تهران کلافی سردرگم

اینجا تهران است؛ باید حداقل استانداردهای یك شهر را داشته باشد، امكان عبور و مرور آسان، هویت معماری، پاكیزگی، فضای سبز مناسب، امنیت شهروندان و...
اما داستان چیز دیگری است، دانسته ها و شواهد از شرایط دیگری خبر می دهد. آلودگی، ترافیك، مدیریت های مختلف، مشكلات شهروندان، فضای عمومی، سیمای شهری و... تهران را به یك كلاف سردرگم تبدیل كرده است.شهر بارزترین نمود تمایل و نیاز بشر به حیات مدنی و زندگی اجتماعی است. حیاتی كه از مجموعه برخوردها و روابط رودرروی مردم با محیط عینی پیرامون، با خود و دیگران شكل می گیرد، حیاتی كه سبب می شود شهر چون موجودی زنده در گفت وگویی چند سویه با ساكنان و بینندگانش قرار گیرد. اصولاً شهری زنده است كه تجربه ها و انباشت های فرهنگی و اجتماعی ساكنانش، موقعیت ها و مكان هایی برای تجلی بیابند؛ در این موقعیت ها و مكان هاست كه احساس و ادراك شهری شكل می گیرد، ملاقات ها صورت می پذیرند، واقعه ها و حادثه ها رخ می دهند و شهروند در یك زمان ایفاگر نقش بازیگر و تماشاگر می شود.دویست سال پیش كه آقامحمد خان قاجار تصمیم اولیه شاه اسماعیل را برای پایتخت شدن تهران به مرحله اجرا درآورد، این منطقه قصبه سرسبز وخوش و آب و هوایی بود كه به خاطر چنارهای بسیار بلند و همیشه پربرگ و بارش به آن قصبه چنارستان ها می گفتند...
اما تهران امروز چندان شباهتی به آن قصبه خوش آب و رنگ ندارد و براساس نتایج كارشناسی به عمل آمده در بیش از ۲۰۰ روز از ایام سال، غلظت ذرات معلق در هوای این شهر آنچنان بالاست كه گستره دید كامل را به كمتر از پانصد متر كاهش می دهد. این روزها ترافیك تهران، تبدیل به مسأله ای آزاردهنده شده كه در تمام سطح شهر گسترده شده است. حدود نیمی از شش میلیون خودرو كشور در تهران تردد می كند و با آنكه شبكه بزرگراهی گسترده ای شهر را پوشش می دهد، در بسیاری مواقع در همین بزرگراهها، راه بندان هایی ایجاد می شود كه ساعت ها طول می كشد تا گره آن باز شود. محسن انصاری معاون راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی می گوید: «روزانه هزار و صد و پنجاه و پنج خودرو وارد تهران می شود كه با احتساب ۴۹ متر مربع سطح برای تردد هر خودرو، تهران نیازمند ۱۵۰میلیون متر مربع سطح سواره رو است. در حالی كه فعلاً تنها ۵۰ میلیون متر مربع سطح سواره رو وجود دارد.»این سخنان نشان می دهد، مشكل شهری مثل تهران و اكثر شهرهای بزرگ ایران، ضعف سیستم حمل و نقل عمومی، نظیر مترو، اتوبوس و تاكسی و... است. برای همین بیشتر مردم ترجیح می دهند از وسیله نقلیه شخصی استفاده كنند.