معرفی روزنامه های عربی / کویت

كشوری كوچك با مطبوعاتی كهن
در ادامه معرفی روزنامه های عربی باید از كویت گفت. كشوری در حاشیه جنوبی خلیج فارس با جمعیتی حدود ۵/۲ میلیون نفر و رژیمی پادشاهی كه ۳۰ درصد این جمعیت شیعه و بقیه اهل تسنن هستند. گرچه از زمان استقلال كویت تاكنون بیش از نیم قرن نمی گذرد اما این كشور همواره جزیره ای با ثبات در حاشیه خلیج فارس بوده و از راه درآمدهای كلان نفتی وضعیت اقتصادی متعادل و مرفهی داشته است. به استثنای زمانی كه صدام حسین ناگهان پس از پایان جنگ با ایران، كویت را استان شانزدهم عراق معرفی كرد و به آنجا لشكر كشید تقریباً كویتی ها همیشه در آرامش زندگی كرده اند و همین مسئله موجب شده تا از نظر اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز شاهد ثبات و استقرار باشند. دیوانگی صدام گرچه خواب كویتی ها را برآشفت اما با لشكركشی نیروهای بین المللی به خلیج فارس شرایط تازه ای را در منطقه پدید آورد كه از جمله پیامدهای آن احیای دوباره حاكمیت آل صباح در كویت، اعلام نظم نوین جهانی و سرانجام لشكركشی برای سرنگونی و سقوط رژیم بعث عراق بود. از نظر رسانه ای كویتی ها طی پنجاه سال گذشته تجارب خوبی در حوزه اطلاع رسانی به ویژه مطبوعات آموخته اند. قدمت روزنامه های این كشور نشان می دهد كه كویتی ها هم چون سعودی ها _ و حتی پیش از آنها _ به اهمیت رسانه ها پی برده اند. همان طور كه در یادداشت قبلی گفته شد ثروت های نفتی در كنار جذب نخبگان فرهنگی در عربستان سعودی موجب شد تا این كشور بتواند به یك امپراتوری رسانه ای دست یابد. این تجربه پیش از سعودی، در كویت آزموده شده بود و دولت كویت با جلب نخبگان فرهنگی كویتی و غیركویتی _ به ویژه مصری ها _ توانسته بود برای خود در عرصه رسانه ها جایگاهی درخور توجه به دست آورد. اما از آنجا كه ظاهراً كویتی ها بلندپروازی های امثال سعودی را نداشتند به اندازه خود اكتفا كرده و دست به انتشار رسانه های فرامنطقه ای نزدند. در كویت نیز چون سعودی، اكثر رسانه ها دولتی است و خبرگزاری مشهور «كونا» مهم ترین منبع خبری مطبوعات به شمار می رود. مهم ترین روزنامه های كویتی را باید «الرای العام»، «السیاسه»، «الابناء»، «الوطن» و «القبس» دانست كه در كنار ماهنامه مشهور و كهن «العربی» تقریباً چهره مطبوعاتی این كشور كوچك را ترسیم می كنند. به جز مطبوعات، رادیو كویت با چهار فرستنده به زبان های عربی، انگلیسی و فرانسه و فارسی برنامه پخش می كند و تلویزیون دولتی این كشور نیز با چهار كانال به زبان های عربی و گاه انگلیسی فعالیت دارند. در كنار اینها باید از دو روزنامه «كویت تایمز» و «عرب تایمز» نیز یاد كرد كه به زبان انگلیسی چاپ می شود و مهم ترین خبرهای جهان را به همراه اخبار كویت و دیدگاه ها و مواضع این كشور دراختیار مخاطبان خارجی قرار می دهند. در اینجا به بررسی بیشتر روزنامه های كویت می پردازیم.
۱- الرای العام، مهم ترین و قدیمی ترین روزنامه كویتی است كه روزنامه رسمی دولت محسوب می شود و نظرات حكومت را منعكس می سازد. از میزان تیراژ این روزنامه اطلاعی در دست نیست اما گفته می شود الرای العام در ۱۶ صفحه چاپ شده و تا حدودی بر افكار عمومی كشور تاثیرگذار است.
