چین متقاضی سنت‌شکن

کار به‌جائی رسیده که اتحادیه اروپائی رسماً سنگ‌های بزرگ پیش پای این کشور برای حضور در اتحادیه قرار می‌دهد.این روزها ماجرای قیمت نفت خام که رکورد ۵۵ دلاری را شکست به یکی از نکات بحث برانگیز بازار مبدل شده است که در کنار افزایش تقاضای جهانی، پای چینی‌ها را به میان آورده است یعنی مشکل قدیمی به بهانه‌ای جدید، البته لی جائور شینگ، وزیرخارجه چین گفته است که ”این کشور را نباید در افزایش قیمت‌های جهانی نفت مقصر شناخت. اگرچه واردات انرژی چین در دو سال گذشته اندکی افزایش داشته است، اما میزان این واردات صرفاً حدود شش درصد از مجموع نفت مبادله شده در جهان را شامل می‌شود“.و از سوی دیگر افزایش بالقوه تقاضای گاز از سوی دیگر بازار انرژی را ملتهب کرده است.خط لوله گازی که می‌توانست به خوبی و با کمترین تحریک سیاسی و ژنوپلیتیکی ساخته شود با حضور چینی‌ها در بازی به یک گره کور تبدیل شد که سال‌ها وقت برای باز کردن آن لازم است. اما همین کار ناتمام باعث شده که حساسیت‌ها در مورد چین به شدت افزایش یابد.
در واقع زمانی که مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران می‌گوید: ”با امتداد یافتن خط لوله صادرات گاز ایران از هند به چین موافق هستیم، صادرات گاز ایران به چین از طریق پاکستان و هند بازار جدیدی را برای گاز ایران به‌وجود می‌آورد، ولی باید مراحل مطالعاتی این پروژه انجام شود و بررسی‌های بیشتری به‌عمل آید“. ماجرا به همان حساسیت است که می‌گویند چینی‌ها باعث تحمیل قیمت بالای ۵۰ دلار برای مدت طولانی به بازار نفت شده‌اند.مهم آن است که اژدهای خفته کم‌کم در حال بیدار شدن است و حاکمان کاخ سفید کمتر تمایل دارند که آینده اقتصاد جهانی را به راحتی با آنها تقسیم کنند. این اژدها مهارنشدنی است مگر با استفاده از یک اهرم مهم و مؤثر به‌نام سوخت به‌ویژه نفت خام.نکته مهم دیگر این است که میزان ذخایر استراتژیک چین، بسیار اندک ارزیابی می‌شود و تحلیلگران معتقدند تلاش‌های چین برای افزایش این ذخایر، یکی از عمده دلایل افزایش اخیر قیمت نفت در بازارهای جهانی است. یعنی تلاش این کشور برای کسب یک حاشیه امنیت بیشتر در زمینه انرژی خود به یک عامل افزایش قیمت مبدل شده است.
تقاضای ساختارشکن
نکته مهم آن است که به رغم روند رو به افزایش تقاضای نفت چین به‌دلیل توسعه سریع اقتصاد این کشور مصرف سرانه نفت در چین بسیار کمتر از کشورهای توسعه یافته‌ای همچون آمریکا، ژاپن، آلمان و نیز برخی کشورهای در حال توسعه است و این موضوع می‌تواند نگرانی‌ها را نسبت به حضور این کشور در اقتصاد جهانی به شکل ساختارشکن بیشتر کند.چرا که اشتهای سیری‌ناپذیر صنایع و مراکز تولیدی چین به انرژی، یک عامل مهم و اساسی در بالا رفتن بی‌سابقه قیمت‌های جهانی نفت خام است. پکن برای حفظ رشد اقتصادی ۵/۹ درصد (در سال ۲۰۰۴) نیاز شدیدی به تأمین نفت خام صنایع و مراکز تولیدی این کشور دارد در واقع رشد اقتصادی چین در سال ۲۰۰۴ بالاترین میزان ظرف ۹ سال گذشته است.برخی از کارشناسان چینی با اشاره به آمار ارائه شده در مورد مصرف این کشور می‌گویند تولید تولید نفت خام چین در سه ماه نخست سال جاری شاهد دو میلیون تن رشد سالانه بوده است. چنین نرخ رشدی در چند سال اخیر بی‌سابقه است.گفته می‌شود رشد ”عنان گسیخته“ تولیدات گوناگون چین تقاضا را در کشوری که شکوفائی طبقه متوسط و میانه در آن به چشم می‌خورد بالا برده و هر روز تقاضا برای خرید انواع خودرو، دستگاه‌های خنک کننده الکترونیکی، یخچال، وسایل الکترونیکی پیشرفته سمعی و بصری و کالاها و تولیداتی از این دست، بالاتر می‌رود که این خود در افزایش تقاضا برای سوخت و نفت تأثیر قابل توجهی دارد.
