه دید پشتی نامناسب و غیر استاندارد برروی صندلی نشسته اندکه باعث درد روی ستون فقرات کمر و ایجاد ۴۵% کمر درد، ۶۵% درد در قسمت پائین کمر گردیده است. ۷۵% صندلی ها فاقد تکیه گاه آرنج و یا نامناسب بودن تکیه گاه آرنج بوده و سبب غیر استاندارد بودن زاویه اپراتور در ۸۰% موارد گشته است، نامناسب بودن تکیه گاه در ۳۰% موارد سبب درد آرنج شده است . اکثر اپراتورها زیر پایی نداشته اند یا اگر داشته اند نامناسب بوده، زاویه ۶۵% آنها استاندارد نبوده و در نتیجه سبب درد در ناحیه زانو ومچ پا شده است. ۵۰ % زاویه صفحه نمایش و ارتفاع صفحه نمایش نامناسب بوده و سبب ۶۰% درد گردن گردیده است. ۶۵% اختلال در دید به علت نامناسب بودن زاویه صفحه نمایش بوده و۵۰ % فشار زیاد روی چشمها، سبب سر درد و سرگیجه شده، سیستم های معیوب روشنایی اثراتی چون سر درد، خستگی چشم، نقص بینائی، افت کار بوده است. ۵۵% ارتفاع صفحه کلید تا زمین نامناسب بوده، فشار ناحیه دست و مچ و درد انگشتان را سبب شده است. سرعت بخشیدن اپراتور به کار، به همراه نقائص گفته شده سبب بروز ۷۵% خستگی عمومی، در اثر اجرای حرکات فیزیکی و تحت تأثیر قرار گرفتن ارگانیسم بدن گردیده است. ۴۵% ضایعات عصبی و روانی و۶۵% استرس در اپراتورها حاصل آن بوده است. یک مورد سقط جنین نیز گزارش شده است. بیماری Reptitive motion injury ناشی از حرکات تکراری نیز کمابیش در مچ دست دیده شد. که سبب التهاب تاندون و غلاف آن شده، هدایت عصبی را دچار اشکال می کند.تماشای صفحه نمایش حدوداً بیش از ۲ ساعت در روز، باید با رعایت مسائل ایمنی صورت پذیرد. بی حسی، سوزش و خارش، درد، ناتوانی در انجام درست حرکات دست، که از علائم نشانگان کارپال تونل سندرم می باشد و دیر یا زود جمع زیادی از اپراتورها از این بیماری رنج خواهند برند.
چگونه سلامتی خود را هنگام کار با رایانه حفظ کنیم؟
۱- منابع روشنایی را در محل مناسب نصب کنید، حتی الامکان سیستم روشنایی باید در طرفین رایانه باشد و نور باید با روش های سیمی شکل، بخصوص به اطراف پراکنده شود. برای مطالعه و یا نوشتن از روشنایی موضعی قابل تنظیم (چراغ رومیزی) استفاده نمائید.
۲ - سیستم روشنایی نباید روی صفحه نمایش درخشندگی ایجاد نماید.
۳ - میز کا رخود را طوری قرار دهید که پنجره در کنار شما باشد و صفحه نمایش و پنجره زاویه ° ۹۰ بسازد.
۴ - صفحه نمایش را با استفاده از فیلترهای مناسب محافظ پوشانده و آنها را مرتباً تمیز کنید. فیلتر، محافظ خوبی برای پوست های حساس است و می تواند تشعشعات را دفع کرده، میدان الکترواستاتیک را از بین ببرد و مانع جابجایی ذرات منتشر شده از مانیتور به طرف صورت اپراتور شود.۵ - تماشای صفحه نمایش حدوداً بیش از ۲ ساعت در روز، باید با رعایت مسائل ایمنی صورت پذیرد. اکثر کارخانجات سازنده در حال حاضر از استاندارد سخت MPRll تبعیت می نمایند که مستلزم وجود یک سطح انتشار به مراتب پائین تر از حد زیان آور است. سرعت نوسازی نیز از عوامل مهم در انتخاب صفحه نمایش مناسب است، استانداردVGA ۶۰ هرتز، می تواند نوسان های قابل احساس ایجاد نماید. حداقل باید یک سرعت نوسازی ۷۰ هرتزی را در نظر گرفت، دستیابی به تصویری مستقل و نیز نوسانی مناسب با یک مانیتور غیر بافتی بهتر ممکن است. در حالی که در یک مانیتور بافتی تفنگ الکترونی، صفحه نمایش را با دو گذر طی می کند. ابتدا اشعه خطوط فرد را پویش می کند و سپس برگشته و خطوط زوج را پویش می کند. این مکانیزم ارزان تر ولی سطح نوسان بالاتری ایجاد کرده که عامل مهمی در ایجاد خستگی چشم و میگرن است.مراقب پوست خود باشید و از کرمهای محافظ و ضد آفتاب برای پوست صورت و گردن استفاده نمایید.
۶ - خیرگی چشم و باز تابش های صفحه نمایش را به حداقل برسانید.رنگ دیوار بهتر است خیلی روشن نباشد. هنگام کار پشت به پنجره ننشینید. پنجره ها بهتر است پرده داشته باشند.
۷ - صفحه نمایش را طوری تنظیم کنید که در زیر خط افقی که از چشمانتان می‌گذرد قرار گیرد. (در میدان دید یک فرد عادی). فاصله چشم تا بالاترین قسمت یا سطح بالائی صفحه نمایش cm۷۶-۳۸ ، فاصله چشم تا صفحه نمایش cm ۷۶-۳۸ باشد.
۸ - ارتفاع صفحه نمایش و فاصله آن باید تا زمینcm ۱۰۶ – ۸۴ باشد.
