نگاهی به وضعیت نشریات علمی کشور

بدیهی است که توسعه فرهنگی به معنای گسترده آن دربرگیرنده گشایش و گسترش گفت وگوهای علمی، فلسفی، فرهنگی و ادبی است، نه تنها عوامل اصلی ریشه خودآگاهی جمعی، بلکه زمینه ساز توسعه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و در واقع نخستین پیش شرط حل بنیادی مسائل و رفع مشکلات فراگیر جامعه است.اکنون میزان تولید اطلاعات، به ویژه اطلاعات علمی و فنی آنقدر زیاد است که متخصصان اطلاع رسانی از واژه هایی چون انفجار اطلاعاتی سخن می گویند. رسانه های ما به ویژه مطبوعات در بیشتر موارد از سیاست مشخص و تدوین شده ای برای تهیه مقالات علمی پیروی نمی کنند.
این ناهماهنگی گرچه در مطبوعات مختلف شدت و ضعف دارد، ولی در هر صورت فرهنگ، سنت ها و آرمان های اجتماعی حاکم بر اصول کلی فعالیت رسانه ها است. برای نمونه هیچ کدام از رسانه های ما از نظر اولویت های علمی از موارد تدوین شده در شورای پژوهش های علمی کشور یا شورای عالی انقلاب فرهنگی پیروی نمی کنند، یا اینکه هم اکنون براساس چشم انداز ۲۰ ساله کشور توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام، تدوین و IT، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی جزء اولویت های علمی کشور قرار گرفته اند، ولی هیچ کدام از رسانه ها حتی نشریات تخصصی توجهی به این موضوع ندارند.مشکلات مجلات علمی و بخش علمی نشریات هم نحوه پرداختن به علم و هم زبان ارائه علم، پیامد دو عامل است؛ یک عامل به سیاست های عام فرهنگی و نحوه نگرش جامعه و نهاد های آن به علم مربوط می شود و عامل دیگر مربوط به سازماندهی و گردش کار رسانه ها است. این دو در واقع دو روی یک سکه اند. اگر اهمیت علم و نیاز جامعه به آن در تمام ابعادش شناخته شود بالطبع سازماندهی سنجیده ای نیز برای تقویت و ترویج آن پدید می آید. این موضوع با توجه به فاصله زیاد ما از علم امروز، اهمیت خود را به وضوح نشان می دهد.متاسفانه تاکنون در هیچ یک از نهاد های مسئول امور فرهنگی و آموزش عالی، مراکز تحقیقاتی و یا فرهنگستان علوم هنوز کوششی که هدفش تعیین استاندارد ها، نظارت بر محتوای علمی و آموزشی و ارشاد حرفه ای رسانه ها باشد، صورت نگرفته است.حدود هزار و دویست نشریه تخصصی در حوزه های پزشکی و پیراپزشکی، حقوقی، فنی و مهندسی، فرهنگی، اطلاع رسانی، ساختمان و مسکن، علوم پایه، صنایع، هنر، علوم انسانی و ادبیات، کشاورزی، حسابداری و مدیریت، کامپیوتر، دین و فلسفه تا تیر ماه ۱۳۸۴ مجوز انتشار کسب کرده اند که بیشترین فراوانی در نشریات حوزه پزشکی و پیراپزشکی با ۱۶۰ نشریه است.تعداد نشریات مورد تایید وزارت علوم و وزارت بهداشت که درجه علمی پژوهشی یا علمی ترویجی دارند، ۲۳۳ نشریه است که ۷۰ نشریه در حوزه علوم انسانی، ۳۵ نشریه در حوزه فنی و مهندسی، ۳۰ نشریه در حوزه کشاورزی، ۲۵ نشریه در حوزه علوم پایه، ۷۰ نشریه در حوزه پزشکی و ۳ نشریه در حوزه هنر و معماری است.از ۲۳۳ نشریه مورد تائید دو وزارتخانه علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، ۸۳ نشریه علمی ترویجی و ۱۵۰ نشریه علمی پژوهشی هستند و از میان هزار و دویست نشریه تخصصی تنها ۲۵ نشریه به زبان انگلیسی منتشر می شوند و از میان نشریات انگلیسی زبان تنها ۵ نشریه در ISI نمایه شده اند. این در حالی است که در کشور ژاپن ۱۳۲ نشریه، در هند ۶۷ نشریه و در آلمان ۱۴۰ نشریه در ISI نمایه شده اند. گرچه امتیاز نشریات آمریکایی نمایه شده در ISI با نشریات آسیایی به خصوص هند تفاوت محسوسی دارند. به طوری که مجلات Nature و Science با امتیاز بالاتر از ۲۰ در ISI نمایه شده اند ولی مجلات علمی هند حداکثر با امتیاز ۷ در ISI نمایه شده اند.