میزان واردات نفت خام چین در سال ۲۰۰۴ نسبت به سال پیش از آن ۸/۳۴ درصد بالا رفت و به ۱۲۰ میلیون تن رسید و این در حالی است که کارشناسان صنعتی برآورد کرده‌اند که تقاضا برای نفت خام در چین تا سال ۲۰۱۰ به ۳۵۰ تا ۳۸۰ میلیون تن در سال افزایش پیدا کند یعنی نیاز چین به واردات نفت خام از خارج تا سال ۲۰۱۰ به حدود ۲۰۰ میلیون تن در سال افزایش پیدا می‌کند.
مخازن نجات‌دهنده
چینی‌ها با ژاپنی‌ها بر سر مجموعه‌ای مخازن نفتی منازعه دارند که گفته می‌شود می‌تواند نیاز ۸۰ سال این کشور را تأمین کند.در ۱۳ آوریل ۲۰۰۵ ژاپن حق حفاری در دریای چین را به کمپانی‌های نفتی واگذار نمود. این حفاری‌ها در نزدیکی جزایری که ژاپنی‌ها آنها را سنکاکو و چینی‌ها آنها را دیائویو می‌خوانند، انجام می‌گیرد. هر دو کشور ادعای این حاکمیت بر این جزایر را دارند.جالب آن است که بخش دیگری از این منطقه هم مورد منازعه است که در ۱۴ مارس سال جاری ۲۰۰۵ شرکت‌های نفتی چین، فیلیپین و ویتنام، توافقنامه‌ای سه جانبه برای انجام مشترک لرزه‌نگاری دریائی در دریای چین جنوبی امضاء کردند.
سه کشور تعهدات دولت‌های خود را برای تبدیل منطقه دریای چین جنوبی به منطقه صلح، ثبات، همکاری و توسعه، عملی خواهند کرد و گفته می‌شود این تواقفنامه نشان می‌دهد که می‌توان اختلاف کشورهای منطقه دریای چین جنوبی را با روش‌هائی صلح‌آمیز حل کرد.اما در هر صورت یک مقام رسمی چین اعلام کرد، این کشور با تمام کشورهای علاقه‌مند به بهره‌برداری از منابع انرژی دریای چین جنوبی همکاری و مشارکت خواهد داشت.وی لیو چنگ، فرماندار استان هاینان چین گفته است: ”همکاری در آسیا مدت‌ها است به تمایلی شدید تبدیل شده است و ما به همکاری در زمینه انرژی در دریای چین جنوبی اعتماد و اطمینان داریم“.
پیش‌بینی افزایش ۱۲ درصدی
مدیرعامل ”چاینا نشنال پترولیوم کورپوریشن“ (CNPC)، بزرگترین گروه نفتی چین، اعلام کرد در سال ۲۰۰۵ مصرف نفت کشور، با وجود کند شدن رشد اقتصادی در برخی بخش‌ها که در نتیجه بر میزان تقاضا برای فرآورده‌های پالایشی تأثیر خواهد گذاشت، به میزان ۱۲ درصد افزایش خواهد یافت.