هم اكنون مترو تهران ۶۵ كیلومتر طول دارد و تنها قادر به جابه جایی نزدیك به ۸۰۰ هزار نفر در روز است، در حالی كه آمار نشان می دهد ، روزانه بیش از ۱۲ میلیون سفر درون شهری در تهران انجام می شود. حمل و نقل تهران را بیش از ۵۵۰۰ اتوبوس و ۵۰ هزار تاكسی و حدود ۸۰هزار مسافركش شخصی بر عهده دارند اما این تعداد وسایل نقلیه عمومی توان پاسخگویی به این حجم از مسافر را ندارند. در بررسی كیفیت های مطلوب یك شهر برای زندگی، میزان دسترسی به امكانات بهداشتی، ترافیك، امكانات رفت و آمد و حمل و نقل، میزان آلودگی و... مورد بررسی قرار می گیرد و تهران شهری است كه با مجموعه ای از این مشكلات دست و پنجه نرم می كند.فضاها و عرصه های عمومی یكی از عناصر ضروری و اساسی زندگی روزمره شهری و مهمترین بخش شهرها به شمار می روند. در چنین عرصه هایی انواع فعالیت های فرهنگی و اجتماعی، اقتصادی و سیاسی جریان می یابد و بیشترین تماس، ارتباط و تعامل میان انسان ها رخ می دهد. این عرصه ها تمام بخش های بافت شهری را كه مردم به آن دسترسی فیزیكی و بصری دارند، دربرمی گیرد.حقیقت این است كه مردم، شهر را از طریق كالبد فیزیكی نمایان آن، نماهای ساختمان هایش و هماهنگی آنها با یكدیگر ، راههای شهری و مسیرهای عبوری سواره و پیاده آن، گره های شهری همچون میدان ها، فضاهای عمومی و باز شهری، فلكه ها، چهارراه ها، سه راهی ها و... لبه های شهری مانند پیوستگی یا انقطاع پوستر ها و بدنه های اطراف راهها، میدان ها یا مكان های تجمع شهری عمومی و... نشانه های شهری همچون بناهای یادمانی، مجسمه ها، آب نماها، ساختمان های شاخص، فضاهای سبز و... می شناسند. بنابراین، شهری زشت یا زیبا، جذاب یا غیردلنشین جلوه می كند، كه «سیمای شهر» ویژگی هایی را داشته باشد كه مردم آن را زیبا و جذاب بدانند. اما شهر تهران، سیمای نامطلوبی دارد و شهروندان نسبت به شهرشان احساس مسؤولیت چندانی ندارند.
در دنیای امروز یكی از اصلی ترین معیارهای توسعه پایدار ملی، میزان توسعه یافتگی شهرهاست كه به اعتقاد صاحبنظران تنها طریق دستیابی به توسعه متوازن و پایدار شهری، اصلاح و ارتقای ساختار نظام مدیریت شهری است. دكتر سیمین حناچی، مدیركل دفتر عمران و توسعه شهری سازمان شهرداری ها و دهداریها می گوید: «ساماندهی مدیریتی شهرهای ایران از حداقل ساختارهای نظام مند متناسب با نیازهای امروزی شهرها برخوردارند.» او می گوید: مدیریت شهری نوعی نظام اداری است كه از مجموعه اجزای زنده ای كه در شهر حضور و یا با هم تعامل دارند، تشكیل می شود. این اجزا شامل افراد و یا شكل هایی است كه به اشكال مختلف دولتی یا غیردولتی در شهر ایجاد شده اند و با یكدیگر در ارتباط هستند.
