رقابت جهانی برای جذب دانشجویان نخبه

دانشگاههای آمریكا كه به مدت نیم قرن بهترین و باهوشترینهای جهان را با كمترین تلاش به خود جذب می كردند ناگهان با رقابتی شدید مواجه شدند زیرا آموزش عالی به سرعت، تحولی با نام جهانی شدن را تجربه می كند.چین اعلام نموده است كه به عنوان یك اولویت ملی، با اصلاح و تغییر شكل ۱۰۰ دانشگاه به موسساتی تحقیقاتی با كلاس جهانی، در حال ترغیب دانشجویان و دانشوران برتر خود است تا از ایالات متحده به میهن خویش بازگردند. كشورهای آسیا- پاسیفیك مانند تایوان ، هنگ كنك ، استرالیا و نیوزلند به شدت در تكاپو هستند تا دانشجویان خارجی را جذب نمایند، مانند آنچه كه در بریتانیا انجام می شود.اتحادیه اروپا در حركتی نظام مند برای رقابت با دانشگاههای آمریكا سیستم آموزش عالی قاره اروپا را مورد بازنگری قرار داده و با درجه بندی به سبك آمریكایی برنامه های آموزشی خود را به انگلیسی ارائه نموده است .دیوید پی نه مدیر اجرایی سرویس آزمون آموزشی كه برگزاری چندین آزمون پذیرش دانشجوی خارجی را برای دانشگاههای آمریكا اداره كرده است می گوید " آنچه كه اكنون در زمینه دانشجویان خارجی شاهد آن هستیم و امكان انتخابی كه برای گزینش مراكز آموزشی با كیفیت عالی در خارج از ایالات متحده دارند ، مانند دیدن قله كوههای یخی است كه قسمت اعظم آن در زیر آب پنهان است. سایر كشورها به سرعت در حال گسترش ظرفیتهای خود برای عرضه دوره های آموزش در مقاطع مختلف هستند و در آینده دانشجویان خارجی فرصتهای بیشتر و بهتری برای انتخاب در اختیار دارند.دانشجویان خارجی سالانه ۱۳ بیلیون دلار به اقتصاد آمریكا كمك می كنند اما اطلاعات امسال (۲۰۰۴میلادی) با علائم روشنی نشان می دهد كه نفوذ گسترده ایالات متحده در آموزش عالی رو به اتمام است. در ماه جولای نمودار آماری از آكادمی ملی علوم یك سرازیری تند و كاهش ناگهانی در تعداد دانشجویان متفاضی از هند و چین را نشان می دهد، این تعداد به نصف تقلیل یافته است در حالیكه كه قبلا بر اساس آزمونهای پذیرش اداره فارع التحصیلی و ارسال درخواست به مراكز آموزشی بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده بودند. امسال فرم درخواستهای خارجی رسیده به مراكز آموزشی آمریكا ۲۸ درصد و ثبت نام دانشجویان خارجی ۶ درصد كاهش داشته است. یك سرشماری سالانه این واقعیت را نشان داد كه برای اولین بار در سه دهه اخیرا ثبت نام كل دانشجویان خارجی در برنامه های آموزشی پیش دانشگاهی ، دانشگاهی و فوق تخصصی كاهش یافته ضمن آنكه یك موج غیر عادی افزایش ثبت نام در دانشگاههای انگلستان ، آلمان و دیگر كشورها نیز مشاهده شده است .كارشناسان معتقدند بخشی از این كاهش مربوط به تعلل هایی است كه پس از واقعه ۱۱ سپتامبر در روند مراحل ویزای دانشجویان بوجود آمد. این تاخیرات هزاران دانشجو را از ثبت نام در دانشگاههای ایالات متحده دلسرد كرد و این نه فقط دانشجویان از خاور میانه بلكه دهها ملیت دیگر را نیز شامل شد. مربیان آمریكایی و حتی برخی از صاحب نظران خارجی بر این باورند كه مشكلات مربوط به گرفتن ویزا كمك كرد تا بعضی مراكز آموزشی غیر آمریكایی سهم خود را در این بازار افزایش دهند.تیم اُبرین مدیر توسعه بین المللی دانشگاه ناتینگهام ترنت در انگلستان می گوید " آموزش بین المللی یك تجارت بزرگ برای همه كشورهای انگلیسی زبان است و آمریكا به صورت مرسوم بدون تلاشی سخت بر این بازار تسلط داشت ولی حالا استرالیا ، انگلستان ، ایرلند ، نیوزلند و كانادا بر سر دلار این بازار رقابت می كنند و مشكلاتی كه دانشجویان برای تحصیل در آمریكا دارند زندگی ما را آسانتر نموده است. "دانشجویان خارجی می گویند چرا باید روزهای طولانی برای گرفتن ویزا پشت در سفارتخانه های آمریكا در هر نقطه از جهان به صف بایستند وقتی كه آنها می توانند خیلی خیلی راحت تر به انگلستان بروند و از مراكز آموزشی آنجا پذیرش بگیرند.