این اظهارنظر به معنای آن است که میزان مصرف از ۲۸۸ میلیون تن در سال ۲۰۰۴ به ۳۲۰ میلیون تن در سال ۲۰۰۵ می‌رسد.اما این افزایش ۲ درصد کمتر از ۱۴ درصد افزایش ثبت شده در سال ۲۰۰۴ خواهد بود. و البته کمی با آمار ارائه شده توسط آژانس بین‌المللی انرژی متفاوت است.این در حالی است که در روزهای نخست ماه جاری میلادی اداره گمرک چین در بیانه‌ای اعلام کرد که واردات نفت خام این کشور در چهار ماه نخست سال جاری میلادی (۲۰۰۵) ۴/۴ درصد افزایش یافته است یعنی ۹/۴۱ میلیون تن نفت خام دوره بین ماه‌های ژانویه تا آوریل. البته این افزایش تقاضا همگن نبوده است چرا که واردات نفت خام چین در ماه آوریل با ۵/۲۲ درصد افزایش به ۳/۱۲ میلیون تن رسید.اما آمار IEA نشان می‌دهد که این کشور در ماه سوم سال جاری میلادی نزدیک به ۱۵۱ هزار بشکه نفت خام و ۲۲۹ هزار بشکه فرآورده نفتی کمتر از ماه قبل وارد کرده است و این موضوع می‌تواند برخی معادلات را به هم بزند. نکته مهم آن است که مقامات رسمی چین اعلام کرده‌اند که تولید نفت خام این کشور در سه ماهه نخست سال جاری میلادی (۲۰۰۵) ۴/۴ درصد افزایش یافته است یعنی ۹/۴۱ میلیون تن نفت خام برای دوره بین ماه‌های ژانویه تا آوریل. البته این افزایش تقاضا همگن نبوده است چرا که واردات نفت خام چین در ماه آوریل با ۵/۲۲ درصد افزایش به ۳/۱۲ میلیون تن رسید.اما آمار IEA نشان می‌دهد که این کشور در ماه سوم سال جاری میلادی نزدیک به ۱۵۱ هزار بشکه نفت خام و ۲۲۹ هزار بشکه فرآورده نفتی کمتر از ماه قبل وارد کرده است و این موضوع می‌تواند برخی معادلات را به هم بزند. نکته مهم آن است که مقامات رسمی چین اعلام کرده‌اند که تولید نفت خام این کشور در سه ماهه نخست سال جاری میلادی (۲۰۰۵) شاهد رشدی به میزان ۱۸۰ هزار بشکه در روز بوده است.وانگ گنگ لی، رئیس ”مؤسسه طراحی نفت و گاز طبیعی چین“، مدعی شده است که حدود ۵۰ درصد از عرضه نفت و گاز طبیعی در چین تا سال ۲۰۲۰، به‌علت شکاف موجود در میان تولید و تقاضای داخلی، از منابع خارجی تأمین خواهد شد.این اظهارنظر بر این اساس است که طبق برآوردهای انجام شده، میزان مصرف نفت خام چین تا سال ۲۰۲۰ به ۴۵۰ میلیون تن و حجم مصرف گاز این کشور در این دوره به ۲۰۰ میلیارد مترمکعب خواهد رسید. به گفته وی، چین برای تأمین نیمی از این نیاز به واردات متکی خواهد بود. چین در سال ۲۰۰۴، ۱۷۵ میلیون تن نفت خام تولید کرده است، اما حداکثر میزان سالانه این تولید در آینده از مرز ۲۰۰ میلیون تن فراتر نخواهد رفت.به گفته وی، چین در حال حاضر سالانه ۸/۴۰ میلیارد متر‌مکعب گاز تولید می‌کند، اما شکاف موجود میان عرضه و تقاضای داخلی (گاز) در این کشور، تا سال ۲۰۲۰، به هشت میلیارد مترمکعب خواهد رسید.نکته مهم آن است که چینی‌ها تلاش می‌کنند که میزان وابستگی خود به نفتی وارداتی را تا سال ۲۰۲۰، ۳۵ درصد کاهش دهند و در این صورت بازی و قدرت مانور این کشور به شدت افزایش خواهد یافت.بخش خصوصی