این در حالی است كه در تهران، حدود ۲۵ نهاد رسمی در اداره امور شهرهای كشور دخالت دارند كه با كمترین هماهنگی و روابط افقی لازم فعالیت می كنند. در این میان شهرداری یكی از این ۲۵ نهاد است كه حداقل اختیارات لازم را دارد. دكتر حناچی می گوید: «بحث مدیریت واحد شهری با هدف تحقق مدیریت یكپارچه شهری در برنامه سوم و چهارم توسعه مطرح شده است كه این مدیریت واحد تنها به شهرداری ها محدود نشده و به عنوان ابزاری برای شكل گیری و تقویت نظام واقعی مدیریت شهری در ایران مطرح است كه براساس آن شهرداری ها به كانون اصلی مدیریت شهری تبدیل و در نهایت مدیریت واحد شهری تحت سیاست ها و نظارت شوراهای اسلامی شهر قرار می گیرند.حناچی خاطرنشان می كند: شورای عالی اداری كشور در سال ۱۳۸۲ در تحقق ماده ۱۳۶ برنامه سوم توسعه كشور ۵ وظیفه را از وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی، جهاد كشاورزی و بهداشت گرفت و به صورت قطعی به شهرداری ها واگذار كرد كه شامل ایجاد و اداره امور كتابخانه های عمومی، سینماها و سالن های نمایش، تأسیس دفاتر و مؤسسات گردشگری، ایجاد و اداره مجتمع های توریستی، خدماتی، اقامتی و پذیرایی، واگذاری امر حفاظت، احیا و توسعه منابع طبیعی، ایجاد و نگهداری و بهره برداری پارك های جنگلی و ساخت، تجهیز، نگهداری و اداره مركز بهداشتی و درمانی شهری هستند.وی ادامه می دهد: در حال حاضر براساس مصوبه شورای عالی اداری كشور ۲۳ وظیفه در اولویت واگذاری به شهرداری ها قرار دارد كه به اعتقاد من با توجه به شروع برنامه چهارم توسعه ضروری است، در جهت ایجاد مدیریت واحد شهری، واگذاری تهیه طرح های توسعه شهری، مدیریت زمین شهری و ساخت مسكن ارزان قیمت در اولویت واگذاری به شهرداریها قرار گیرد. از سوی دیگر، در دو سال اخیر طرح مجموعه شهری تهران به تصویب شورای عالی شهرسازی و معماری ایران رسید كه هنوز به تصویب نهایی نرسیده است و خود این نیز موجب افزایش مشكلات شهر تهران شده است.مشكل دیگر شهر تهران،تغییر و تحول پی در پی مدیران است. به طوری كه با تغییر و تحولات مدیریت شهری بسیاری از اقداماتی كه هزینه های مالی و انسانی زیادی صرف آن شده، عقیم می ماند.دكتر «سپیده شفایی» كارشناس امور شهری در خصوص مشكلات ناشی از ضعف مدیریت شهری می گوید: وضعیت نامناسب حمل و نقل عمومی، ترافیك، پایین بودن سطح خدمات شهری و مهمتر از همه «فقدان عرصه عمومی» در شهر از بزرگترین مصادیق نبود مدیریت واحد شهری در تهران است به گونه ای كه شهر جایی برای استراحت مردم ندارد و شهروندان به حضور در منازل و محیط كار محدود شده اند.در فرهنگ جامعه ما، فرهنگ جامعه ای كه تازه رو به شهرنشینی به شیوه های امروزی نهاده و در آغاز این راه است، چنین باب شده كه شهرنشینی را نه چون پدیده ای لازم در روند تكامل جامعه، بلكه رخدادی ناگوار كه می توان از آن پرهیز كرد، بپندارند. این بینش بیان وارونه آن چیزی است كه مشكلات و عوارض شهرنشینی و زندگی شهری نام گرفته وبه این سبب وارونه است كه شهرنشینی را سبب ساز همه مشكلات می پندارند. به هر رو، این واقعیت را نمی توان نادیده گرفت كه ضعف برنامه ریزی شهری و آینده نگری و مدیریت شهری، فاصله زیاد میان انتظارات و امكانات موجود، افزایش شمار بیكاران شهری، ساختار كهنه و قدیمی شهر در برابر انتظارها و معیارها، خیابانها و گذرگاههای كم ظرفیت، باریك، غیرمجهز و... تراكم جمعیت، صنعتی شدن، كاهش عواطف اجتماعی، حاشیه نشینی و تضاد سنت و تجدد سبب شده است، تهران به «كلافی سردرگم» تبدیل شود.اكنون كالبد تهران نیازمند دمیدن روحی تازه است، روحی كه مدیریت جدید شهر تهران با حمایت مدیریت سابق شهرداری كه اكنون بر مسند بالاترین مقام اجرایی نشسته، می تواند این كلاف سردرگم را باز كند.
امید حاتمی

منبع : روزنامه ایران