۲- السیاسه روزنامه دیگر كویتی است كه گفته می شود با تیراژی حدود ۷۰ هزار نسخه چاپ می شود. این روزنامه در كشور های اردن، عربستان سعودی و مصر هم دفاتری دارد و نسخه هایی از آن به این كشور ها ارسال می گردد. السیاسه در ۴۸ صفحه منتشر می شود و نخستین شماره های آن در ۳۸ سال پیش چاپ شد. از همین رو اكنون بیش از ۱۳۰ هزار شماره مسلسل را پشت سر گذاشته است. گرچه زیر لوگوی این روزنامه عبارت «یومیه، سیاسیه، مستقله» به چشم می خورد اما همانطور كه گفته شد غالب روزنامه ها در كویت دولتی هستند. سردبیر السیاسه احمد جارالله است كه از شخصیت های مطبوعاتی نامدار كویت به شمار می رود. سال گذشته پس از ترور رفیق حریری در لبنان این روزنامه نگار كویتی از جمله اولین كسانی بود كه دست سوری ها را در این حادثه دید و به آنها توصیه كرد در سیاست های گذشته خود تجدیدنظر كنند و خود را با شرایط جدید جهانی هماهنگ سازند. همین مسئله تا حدودی روابط دو كشور سوریه و كویت را تیره كرد و سوری ها از طریق دادگستری لبنان علیه او اقامه دعوی كردند. جالب اینكه در همان زمان جارالله افشا كرد و گفت كه سرلشگر جمیل السید رئیس سازمان امنیت لبنان در ترور رفیق حریری دست داشته است. نكته ای كه اخیراً گزارش سازمان ملل متحد نیز بدان اشاره كرده و سوریه را در وضعیت دشواری قرار داد. حرف های آن روز احمد جارالله هنوز هم خواندنی و شگفت انگیز است.۳- الوطن نام روزنامه دیگری است كه در كویت با تیراژی بیش از ۷۰ هزار نسخه چاپ و منتشر می شود. این نكته را در پرانتز باید یادآوری كرد كه در كشور های عربی چندین روزنامه به نام الوطن وجود دارد. از جمله الوطن كویت، الوطن عربستان، الوطن عمان، الوطن قطر، الوطن عراق و غیره. بنابراین باید هر كدام را از دیگری تفكیك كرد. الوطن كویت روزنامه ای نسبتاً مستقل است كه در بین دانشجویان و در كل افكار عمومی جامعه كویت مخاطبان خوبی دارد. در این روزنامه گرایش های شیعی نیز به چشم می خورد و سردبیری آن بر عهده خلیفه علی الخلیفه الصباح است. تبلیغات در رسانه های كویتی جایگاه مهمی دارند و به ویژه بخش عمده ای از صفحات روزنامه ها به اعلان و آگهی ها اختصاص می یابد. در صفحه مقالات روزنامه الوطن نیز می توان مطالب و تحلیل های خوبی پیدا كرد. رویكرد روزنامه های كویتی به حوادث عراق با كلیه روزنامه های عربی (از لبنان و سوریه گرفته تا قطر و امارات) متفاوت است زیرا روزنامه های كویتی از موضع رسمی دولت عراق و نیرو های بین المللی حاضر در عراق دفاع می كنند و تروریسم را در این كشور به شدت مورد انتقاد قرار می دهند.
۴- الابناء روزنامه ای كاملاً دولتی با تیراژی بیش از ۶۰ هزار نسخه است. این روزنامه در كنار خبر های رایج، نظرات و دیدگاه های رسمی دولت، نمایندگان مجلس كویت و وزرا را منعكس می سازد.