شاید نتوان به راحتی الگوی کلاسیک برای اقتصاد چین ترسیم کرد. اقتصادی که نه مارکسیسم شوروی را ترسیم می‌کند و نه اقتصاد لیبرال آمریکا را.البته در برابر این اقتصاد دو دیدگاه کاملاً متفاوت مطرح می‌شود از یک سو گفته می‌شود که این کشور می‌تواند با حرکتی هدفمند و با استفاده از توانمندی‌های بالقوه این دو اقتصاد به شرایط مطلوب و با دوامی دست یابد که ضمن رفع نیازهای حال آینده‌ای روشن و قابل قبول برای خود ترسیم می‌کند.و از سوی دیگر گفته می‌شود که این دو اقتصاد دارای مشکلات ساختاری و ماهوی هستند که بالأخره روزی خود را نشان می‌دهند و آنگاه کل این اقتصاد متلاشی خواهد شد.اما همین اقتصاد توانسته است با رفع برخی از معایبی که در پیش‌پای خود دیده است روز به روز توانمندتر از گذشته فعالیت کند.یکی از مشکلات عمده چینی‌ها اقتصاد دولت مدار و کمبود‌ شرکت‌های خصوصی فعال و مؤثر است که توان رقابت با شرکت‌های بزرگ نفتی از جمله شرکت‌های آمریکائی را ندارند.گفته می‌شود بیش از ۸۰ هزار شرکت نفت و گاز خصوصی در چین وجود دارد و حدود یک میلیون نفر در این شرکت‌ها مشغول به‌کار هستند.بنابراین گزارش، بیش از ۴۰ هزار جایگاه عرضه گاز خصوصی در چین وجود دارد که این رقم ۵۳ درصد از مجموع جایگاه‌های عرضه گاز این کشور را شامل می‌شود.پالایشگاه‌های نفتی خصوصی در چین نیز که در بیش از ۱۰ استان این کشور قرار دارند، از ظرفیت پالایشی در حدود یکصد میلیون تن در سال برخوردارند.میزان پالایش نفت پالایشگاه‌های ساحلی چین در ماه ژوئن به‌منظور تأمین تقاضای برق در فصل تابستان و جبران کاهش عرضه در جنوب چین به‌علت انجام کارهای تعمیر و نگهداری، به بالاترین میزان خواهد رسید.اما گفته می‌شود که حتی این افزایش تولید داخلی نیز برای پاسخگوئی به افزایش تقاضا در چین کافی نخواهد بود و این کشور احتمالاً ناچار به واردات سوخت دیزل خواهد شد. این موضوع باعث توجه بیشتر به بخش پالایشی توسط این کشور شده است.۴۹ شرکت غیردولتی که بخش عمده‌ای از آنها شرکت‌های خصوصی بوده‌اند، از سال ۲۰۰۴ موفق به دریافت مجوز از وزارت بازرگانی چین برای واردات نفت خام و فرآورده‌های نفتی شده‌اند. و شاید به همین دلیل است که خبرگزاری رسمی چینی می‌نویسد: در سال‌ای اخیر امکان حضور شرکت‌های نفتی خصوصی چین در بازارهای این کشور که بخش قابل ملاحظه‌ای از آن در انحصار شرکت‌های دولتی بزرگ چین است، افزایش یافته است.این روزها خبر می‌رسد که شرکت‌های خصوصی بزرگ نفت و گاز در چین، با هدف افزایش توان رقابتی خود، با یکدیگر ادغام شده و یک گروه واحد تشکیل خواهند داد. اما نمی‌توان انتظار داشت که به زودی شاهد یک قطب بزرگ در بازار نفت باشیم. البته این شرکت‌ها به روش‌های گوناگون از سوی دولت چین حمایت می‌شوند.