دانشگاهیان ایالات متحده از پائیز ۲۰۰۲ وقتی كه مشكل تاخیر در دریافت ویزا برای تعداد زیادی از دانشجویان خارجی بوجود آمد نگران این مسئله شدند ولی ضرورت و فوریت رسیدگی به وضعیت آموزش عالی به عنوان یك صنعت جهانی اخیرا به صورت كامل نمود یافته است.پگی بلومنتال معاون موسسه آموزش بین المللی می گوید بسیاری از دانشگاههای آمریكایی هنوز برای رقابت و شركت در این مسابقه آماده نشده اند زیرا برایشان روشن نیست این افت ناگهانی در ثبت نام دانشجویان خارجی یك سقوط مقطعی است یا شروع یك سراشیبی طولانی خواهد بود.برخی دانشگاهیان نیز با خونسردی با این موضوع مواجه می شوند. استیون سمپل رئیس دانشگاه كالیفرنیای جنوبی كه بیش از هر دانشگاه آمریكایی در سال گذشته دانشجوی خارجی داشت (۶۶۴۷ نفر) این موضوع را همانند رقابت بین دانشگاههای داخلی دانسته و می گوید "ما رقابت برای بهترین استعداد ، دانشجو ، جوایز و امتیازات را منحصرا در میان خود محفوظ و بسته نگه نمی داریم و این نشانگر توانایی و قدرت ما در این میدان است. حالا ما با برخی دانشگاههای آن سوی اقیانوس رقابت خواهیم كرد . خیلی عالیه آماده و به پیش".البته سمپل بیان داشت كه در گردهمای های حرفه ای ، همكارانی كه هدایت دیگر دانشگاهها را به عهده دارند نگرانیهایی را در این خصوص اظهار نموده اند.مطمئنا بسیاری از دانشگاههای آمریكا عناوین برجسته جهانی خود را همچنان در اختیار خواهند داشت. دانشگاه Jiao Tong شانگهای از طریق یك رده بندی آكادمیك آن لاین بین ۵۰۰ دانشگاه جهان ، با بكارگیری معیارهایی چون تعداد برندگان جوایز نوبل بین اعضا دانشگاه و مقالات علمی منتشر شده نشان داد از ۲۰ دانشگاه برتر این لیست ۱۷ دانشگاه در ایالات متحده قراردارد و این در حالی است كه از ۵۰۰ دانشگاه مورد نظر ۱۷۰ دانشگاه متعلق به آمریكا بوده است .در طی سال ۲۰۰۲ ، بر اساس آمار و نمودارهای موجود كه امكان مقایسه را برای ما فراهم می آورد حدود ۵۸۶۰۰۰ دانشجوی خارجی در دانشگاههای آمریكا ثبت نام نمودند كه می تواند مقایسه شود با ۲۷۰۰۰۰ دانشجوی خارجی در بریتانیا ، دومین پرچمدار آموزش عالی در جهان و ۲۲۷۰۰۰ دانشجو در آلمان كه حائز رتبه سوم جهانی است. در این سال ثبت نام دانشحویان خارجی در بریتانیا ۱۵ درصد و در آلمان ۱۰ درصد افزایش را نشان می دهد. كشورهایی چون چین ، كره جنوبی و هند بیشترین سهم در اعزام دانشجو را داشتند اما آمار سالانه مهاجرت جهانی به دانشگاههای آن سوی آب ، بیانگر آن است كه ۲ میلیون دانشجو از بسیاری كشورها، رهسپار مقاصد مختلفی شده اند و این تعداد تا سال ۲۰۲۵ تقریبا چهار برابر خواهد شد كه به دلیل رشد اقتصادی كشورهای آسیایی به حركت میلیونها دانشجوی رده میانی از سوی این كشورها منجر می گردد. سازمان توسعه همكاریهای اقتصادی كه مجمعی از ۳۰ كشور برجسته صنعتی است در ماه اكتبر، نكته كلیدی این حركت جهانی را بر اساس مطالعه ای اعلام نمود. استفان وینست لنكرین تحلیلگر اداره كل سازمان مذكور در پاریس و یكی از بانیان این تحقیق می گوید بیشتر كشورها از جمله ایالات متحده عموما جذب دانشجویان خارجی را راهی برای انتشار و صدور ارزشهای بنیادی ملت خویش می دانند.
اما در دهه ۹۰ سه راهبرد دیگر پدیدار شد:
ـ كشورهایی با هرم جمعیتی مانند كانادا و آلمان برنامه ای با عنوان پذیرش مهاجرین متخصص و صاحب مهارت را در نظام راهبردی خود پی گرفتند كه سرفصل آن جذب استعدادهای درخشان و نیروهای تازه نفس و تشویق آنان برای اقامت بعد از فارع التحصیلی بود. آلمان با دادن كمك هزینه ای سخاوتمندانه به دانشجویان خارجی به گونه ای عمل كرد كه آموزشی رایگان برای آنان فراهم گردید.