۵- اما روزنامه «القبس» روزنامه ای خبرساز و تا حدودی روشنفكرانه است. این روزنامه با تیراژی بیش از ۷۰ هزار نسخه از سوی موسسه مطبوعاتی القبس چاپ می شود. می گویند نسخه هایی از این روزنامه در كشور های عربی و حتی اروپایی نیز توزیع می شود. خبرنگاران القبس به دلیل داشتن روابط نزدیكی با محافل دولتی كویت، از نفوذ خوبی برخوردارند و همین مسئله موجب می شود تا به اخبار متفاوتی دسترسی داشته باشند. القبس نیز مانند سایر روزنامه های كویتی قدمتی دیرینه دارد و اكنون سی و چهارمین سال عمر خود را پشت سر می گذارد. سردبیری این روزنامه با آن لوگوی عجیب و غریبش را ولید عبداللطیف النصف بر عهده دارد و در ۴۸ صفحه منتشر می شود. دیدگاه های تحلیلی نویسندگان القبس درخور توجه است و به دلیل رویكرد های روشنفكرانه و به خصوص به دلیل همگرایی كویت با سیاست های آمریكا در منطقه در كل می توان خط مشی این روزنامه را در مسیر تجدد طلبی ارزیابی كرد.
• یك تجربه مهم
در ادامه این یادداشت باید به یك تجربه مهم مطبوعاتی در كویت اشاره كرد كه آن مجله «العربی» است. در كویت ده ها مجله ریز و درشت با صفحات رنگی و كاغذهای گلاسه چاپ می شود اما هیچ كدام جایگاه «العربی» را ندارد. ماهنامه ادبی و فرهنگی سیاسی العربی را سال ۱۹۵۸ میلادی وزارت رسانه های كویت تاسیس كرد. این مجله از آن زمان تاكنون به فعالیت خود ادامه می دهد. جالب اینكه این مجله در شرایطی منتشر شد كه هنوز دولت كویت استقلال خود را به طور كامل به دست نیاورده بود. كویتی ها برای داشتن مجله ای وزین كه هویت فرهنگی آنان باشد دست به انتشار این ماهنامه زدند و برای نخستین بار از روزنامه نگاران مصری در این راه كمك گرفتند. اولین سردبیر این ماهنامه دكتر احمد زكی (از سال ۱۹۷۵ _ ۱۹۵۸) بود كه پیش از آن سردبیری مجله «الهلال» مصر را تجربه كرده بود. پس از وی احمد بهاءالدین (از سال ۱۹۸۲ _ ۱۹۷۵) روزنامه نگار دیگر مصری بود كه سال ها در روزنامه های الشعب، الاخبار و الاهرام تجربه اندوخته بود. دولت كویت این روزنامه نگاران را با حقوق مكفی و هیات همراه در كویت اسكان داد تا بتواند از تجربیات آنها بهره مند شود. از آن پس دكتر محمد الرمیحی نویسنده و روزنامه نگار مشهور كویتی سردبیری این مجله را بر عهده گرفت (از سال ۹۹ _ ۱۹۸۲) و هم اكنون نیز سردبیری آن بر عهده سلیمان ابراهیم العسكری است كه فوق لیسانس و دكترای تاریخ و ادبیات عرب دارد. العربی مجله ای است كه تقریباً جدی ترین و جدیدترین مباحث روز را در حوزه های ادبیات، هنر، جامعه، علوم، نقد كتاب و اقتصاد مطرح می كند و با چاپی نفیس و تصاویری زیبا منتشر می شود. العربی در واقع ماهنامه ای وزین و كم نظیر است كه توانسته است بیش از پنجاه سال فعالیت مستمر خود را با كیفیتی خوب ادامه دهد. تجربه العربی نشان می دهد كه اگر دولت های ثروتمند نفتی بخشی از ثروت بادآورده خود را صرف مطبوعات كنند و به خصوص اگر به جای سركوب و اسارت نخبگان فرهنگی خود، آنان را جلب و جذب نمایند، حداقل وجهه ای آبرومندانه در بین افكار عمومی داخل و خارج از كشورشان خواهند داشت و همین مسئله می تواند به ثبات و تداوم حاكمیت آنان نیز كمك كند. فراموش نكنیم وقتی صدام یك شبه كویت را بلعید، همان زمان روزنامه نگاران مشهور كویتی در تبعید دست به انتشار روزنامه های خود زدند و با وجود شرایط نامطلوبی كه داشتند به دفاع از حاكمیت كویت و بازگرداندن دولت فعلی خاندان الصباح برخاستند. این تجارب برای بعضی از رژیم های عربی بسیار آموزنده بوده است.

منبع : روزنامه شرق