۹ - مراقب پوست خود باشید و از کرمهای محافظ و ضد آفتاب برای پوست صورت و گردن استفاده نمایید.
۱۰- خانمهای باردار چهار ماهه اول حاملگی از نشستن مقابل مانیتور خودداری نمایند و در ماههای بعد نیز حتی الامکان از کار با کامپیوتر بر حذر باشند،یک مورد سقط جنین در تحقیقاتی که بر روی اپراتورها انجام شده گزارش گردیده است.
۱۱- میز کار باید بزرگ بوده و حداقلcm ۸۰ × ۱۲۰ باشد. صفحه میز محکم بوده و براق نباشد. پایه ها باید قابل تنظیم بوده و به گونه ای طراحی شود که مجبور به خم شدن نباشید. مشخصات میز باید با توجه به مشخصات صندلی معین شود.
۱۲- ارتفاع میز باید متناسب بوده و زاویه و ارتفاع پشتی صندلی، باید قابل تنظیم باشد. اثراتِ بدنشستن، به صورت تغییر شکل اسکلت بدن، ایجاد ناراحتی ماهیچه ای استخوانی، درد گردن، ستون فقرات، درد پشت، فشار روی معده و فشار روی زانوهاست.
۱۳- راست بنشینید و از خم کردن بدن به جلو خودداری کرده و از فشار وارده به مهره های گردن و شانه بکاهید. اصول کلی صحیح نشستن عبارتند از : ران ها موازی، دست و پا عمود و سطح زیر پا یا روی زمین یا روی زیر پایی قرار گیرد. در هر حال زاویه بین ران و ساق باید قائمه باشد.
۱۴- درهنگام تایپ مچ دست خود راصاف نگه دارید و اگر هنگام کار مجبورید دستتان را بالا نگه دارید باید از یک تکیه گاه در زیر مچ استفاده نماییدکه این تکیه گاه باید نرم باشد.
۱۵- صندلی باید چرخان باشد و بتواند °۳۶۰ به دور محور خود بچرخد، قابل تنظیم باشد. زاویه پشتی صندلی بیش از °۱۱۰ فشار وارد بر ستون فقرات را کاهش می‌دهد. پشتی صندلی به عنوان تکیه گاهی برای کمر باید مورد استفاده قرارگیرد.
۱۶- از نگهدارنده متن استفاده کرده و آن را در سمت راست صفحه نمایش قرار دهید، این عمل، تطابق چشمها را بهتر انجام داده از خستگی چشمها می کاهد.
۱۷- برای جلوگیری و کاهش خستگی عمومی، استرس و ضایعات عصبی و روانی، فشارهای وارده که درحین کار اپراتور را تهدید می کند لازم است:
- در فواصل تایپ به خود استراحت دهید.
(حداقل هر یک ساعت یک ربع استراحت داشته باشید و به خود آرامش بدهید).
- در صورت احساس خستگی در پایان کار، یا در حین انجام کار، ورزشهای سبک انجام دهید.
۱۸- بهترین درجه حرارت برای محیط کار بین °۲۴ – ۲۰ و بهترین میزان رطوبت ۶۰ – ۳۰ % و میزان صدای مجاز برای اتاق رایانه ۸۵ – ۵۵ دسی بل توصیه شده است.
۱۹- هنگام نشستن پاهایتان را زیاد به سمت جلو نکشید، در عوض سعی کنیدبا آنها و بدن خود یک زاویه °۹۰ بسازید تا ستون مهره ها فشار کمتری تحمل نماید.
۲۰- هنگام نشستن پاهایتان را روی هم نگذارید زیرا به عصب سیاتیک فشار وارد می شود. واز گردش خون در پا جلوگیری می کند.
۲۱- در یک ساعت کار ۸ ساعته حدود ۳۰۰۰۰ جابجایی دید صورت می گیرد، این چشمِ خسته دیگر نمی تواند بدرستی تطابق کند، صاف نبودن و لرزش تصویر بروز این خطر را افزایش می دهد. موج های مختلف روی عدسی چشم به طور متفاوت، اثر می گذارد تا چشم بتواند رنگ ها را تشخیص دهد. در واقع چشم برای تطابق دادن خود ناچار است کار بیشتری نسبت به تصاویر سیاه و سفید انجام دهد. از حروف ریز کمتر استفاده کنید، محیط کار باید عاری از اشیاء براق و منعکس کننده باشد. نور مهتابی به عنوان منبع روشنایی مناسب است.
۲۲- زیر پایی باید پله ای باشد و قابل تنظیم تاcm ۱۵، محل استقرار پله باید حداقل پهنای برابرcm ۴۵ و عرضcm ۳۵ داشته باشد و بتوان آن را ° ۱۵- ۵ تغییر داد تا بتوان از دردِ مچِ پا و زانو و از آویزان بودن پاها ممانعت نمود.تکیه گاهِ آرنج باید کوتاه باشد و دست ها زاویه ° ۹۰ ناحیه آرنج نسبت به بازو داشته باشند تا باعث خستگی کمتر دستها، درد شانه ها، درد گردن، درد آرنج و خستگی بازوان و شانه ها شوند. تکیه گاه مچ هنگام کار با صفحه کلید سبب فشار کمتر به مچ و جلوگیری از خطر پیشرفت نشانگان کارپال تونل می شود.
۲۳- در مواقع بیکاری و استراحت رایانه را خاموش نمائید.
منابع:
۱. مجله پژوهش داده ها ۱۳۷۸
۲. ماهنامه علم الکترونیک و کامپیوتر
۳. ماهنامه صحت و ایمنی
۴. Health & Safety office
۵. Stretching in the office Robert A. Anderson, jean E. Anderson
۶. The ergonomic of work space and machine
۷. مجله استاندارد