روزنامه‌نگاری زرد یا عامه‌پسند؟

«حسین قندی» روزنامه‌نگار و استاد روزنامه‌نگاری درباره‌ی تفاوت روزنامه‌نگاری زرد و عامه‌پسند اظهار داشت: نشریات عامه پسند به دنبال جذب مخاطب با خبرهای جنجالی و هیجان‌انگیز هستند و نباید آن‌ها را با نشریات دروغ‌گو که به بازتاب اخبار کذب می‌پردازند، هم سطح دانست. وی گفت: روزنامه‌نگاری زرد و عامه پسند هر دو از تعریف‌های یکسانی برخوردارند اما آنچه در کنار نشریات زرد در جامعه‌ی ما شکل گرفته‌اند نشریات دروغ‌گو یا کذبی هستند که بیشتر در سطح میادین شهر شاهد توزیع آن‌ها هستیم. به عقیده‌ی وی نباید نشریات زرد و عامه پسند را با این‌گونه نشریات در یک سطح دانست؛ چراکه نشریات عامه پسند، حقیقت را می‌نگارند اما با دیدی هیجان‌انگیزتر و ضرب‌آهنگ تندتر. قندی با اشاره به این‌که نشریات عامه پسند در دهه‌ی ۶۰ با نشریات ورزشی گسترش یافتند، گفت: این نشریات بیشتر طبقات میانی جامعه را در بر می‌گیرد که به دنبال خبرهای جنجالی و پرهیجان هستند و در واقع برای گذراندن اوقات فراغت خود روی به مطالعه‌ی روزنامه‌ها می‌آورند. وی یادآور شد: در اواخر قرن نوزدهم نشریات عامه پسند با اهداف اقتصادی در آمریکا پدید آمدند و در واقع به بازتاب اخبار افراد مطرح مانند ستارگان سینما و ورزشکاران پرداختند و در نهایت تب این نشریات سراسر جهان را در بر گرفت. قندی افزود: اما بتدریج با گسترش این نشریات در سراسر جهان، در آمریکا نشریات پرمحتوا و با کیفیت پدید آمدند تا به رقابت به این نشریات بپردازند اما نمی‌توان گفت روزنامه‌نگاری حرفه‌یی و عامه پسند در مقابل یکدیگرند چرا که هر یک مخاطبان خاص خود را دارند و بازتاب وقایع از دیدگاه خود می‌پردازند. اما به اعتقاد «فریدون صدیقی» روزنامه‌نگار و مدرس ارتباطات؛ روزنامه‌نگاری عامه پسند را نباید با روزنامه‌نگاری زرد همسطح دانست چرا که روزنامه‌نگاری عامه پسند با وجه غالب سرگرمی و هیجانی بدنبال جذب مخاطب است، اما روزنامه‌نگاری زرد بیشتر به مطالب دروغین و جنجال‌سازی می‌پردازد. وی درباره‌ی تفاوت روزنامه‌نگاری زرد و عامه پسند اظهار داشت: روزنامه‌نگاری عامه پسند شامل نشریاتی است که عموما در غالب مجلات بطور هفتگی منتشر می‌شود و محتوای مطالب براساس نیازها و علایق مخاطبان تهیه می‌شود. به عقیده‌ی وی، هر چه غالب این نشریات بیشتر سرگرمی است و کمتر به اطلاع‌رسانی و دانش‌افزایی می‌پردازند البته در این میان گاهی مدیران این نشریات برای جذب مخاطبان بیشتر، مطالبی را پردازش می‌کنند که عنصر واقعیت در آن کمرنگ است در واقع این نشریات همواره دغدغه‌ی تامین هزینه‌های خود را دارند و چاره‌ای جز متوسل شدن به این مساله نیز ندارند، همچنین مخاطبان این نشریات به خوبی می‌دانند که این نشریات را برای گذران اوقات فراغت خود مطالعه می‌کنند و بدنبال دانش‌افزایی و اطلاع‌رسانی نیستند. صدیقی با اشاره به اینکه درک صحیحی از نشریات عامه پسند در جامعه‌ی ما وجود ندارد، تصریح کرد: متاسفانه، در