ایجاد ذخایر نفتی راهبردی
یک دیدگاه جالب در بازار نفت مطرح شده است که اگر چینی‌ها ذخایر استراتژیک نفت خام خود را به حد قابل قبولی برسانند که همچون OECD امکان مانور در بازار نفت را داشته باشند تا حدود زیادی به یک قطب واقعی و مؤثر در بازار تبدیل خواهند شد.این ذخیره‌سازی در کنار تشکیل یک گروه برای تعیین خط مشی‌های راهبردی انرژی قابل تحلیل بیشتری است. خبرگزاری رسمی چین ”شین هوا“، گزارش داده است که این گروه با تعیین خط مشی‌های راهبردی (استراتژی) در خصوص مسائل مربوط به انرژی، هدایت و چگونگی اجراء این سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌های لازم در این مورد را نیز به‌عهده دارند.قرار بود چینی‌ها در ماه اوت (مرداد ماه) کار پر کردن ذخایر نفتی راهبردی خود را آغاز کنند.این کشور تشنه به انرژی قصد دارد در کوتاه‌مدت ذخایر راهبردی ایجاد کند که برای تأمین نفت موردنیاز این کشور برای ۳۰ روز کافی خواهد بود اما به هر روی این کشور علاقه‌ای به ارائه آمار واقعی و دقیق از این ذخایر ندارد و حتی اهداف اعلام شده برای آن دارای ابهام‌های جدی است به‌گونه‌ای که برای ذخایر استراتژیک اهداف تجاری مطرح می‌شود.در روزهای اخیر چین اعلام کرد به مقدار بیش از بیست روز دارای ذخایر تجاری است اما از اظهارنظر درباره وضعیت ذخایر استراتژیکش، که به اعتقاد تحلیلگران یکی از عوامل اصلی افزایش بهای نفت است، خودداری کرد.چن تونگ‌ های، رئیس شرکت نفت ”سینوپک“، بزرگترین شرکت نفت چین، گفته است ”میزان ذخایر نفت ما بالغ بر بیست روز است و به اندازه ۱۵ روز نیز ذخیره برای ارائه نفت خام به بازار داریم البته این ارقام صرفاً مختص ذخایر تجاری ما هستند“.رئیس ”سینوپک“ و نیز ”ماکائی“، وزیر توسعه ملی چین، از اظهارنظر درباره ذخایر استراتژیک این کشور خودداری کردند.اما گفته می‌شود که چین امیداور است بتواند در مدت یک دهه ذخایر نفتی راهبردی خود را به ۶۳۰ میلیون تأمین نفت موردنیاز این کشور به مدت ۹۰ روز کافی است.
چین در حال حاضر روزانه هفت میلیون بشکه نفت خام مصرف می‌کند و ۴۵ تا ۵۰ دلار برای هر بشکه از این نفت پرداخت می‌کند.البته این موضوعی نیست که تنها به کشور چین بازگردد. بسیاری از کشورها به‌ویژه در آسیا خواهان ایجاد چنین ذخایری هستند. در روزهای نخست سال جاری میلادی کویت از کشورهای در حال توسعه آسیا خواست تا به توسعه ظرفیت ذخیره‌سازی نفت برای پاسخگوئی به روند رو به افزایش تقاضا به‌ویژه از سوی هند و چین، بپردازند.
هماهنگ با دیگران
اگرچه سال‌ها قبل چین به‌عنوان یک اقتصاد تک‌رو و مستقل از نظام جهانی حرکت می‌کرد اما این روزها بازی را به روش دیگری دنبال می‌کند یعنی هم‌سوئی و هماهنگی با سایر کشورها و اقتصاد جهانی.
