انفجار بمب ها و رسانه ها در عراق

• از استبداد تا آزادی مطلق
رژیم دیكتاتوری صدام حسین شهره عام و خاص است. عراق در دوران صدام شاهد پیشرفت های اقتصادی و سیاسی چشمگیری بود اما در همان حال به كام یك رژیم ایدئولوژیك و استبدادی بی نظیری فرو می رفت كه رهایی از آن جز از طریق جنگ و دخالت نیروهای خارجی امكان پذیر نبود. در دوران حاكمیت بعث فضای سیاسی و رسانه ای در اختیار رژیم حاكم بود و مطبوعات دولتی نقش بلندگوهای تبلیغاتی یا ماشین تبلیغاتی این رژیم را بازی می كردند. این توپخانه تبلیغاتی بسیار فعال و موفق عمل می كرد. چهار روزنامه مشهور «الثوره»، «الجمهوریه»، «القادسیه» و «العراق» هریك وظایفی را برعهده داشتند. الثوره ارگان رسمی حزب بعث بود و به تشریح دیدگاه های این حزب می پرداخت. الجمهوریه روزنامه رسمی دولت بود و القادسیه روزنامه نیروهای مسلح كه در دوران جنگ با ایران تاسیس شد. روزنامه العراق نیز سخنگوی احزاب كرد وابسته به دولت صدام تلقی می شد. در كنار این چهار روزنامه در اواخر دوران حاكمیت صدام روزنامه دیگری به نام «بابل» تاسیس شد كه گرداننده اصلی آن عدی پسر صدام بود و بسیاری از خطوط قرمز را زیر پا می گذاشت. از این مجموعه كه بگذریم هفته نامه مشهور عراقی «الف یاء» هفته نامه ای ژورنالیستی و نیمه روشنفكرانه بود كه در عراق با تیراژی بیش از ۱۸۰ هزار نسخه چاپ می شد. روزنامه های دولتی عراق با تیراژهای مختلف از ۱۵ هزار تا ۲۰۰ هزار (الثوره) تنها یك هدف رسانه ای را دنبال می كردند و آن تشریح دیدگاه های حزب حاكم و ستایش از رئیس جمهور و اقداماتی بود كه طی دوران حكومتش انجام گرفته است. روی هم رفته مطبوعات بعثی و نویسندگان و روزنامه نگاران وابسته به آن فعالیت گسترده ای داشتند و طی سال های حاكمیت رژیم بعث صدها كتاب، نشریه و مجله در عناوین مختلف در عراق چاپ و منتشر شد. علاوه بر فعالیت رسانه ای در داخل، رژیم صدام حسین نوعی امپراتوری رسانه ای را در خارج نیز اعمال می كرد. این امپراتوری از طریق چاپ هفته نامه های الدستور و الحوادث در لندن آغاز شد و با اعطای كمك های مالی به روزنامه ها و روزنامه نگاران عرب در سراسر منطقه _ از لبنان و فلسطین گرفته تا كشورهای حوزه خلیج فارس _ ادامه یافت. مراودات بین رژیم صدام و رسانه های خارجی و شبكه های تلویزیونی جهانی نیز بخش دیگری از این امپراتوری رسانه ای بود كه رژیم حاكم بر عراق می كوشید تا به وسیله آن بقای خود را تضمین و سیاست های جاه طلبانه اش را پیگیری كند. با حمله نیروهای ائتلاف بین المللی به رهبری آمریكا امپراتوری پوشالی صدام در كمتر از دو ماه فرو پاشید و جامعه عراق از زیر یوغ یك دیكتاتوری ۳۴ ساله رها شدند. اما این رهایی سرآغاز فصل تازه ای در زندگی مردم عراق بود. فصلی مملو از انفجارهای انتحاری، كشتارهای فجیع، اقدامات تروریستی سازمان یافته و هرج و مرج و در عین حال فراهم گشتن فضایی از آزادی نامحدود رسانه ای و تجربه ای تازه در عرصه های دموكراسی برای مردم ستمدیده عراق. با فروپاشی رژیم بعث در عراق ده ها روزنامه و نشریه جدید پا به عرصه وجود گذاشتند. روزنامه های توقیف شده دوباره كار خود را آغاز كردند و