جامعه‌ی ما این تصور وجود دارد که هر نشریه‌ای که به مطالب سطحی و غیرعمیق بپردازد نشریه‌ای زرد است و به دنبال جنجال‌سازی است اما با توجه به نیازها و خواسته‌های عامه‌ی جامعه این نوع روزنامه‌نگاری نیز جایگاه خاص خود را دارد و حذف کردن این روزنامه‌نگاری سبب روی‌گردانی مخاطبان این نشریات می‌شود. وی تصریح کرد: تا زمانیکه نظام آموزشی ما از چارچوبی سازمانی و نظام‌مند برخوردار نباشد نمی‌توان عامه‌ی جامعه را به سوی مطالعه و دانش‌افزایی سوق داد چرا که میانگین تیراژ کتاب در کشور دو هزار جلد است و این در حال است که نشریات عامه پسند چندین برابر این آمار مخاطب دارند، بنابراین روزنامه‌نگاری عامه پسند و روزنامه‌نگاری حرفه‌یی می‌توانند در کنار هم به توسعه و شکوفایی یکدیگر کمک کنند چرا که امروز نشریات حرفه‌یی نیز غالبی از سرگرمی و عامه پسند بودن را در محتوای مطالب خود جای داده‌اند. به اعتقاد «احمد توکلی» روزنامه‌نگار ومدرس ارتباطات، روزنامه‌نگاری عامه‌پسند مطمئن ترین پله‌های بالارونده برای رسیدن مخاطب به روزنامه‌نگاری کیفی را ایجاد می‌کند. وی معتقد است: مبحث روزنامه نگاری زرد«yellow journalism» و مطبوعات عامه پسند در غرب در مقابل مطبوعات کیفی بیش از یک قرن است که قدمت دارد به این معنا که روزنامه نگاری زرد همواره مورد انتقاد و نکوهش فرهیختگان جامعه غربی بوده است و در مقاطع مختلف و متناسب با اوج گیری آن نقدهای تندی نیز علیه آن صورت گرفته است. وی افزود: روزنامه نگاری زرد تنها منحصر به مطبوعات نمی شود بلکه رادیو و تلویزیون و حتی اینترنت را نیز در بر می گیرد، در واقع یک نوع روزنامه‌نگاری مبتنی بر جذب هر چه بیشتر مشتری «به هر قیمتی» است. بر همین اساس نوعی روزنامه‌نگاری مبتنی بر سرگرمی، حوادث گرایی، جنجالی بودن، ‌حاشیه پردازی و بزرگ نمایی بیش از حد شکل گرفته است. به عقیده‌ی این مدرس ارتباطات اگر ما زرد بودن را یک واژه‌ی کلی برای روزنامه‌نگاری مبتذل بگیریم، می‌توانیم برای همه‌ی زمان‌ها و مکان‌ها یک حکم کلی صادر کنیم، «لطفا زرد نشوید» اما چون برخی به اشتباه روزنامه‌نگاری عامه پسند را که به عقیده‌ی من اوج هنر ژورنالیسم قرن بیست و یکم باید نام گذاری شود با روزنامه نگاری زرد اشتباه گرفته آن را مورد حمله قرار می دهند، بهتر است از دو واژه با قابلیت تفکیک بیشتر یعنی روزنامه‌نگاری توسعه مدار و روزنامه‌نگاری مبتذل استفاده کنیم. توکلی با بیان این‌ که نباید فراموش کرد، روزنامه‌نگاری عامه‌پسند مطمئن ترین پله‌های بالارونده برای رسیدن مخاطب به روزنامه‌نگاری کیفی را ایجاد می‌کند، تصریح کرد: با توجه به این‌ که نرخ مطالعه درکشور پایین است، این نوع روزنامه‌نگاری را نه تنها مورد انتقاد قرار ندهیم، بلکه حتی آن را تشویق و تقویت کنیم و در ردیف روزنامه‌های توسعه مدار به‌حساب آوریم. وی یادآور شد: توجه داشته باشید که این اصل در غرب هم با همین رویکرد مطرح است و نرم خبرها soft news با همین نگاه وارد