در مجلات علمی کشورمان کمتر از متخصصان خارجی و یا ایرانیان مقیم خارج به عنوان داور یا هیات تحریریه استفاده می شود و این موضوع باعث کاهش کیفیت این مجلات و نداشتن صلاحیت برای ورود به ISI می شود. عدم تسلط به زبان انگلیسی در نزد دانشجویان کارشناسی ارشد و دکترا و حتی مسوولان این نشریات باعث می گردد تا گسترش نشریات تخصصی به زبان انگلیسی و یا سایر زبان های زنده دنیا نظیر فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی و... محدود شود. باید قبول نمود که یکی از تفاوت های مهم دانشجویان دکترای خارج و داخل کشور عدم تسلط به زبان انگلیسی در نزد اغلب دانشجویان داخل است. به طوری که بدون استاد راهنما قادر به ارایه مقاله به زبان انگلیسی نیستند.وزارتخانه های علوم و بهداشت و همچنین دانشگاه آزاد اسلامی با ارائه تشویق مالی محققان و اساتید را ترغیب به چاپ مقاله در مجلات ISI خارجی می کنند و بدین ترتیب از اهمیت مجلات علمی داخلی کاسته می شود، به نحوی که این دو وزارتخانه و دانشگاه آزاد اسلامی تعرفه هایی را برای این افراد تعیین کرده اند که بر حسب امتیاز، اولویت و درجه علمی پژوهشی مقاله، مبالغی را به عنوان هدیه دریافت می کنند. پرداخت پاداش بابت چاپ مقالات حرکتی ارزشمند است ولی جهت گیری مقالات در کشور در جهت چاپ در نشریات خارجی تنظیم شده و متناسب با اولویت های پژوهشی کشور نیست.در سند چشم انداز بیست ساله، فناوری زیستی، فناوری اطلاعات و نانوفناوری، جزء اولویت های علمی کشور شناخته شده اند که طرح های پژوهشی و مقالات حاصل از آن باید مطابق با این اولویت ها باشد ولی به نظر می رسد که نشریات مرتبط با فناوری های نو بیش از یک بیستم کل مجلات تخصصی است. در زمینه بیوتکنولوژی تنها سه نشریه، در زمینه نانوتکنولوژی ۲ نشریه و در زمینه فناوری اطلاعات ۱۵ نشریه منتشر می شود که تنها یک نشریه آن ISI و دو نشریه مجوز علمی ترویجی دارند. پس فاصله ما با کشور های پیشرفته صنعتی در این زمینه بسیار زیاد بوده و باید تلاش بیشتری در این عرصه صورت گیرد. باید وزارت ارشاد مجوز مجلات علمی تخصصی (علمی پژوهشی و علمی ترویجی) را خارج از نوبت های عادی چند ساله اعطا نماید. وزارت علوم، بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی و همچنین پژوهشگاه های وابسته به وزارتخانه مختلف با اعطای بودجه های اختصاصی برای این امر باید کمک نمایند تا نشریات علمی از حالت رکود خارج شوند. تشویق های مادی تنها یکی از راه های انتشار مقالات در مجلات معتبر علمی داخلی هستند. تشویق های معنوی، نظیر امتیاز تبدیل وضعیت استخدامی اعضای هیات علمی و... نیز می تواند در این زمینه راهگشا باشد.به هر حال برای گسترش نشریات علمی نیاز به هماهنگی و انسجام بیشتر بین وزارتخانه های ارشاد، علوم و فناوری، بهداشت و درمان، دانشگاه آزاد اسلامی است. وزارت ارشاد باید با اعطای پروانه خارج از نوبت عادی نشریات یومیه و همچنین تهیه کاغذ ارزان برای آنان و همچنین دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی نیز با تولید علم و انتشار مقالات جدید مقالات خود در این نشریات مطالب لازم برای آنها را تامین نمایند. فرهنگستان علوم پایه و علوم پزشکی می توانند نظارت بر محتوای علمی این نشریات را در دستور کار خود قرار دهند.

*عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
منبع: سایت آینده نگر

منبع : پایگاه‌اطلاع رسانی‌علوم ارتباطات‌ایران