احزاب، تشكل ها و جریان های سیاسی و دینی عراق هریك به فراخور نیاز و توان، دست به انتشار مطبوعات تازه ای زدند. حتی در عراق كه روزگاری تنها یك تلویزیون دولتی و سراسری داشت و صدای گوشخراش رادیوی «صوت الجماهیر» تنها صدایی بود كه از این كشور شنیده می شد، ده ها كانال رادیو و تلویزیونی محلی تاسیس شد كه بعضی از آنها همچنان فعالیت می كنند. توضیح یا معرفی این فضای گسترده و متنوع رسانه ای دشوار خواهد بود زیرا غالب این رسانه ها عمر چندانی ندارند و هنوز خط مشی آنها روشن نیست. از آن گذشته تولد خلق الساعه آنها به گونه ای است كه حتی نمی توان آمار و اطلاعات درستی از تعداد رسانه های فعال و غیرفعال این كشور به دست داد. برای ما ایرانیان كه فضای ابتدای پیروزی انقلاب ۲۲ بهمن را تجربه كرده ایم تا حدودی می تواند فضای رسانه ای كنونی عراق قابل درك باشد. با این همه در یك تقسیم بندی كلی می توان گفت در عراق اكنون سه گونه رسانه فعالیت می كنند: رسانه های رسمی و دولتی، رسانه های حزبی و گروهی و رسانه های مستقل، با این توصیف كه دولت در عراق موقتی بوده و هر روز دستخوش تغییرات تازه ای می شود و احزاب و گروه ها نیز پیوسته در معرض انشعاب ها و یا ائتلاف های فكری قرار می گیرند و رسانه های مستقل نیز هنوز نتوانسته اند جایگاه مطلوبی را به دست آورند.• تنوع روزنامه های عراق
با فروپاشی رژیم بعث روزنامه «طریق الشعب» وابسته به حزب كمونیست عراق كه توقیف شده بود كار خود را آغاز كرد. این روزنامه با تیراژی پایین همچنان به فعالیت خود ادامه می دهد. در آستانه سقوط صدام روزنامه الموتمر ارگان كنگره ملی عراق به رهبری احمد چلبی در خارج از عراق و با كیفیت خوبی چاپ می شد. اما در حال حاضر به تناسب كمرنگ شدن این ائتلاف روزنامه الموتمر نیز از رونق كمتری برخوردار شده است. با تشكیل شورای موقت حكومتی و پس از دولت موقت ایاد علاوی و پس از آن دولت ابراهیم جعفری نهادهای دولتی كار خود را آغاز كردند. روزنامه الصباح ارگان رسمی دولت است كه از طرف شبكه رسانه های عراق منتشر می شود. چندی پیش به دلیل اختلاف بین طالبانی و جعفری سردبیر این روزنامه عوض شد و نشان داد در عراق هنوز خیلی چیزها موقتی است. در كنار این چند روزنامه باید از روزنامه های مختلف دیگری یاد كرد كه هریك با خط مشی متفاوتی در عراق فعالیت می كنند به جز روزنامه های منطقه كردستان اكثر این نشریات عمری كوتاه دارند و حداكثر سال چهارم یا پنجم فعالیت خود را تجربه می كنند برای مثال «الاهالی» خود را نخستین روزنامه عراقی با خط مشی لیبرالیسم معرفی می كند و شعار خود را این جمله قرار داده است كه «دموكراسی زمانی تحقق می یابد كه اهالی یك سرزمین آن را بخواهند.» این روزنامه توسط روبارسندی و حسین سنجاری و به سردبیری«هیوال زاخویی» منتشر می شود و یك روزنامه نوگرای كردی است كه به زبان عربی و به صورت سراسری در عراق منتشر می شود. روزنامه مشهور و معتبر «المدنی» سومین سال انتشار خود را تجربه می كند و در ۱۶ صفحه توسط فخری كریم منتشر می شود. این همان روزنامه ای بود كه برای اولین بار كوپن های نفتی صدام را افشا كرد و نشان داد كه مقامات سطح بالای بسیاری از كشورها و دولت ها حتی در سازمان ملل از صدام رشوه نفتی گرفته اند.