معرکه‌ی روزنامه‌نگاری شده‌اند، ضمن این‌ که خط و مرز تفکیک بین اخبار news و سرگرمی entertainment امروزه کاملا محو شده است. اما به اعتقاد «مجید رضائیان» روزنامه‌نگار و مدرس ارتباطات، روزنامه‌نگاری عامه پسند برداشتی از جریانات روزمره‌ی مردم، فرهنگ و عرف در یک جامعه است. وی اظهار داشت: قبل از این‌ که به وجوه تمایز روزنامه‌نگاری زرد و عامه‌پسند بپردازیم باید مخاطبان این دو دسته از روزنامه‌ها را بررسی کرد. بر این اساس اگر روزنامه‌نگاری زرد پا گرفت و هنوز هم به عنوان یک جریان مطبوعاتی در سطح جهان مطرح است به مخاطبان این نشریات برمی‌گردد. وی با بیان اینکه باید روزنامه‌نگاری زرد از عرصه‌ی مطبوعات حذف شود، گفت: روزنامه‌نگاری زرد عیب‌های متعددی دارد اما در مقابل مزیتی دارد که می‌تواند یک‌سری از مخاطبانی که با رسانه‌های مکتوب سر و کار ندارند را به جرگه‌ی روزنامه‌خوانان ملحق کند، در حقیقت آن‌ها با خواندن یک خبر یا تیتر جذاب روزنامه‌یی حتی اگر هم دروغ باشد، به این سمت گرایش پیدا می‌کنند. این مدرس ارتباطات با اشاره به روند پیدایش روزنامه‌نگاری زرد در جهان، تصریح کرد: این نوع روزنامه‌نگاری تنها به تیراژ و مخاطب توجه دارد و در حقیقت روزنامه‌نگاری زرد روزنامه‌نگاری کاذب معطوف به مخاطب است. وی روزنامه‌نگاری عامه پسند را روزنامه‌نگاری اجتماعی دانست و گفت: این روزنامه‌نگاری تمامی اقشار جامعه و صنوف مختلف را تحت پوشش قرار می‌دهد، بر این اساس روزنامه‌نگاری عامه پسند به مسائل روزمره و دغدغه‌های مردم می‌پردازد و به دنبال بزرگ‌نمایی رویدادها به مانند روزنامه‌نگاری زرد نیست. در واقع بازتابی از جریانات زندگی عامه‌ی جامعه است و در راستای آن حرکت می‌کند. رضائیان با اشاره به این‌که روزنامه‌نگاری عامه پسند ساختارگرا، جریان‌ساز و علت‌یاب نیست، تصریح کرد: این نوع روزنامه‌نگاری مخاطب‌گرا و مردمی است و تحولات آن از تغییر و تحولات در زندگی عامه‌ی جامعه ناشی می‌شود، اما در مقابل روزنامه‌نگاری ساختارگرا، روزنامه‌نگاری جریان ساز، تحلیلی و مخاطب‌گر‌است.به اعتقاد وی، روزنامه‌نگاری ساختارگرا و عامه پسند مانند قطعات پازلی هستند که یکدیگر را کامل‌ می‌کنند، چرا که در هر لحظه مخاطبان این دو نوع روزنامه‌نگاری می‌توانند جایگزین یکدیگر شوند. این روزنامه‌نگار با بیان اینکه روزنامه‌نگاری عامه پسند قبل از آنکه از فرهنگ جامعه ناشی شود نوعی اطلاع‌رسانی از دورن مردم است، تصریح کرد: روزنامه‌نگاری عامه پسند برداشتی از جریانات روزمره‌ی مردم، فرهنگ و عرف در یک جامعه است. همچنین به اعتقاد دکتر «امید مسعودی» روزنامه‌نگار و مدرس ارتباطات، در ایران نشریات زرد به معنای واقعی وجود ندارند چرا که محدودیت‌های قانونی و عرفی مانع شکل‌گیری این نشریات می‌شود. وی، درباره‌ی تفاوت‌های روزنامه‌نگاری زرد و عامه پسند، اظهار داشت: براساس تحقیقات انجام شده در تعریف این نشریات، عناوینی مانند نشریات تابلوئید، زرد، عامه پسند به آنها