از یک سو اعلام می‌شود که چین قصد دارد تا پایان سال آینده میلادی بازار نفت و فرآورده‌های پالایش یافته خود را به‌طور کامل وارد عرصه رقابت خارجی سازد که بدین ترتیب پیش‌بینی می‌شود قیمت‌های نفتی در این کشور به‌طور کامل پیرو قیمت‌های جهانی باشند.قیمت‌های نفت در چین در حال حاضر، از سوی دولت کنترل و در عین حال تا حدودی براساس نوسانات موجود در قیمت‌های بین‌المللی نفت تنظیم می‌شوند.از سوی دیگر وزیران امور خارجه کشورهای روسیه، چین و هند در دیدار سه جانبه در ”ولادی وستوک“ در منتهی بخش خاوری روسیه برای هماهنگ کردن تلاش‌هایشان برای مبارزه با تروریسم و تقویت روابط اقتصادی به‌ویژه در حوزه انرژی با هدف رویاروئی با نفوذ آمریکا در قاره آسیا هم پیمان شدند تا حلقه دوم این زنجیر به‌وجود آید.در کنار آن گفته می‌شود که شرکت‌های نفتی کره‌جنوبی برای کاهش هزینه‌ها، مشغول مذاکره با شرکت‌های نفتی چین و ژاپن هستند تا خرید نفت از خاورمیانه را هماهنگ کنند، اما تاکنون به نتیجه مطلوبی نرسیده‌اند.این موضوع زمانی مهم خواهد بود که بدانیم در کنار چین به‌عنوان دومین اقتصاد واردکننده نفت، کره‌جنوبی چهارمین واردکننده نفت خام در دنیا است.یکی از مقامات ارشد دولت کره‌جنوبی در حاشیه سمپوزیوم بین‌المللی ”کی ئی ئی آی“ در خصوص همکاری انرژی در شمال‌شرق آسیا در سئول، اعلام کرد که چین در مذاکرات سه جانبه برای خرید نفت از خاورمیانه همکاری خوبی داشته است. اما پاسخ سرد ژاپن روند مذاکرات را کند کرده است.سال گذشته مقامات کره‌جنوبی و شرکت‌های چینی در نشستی در پکن در مورد راه‌های مشارکت بیشتر و نزدیک‌تر در خصوص خرید مشترک، حمل‌ونقل ذخیره‌‌سازی نفت در حالی که بهای نفت در سطح جهان در نوسان بود، به بحث نشستند.نکته مهم آن است که چینی‌ها تلاش می‌کنند که چنین رابطه‌ای را با مناطق مختلف برقرار کنند. برای مثال در ماه پایانی سال گذشته میلادی هوگو چاوز، رئیس‌جمهوری ونزوئلا، در چارچوب قراردادی دوجانبه میان این کشور و چین، امکان دسترسی چین به منابع عظیم انرژی کشورش از جمله میدان‌های نفتی و نیز امکان افزایش عرضه مستقیم نفت خام میان دو کشور را فراهم ساخت.این موضوع یعنی رسیدن به حیاط خلوت اقتصاد آمریکا که چندان مطلوب شخص جرج بوش نیست.جالب آنکه نیویورک تایمز نوشت شرکت‌های نفتی این کشور در آستانه انعقاد قرارداد با کانادا هستند تا بتوانند به ذخایر نفتی این کشور آمریکای‌شمالی، دست یابند. کانادا، بزرگترین منبع واردات نفت آمریکا، تقریباً تمام نفت موجود در مناطق جنوبی خود را از طریق خطوط لوله به این کشور صادر می‌کند. یک کنسرسیوم چینی ـ سنگاپوری هم قرارداد بزرگ اکتشاف نفت با میانمار را به امضاء رساند. امضاء این قرارداد نشانه تلاش چین برای یافتن منابع انرژی برای اقتصاد رو به رشد این کشور برآورد می‌شود و این کشور تلاش می‌کند که نفت موردنیاز خود را تضمین کند.
محمد عباسی

منبع : مجله گسترش صنعت