روزنامه «كل العراق» را غالب الركابی منتشر می كند و نوعی روزنامه مستقل تلقی می شود. «اتجاه الاخر» نیز روزنامه دیگری است كه مستقل توصیف می شود و مدافع آزادی بیان است. زیر لوگوی این روزنامه شعار «من با نظر تو مخالفم ولی جانم را می دهم تا تو رای خود را بیان كنی» به چشم می خورد. الصباح الجدید، العراق الغد، رایه العرب، الجریده، الدستور، السفیر، المشرق، المواطن، صوت الطالعه، العهد الجدید، العادله، فجر بغداد، الحریه الاولی، العراق الجدید، نام شمار دیگری از روزنامه های عراقی است. گفته می شود از زمان سقوط صدام تاكنون بیش از ۴۰۰ عنوان روزنامه در عراق منتشر شده كه این موضوع بهار آزادی رسانه ها در عراق را نشان می دهد. مجموعه رسانه های «الفرات» در واقع ارگان رسانه ای مجلس اعلای انقلاب اسلامی به رهبری عبدالعزیز حكیم است كه شامل روزنامه «الفرات»، هفته نامه «الفرات» و حتی كانال تلویزیونی الفرات می شود. این مجموعه ظاهراً زیرنظر مركز تبلیغات اسلامی مجلس اعلا اداره می شود. مجلس اعلا همچنین روزنامه العادله را منتشر می كند. در عراق چندین روزنامه ورزشی منتشر می شود كه یكی از آنها «اسپورت» است و حتی نرخ فروش آن را برای ایرانیان هم تعیین كرده است (۵۰۰ ریال!!) برای مطالعه اینترنتی غالب این روزنامه ها در رسانه ها می توان به سایت مراجعه كرد. در كنار این روزنامه ها باید یادآور شد كه روزنامه های فرامنطقه ای و بین المللی نیز در عراق حضور چشمگیری دارند و روزنامه الزمان چاپ لندن به طور همزمان در بغداد و بصره تجدید چاپ می شود. از آن گذشته روزنامه های (عراق تودی) و (عراق دیلی) نیز نشریاتی هستند كه به زبان انگلیسی هر روزه اخبار عراق را منتشر می سازند. فضای كلی روزنامه های عراق آمیخته ای از آزادی و هرج ومرج است. انتشار اخبار رسمی و غیررسمی، افشاگری علیه مقامات سابق و لاحق، متهم كردن شخصیت های حقیقی و حقوقی، جنگ های تبلیغاتی علیه دولتمردان، اشغالگران و حتی همكاران رسانه ای بخشی از فعالیت های روزنامه نگاران عراقی است. مواضع سیاسی این روزنامه ها تابع سازمان، احزاب و یا نهادهایی است كه آنها را تغذیه می كنند. به طور مثال روزنامه های دولتی از مواضع دولت و نقش نیروهای ائتلاف بین المللی حمایت می كنند.روزنامه های مستقل دولت و نیروهای خارجی را به باد انتقاد می گیرند و روزنامه های حزبی به تبلیغ اندیشه ها و برداشت های گروهی خود می پردازند و حتی نشریات طرفدار مقاومت از فعالیت گروه های تروریستی به طور غیرمستقیم دفاع می كنند. كادرهای حرفه ای این رسانه ها عموماً شامل كسانی است كه در دوران رژیم بعث فعالیت داشتند، در كنار آنان نیروهای تازه نفس با تجربه اندك و انگیزه بالای خود حضوری چشمگیر دارند و خلأها را پر می كنند. مطالعه روزنامه های عراقی كه در خود عراق و زیر بمب ها و انفجارهای انتحاری منتشر می شوند بسیار امیدواركننده تر از روزنامه های منطقه ای و فرامنطقه ای عرب است كه در خارج منتشر می شوند و می كوشند تا فضایی تاریك و خونین و مایوس كننده را از این كشور ترسیم كنند.

محمدعلی عسگری

منبع : روزنامه شرق