اطلاق می‌شود که در بسیاری از موارد تفکیک‌ آن‌ها با یکدیگر کار چندان آسانی نیست. وی افزود: در ایران به دلیل مسائل اخلاقی و قوانین حاکم بر مطبوعات، نشریات زرد جایگاهی ندارند و به عبارت دیگر بیشتر با نشریات عامه پسند سر و کار داریم که طیف وسیعی از افرادی‌ که به دنبال خبرهای حاشیه‌یی و جنجالی هستند را در بر می‌گیرد. به عقیده‌ی این مدرس ارتباطات نشریات عامه پسند در جامعه‌ی ما توانسته‌اند عده‌ای از مخاطبان پنهان را جذب کنند و اگر بتوانند بر کیفیت نشریات خود بیافزایند در نتیجه مخاطبانی را رهگذری که بر اثر روی دادن برخی حوادث بدنبال کسب اطلاعات بیشتر هستند را جمع خوانندگان مطبوعات، ملحق می‌کنند. مسعودی روزنامه‌نگاری عامه پسند را مکمل روزنامه‌نگاری حرفه‌یی دانست و تصریح کرد: نشریات عامه پسند با پرداختن به اخبار و رویدادهای حادثه‌یی در حقیقت سعی دارند در هوشیارسازی مخاطبان خود دارند اما در کنار این مسائل، گاهی نکات غیراخلاقی و بدآموزی‌هایی نیز مطرح می‌شود که باید این نشریات در پرداختن به جزئیات حوادث بویژه قتل‌ها، دقت بیشتری به عمل آورند و همچنین در کنار این اخبار به انتشار دیدگاه‌های مشاوران، روانشاسان و متخصصان این حوزه برای هشدار به مخاطبان استفاده کنند. وی در ادامه به روند شکل‌گیری روزنامه‌نگاری زرد و عامه پسند در کشورهای غربی پرداخت و گفت: این نشریات به دنبال شکل‌گیری نشریات تجاری در اواخر قرن نوزدهم بوجود آمدند در واقع نشریات خصوصی برای تامین هزینه‌ها، روی به کسب آگهی‌های تجاری آوردند اما پذیرفتن آگهی‌ها بیشتر مستلزم تیراژ بالای این مطبوعات بود که تنها از طریق جذب مخاطب با اخبار عامه پسند و جنجالی میسر می‌شود. دکتر «تژا میرفخرایی» مدرس ارتباطات نیز معتقد است، روزنامه‌نگاری عامه پسند پاسخگوی نیازهای بدنه‌ی اصلی جامعه به شمار می‌آید. وی درباره‌ی تفاوت‌های روزنامه‌نگاری زرد و عامه پسند اظهار داشت: روزنامه‌نگاری عامه پسند مقوله‌ی جداگانه‌ای از روزنامه‌گاری زرد است چرا که روزنامه‌نگاری زرد در یک مقطع خاص به دلیل برخی از اتفاقات شکل گرفته در جامعه‌ی آمریکایی پدید آمد که امروز جایگاه خود را از دست داده است. به عقیده‌ی وی روزنامه‌نگاری زرد به دنبال یکسری آرمان‌ها و باورها به دور از واقعیات شکل گرفته که دست‌اندرکاران از طریق آن جریان‌های حاشیه‌یی را به نفع خود ایجاد می‌کردند. اما در مقابل روزنامه‌نگاری عامه پسند بیشتر به دنبال جذب مخاطب از طریق فراهم کردن مسائل خبری هیجانی و جذاب است. میرفخرایی تصریح کرد: اگر امروز مطبوعات ما با اقبال مخاطبان مواجه نمی‌شوند به این سبب است که روزنامه‌های متناسب با نیازها و خواسته‌های عامه‌ی مردم جامعه داریم و بیشتر یکسری اخبار روزمره و کلیشه‌ای که همواره از رسانه‌های مختلف در هر لحظه پخش می‌شود را منتشر می‌کنیم، بنابراین هر یک از روزنامه‌نگاری حرفه‌یی و عامه پسند مخاطبان خاص خود را دارند.

منبع : پایگاه‌اطلاع رسانی‌علوم ارتباطات‌ایران