- استرالیا و نیوزلند راه دیگری را برگزیدند و آن تولید درآمد بود. آنها با آموزش عالی همانند یك صنعت برخورد كردند و به رقابتی هوشمندانه در بازار جهانی پرداختند .آنها شهریه كامل را از دانشجویان خارجی مطالبه نمودند ولی در مقابل آموزشی با كیفیت را ارائه نمودند كه هزینه های دستیابی به برخی درجات علمی آن كمتر از هزینه های مشابه در ایالات متحده بود .
ـ كشورهای اعزام كننده دانشجو مانند هند ، چین و سنگاپور نیز راهبرد دیگری را با عنوان ظرفیت سازی مورد پیگیری قرار دادند ، آنها مطالعات برون مرزی و تحصیل در خارج از كشور هزاران دانشجو از سرزمین خویش را به عنوان یك راه تربیت استاد و پژوهشگر برای آینده دانشگاههای خود نگاه كردند، سیستمهای دانشگاهی كه به سرعت در حال رشد و گسترده شدن هستند و نیاز روزافزون به استاد و كارشناس دارند.در ماه آگوست ماری سو كولمن رئیس دانشگاه میشیگان در دیدار با نمایندگانی از مراكز آموزشی سنگاپور به سوالات ایشان در خصوص چگونگی سیاستگذاری برای دریافت شهریه ، افزایش سرمایه ، مدیریت و تحقیقات پاسخ داد آنها می خواستند بدانند چگونه دانشگاه میشیگان به یك دانشگاه برجسته تبدیل شده و برای رسیدن به این جایگاه چه مسیری را طی نموده است. كولمن گفت: " سرانجام ، آنها فواید حاصل از این كار را بدست خواهند آورد. سنگاپور می خواهد دانشگاههایی در كلاس جهانی ایجاد نماید و كشورهای دیگری نیز چنین برنامه ای را در فهرست فعالیتهای خود قرار داده اند ما با یك رقابت بزرگ روبرو هستیم و بهتر است خود را برای آن آماده كنیم .تغییرات سریع در چین و هند بسیار حائز اهمیت است . تعداد دانشجویان هندی در ایالات متحده در یك دهه به بیش از دو برابر یعنی ۸۰۰۰۰ نفر رسید كه بزرگترین رقم در بین كشورهای اعزام كننده است . چین با ۶۲۰۰۰ دانشجو در رتبه دوم این گروه جا دارد. نقش شاخص فارغ التحصیلان و دارندگان مدارج علمی از این كشورها در تحقیقات علمی ، فنی و فناوری اطلاعات آمریكا قابل تامل است.رابیندرانات پاندا نماینده كنسولگری هند در نیویورك می گوید : در سالهای اخیرا سرمایه گذاریهای خصوصی هنگفتی در بخش آموزش عالی هند انجام گرفته كه برای دانشجویان گزینه های انتخاب دانشگاههای داخل كشور را افزایش داده است ضمن آنكه افرادی كه تمایل به تحصیل در خارج از كشور دارند دیگر صرفا چشم به دانشگاههای آمریكا و انگلستان ندارند و امكان تحصیل در آلمان ، فرانسه ، سنگاپور و سایر نقاط را نیز مد نظر خواهند داشت.آموزش عالی و تحولات آن در چین از این نیز بیشتر و پر نوسانتر است تعداد دانشجویان برای تحصیلات تكمیلی از ۲ میلیون نفر در سال ۲۰۰۰ به ۱۶ میلیون نفر در سال ۲۰۰۵ رسیده و طبق گزارشات این روند ادامه نیز خواهد داشت حتی اگر فقط یك قسمت كوچك از این خیل عظیم دانشجو، درجات علمی خارج از كشور را جستجو كند افزایش توان و آمادگی صدها دانشگاه در این سوی آبها را لازم دارد اما ممكن است موج جدید دانشجویان چینی تمایلی برای حضور در دانشگاههای آمریكا نداشته باشند زیرا مربیان آموزشی می گویند مشكلات صدور روادید برای چینی ها بیشتر از دیگر كشورهای خارج از حوزه خاورمیانه است ، درخواستهای چینی رسیده به دانشگاهها و موسسات آموزشی آمریكا امسال ۴۵ درصد كاهش یافته است در حالیكه كشورهای اروپایی یك موج بلند در ثبت نام چینی ها را داشته اند.به دلایل استراتژیك، چین در دهه گذشته تلاش فوق العاده ای را به انجام رساند تا از كانال سرمایه گذاریهای ویژه در ۱۰۰ دانشگاه و با نگرش به ساختارها، آنها را به غولهای تحقیقاتی در كلاس جهانی تبدیل نماید تا قادر باشند جوایز نوبل را برای سرزمین خویش بربایند

منبع: شبکه علمی کشور