معرفی روزنامه های عربی

اسرائیل و عراق پاشنه آشیل روزنامه نگاران اردنی
اردن كشوری است در همسایگی اسرائیل و عراق كه با رژیمی سلطنتی اداره می شود و ملك عبدالله دوم پادشاه كنونی تاج و تخت را از پدرش ملك حسین به ارث برد. قرار گرفتن اردن در همسایگی عراق و اسرائیل به همان اندازه كه برای این كشور دردسر درست كرده به همان میزان نیز به جایگاه ژئوپولتیك منطقه ای آن اعتبار بخشیده است. حضور بیش از ۴۰۰ هزار آواره عراقی به خصوص پس از حمله آمریكا به عراق و به ویژه حضور اعضای خانواده صدام و بقیه مقامات معزول عراقی و نیز حضور چند برابر آوارگان فلسطینی به اندازه كافی برای كشور كوچك اردن دردسرساز بوده است. در مقابل به دلیل امضای صلح با اسرائیل و نقش میانجیگری اردن در تداوم روند صلح خاورمیانه و نیز نقش این كشور در استقرار ثبات یا بی ثباتی در عراق (كه یك نمونه آن اقدامات تروریستی ابومصعب الزرقاوی است) موجب شده است تا اردن از جایگاه سیاسی مهمی برخوردار شود. از آن گذشته همسازی با غرب موجب گشته تا اردن از نظر طرح خاورمیانه بزرگ جایگاه مهمی داشته باشد و حتی از آن به «آزمایشگاه» این طرح یاد شود. گذشته از این جایگاه باید افزود كه اردن از دیرباز با كشور ما ایران روابط سیاسی مهمی داشته و هم اكنون نیز كمابیش این رابطه ادامه دارد. اگر از حرف های تحریك آمیز ملك عبدالله پیرامون «هلال شیعی» چشم پوشی شود، می توان گفت كه مردم اردن نسبت به ایرانی ها علاقه خاصی دارند و نامگذاری خیابان ها به نام های ایرانی شاهدی بر این مدعا است و ایرانی ها نیز به دلیل انتساب خانواده حاكم اردن به خاندان پیامبر برای آنان احترام خاصی قائل هستند. این علاقه دو جانبه ریشه های عمیق تری نیز دارد كه توجه به اخبار ایران و حتی تجلیل از شخصیت های دینی و تاریخی ایران در اردن یكی از نمونه های آن است. برای مثال چند روز پیش روزنامه اردنی «الغد» مقاله تحلیلی جالبی در معرفی و تجلیل از آیت الله محمدحسین نائینی داشت و در آن به تشریح دیدگاه های او پیرامون همخوانی قوانین اسلامی با آزادی و قانون گرایی و اصول مشروطیت پرداخت.
اما جدا از این توضیحات حاشیه ای از نظر روزنامه نگاری باید گفت اردن كشوری است كه در آن ده ها روزنامه و مجله هفتگی چاپ و منتشر می شود و سندیكای خبرنگاران اردن حداقل ۶۰۰ عضو دارد. گرچه تیراژ روزنامه ها در این كشور مثل لبنان پایین است و غالب مطبوعات به طور مستقیم یا غیرمستقیم با بودجه دولتی اداره می شوند اما روزنامه نگاران اردنی فعالند و به خصوص سندیكای حرفه ای و احزاب در این كشور حضوری چشمگیر دارند. مطابق بعضی آمار های رسمی در اردن بیش از ۲۰ حزب با گرایش های مختلف فعال اند و به خصوص در مجلس این كشور از قدرت خوبی برخوردارند. گفته می شود در اردن حداقل شش سندیكای فعال (به جز روزنامه نگاران) حضور دارند و یكی از چالش های مهم دولت نحوه برخورد با این سندیكا ها و خواسته های آنان است.
• چالش با روزنامه نگاران
چندی پیش شورای عالی رسانه های اردن گزارشی را منتشر ساخت كه در آن می گفت تنها ۴۹ درصد از روزنامه نگاران اردنی از شرایط آزادی بیان در این كشور راضی و بیش از ۵۰ درصد ناراضی هستند. یك گزارش غیررسمی دیگری می گوید بیش از ۸۰ درصد از روزنامه نگاران اردنی از شرایط كاری خود ناخشنودند و معتقدند كه آزادی كافی به آنها داده نمی شود. قوانین سختگیرانه، نظارت های مكرر دولت، سانسور، عدم ارسال كمك های مالی و یا تبعیض در نحوه پرداخت آنها از جمله مسائلی است كه روزنامه نگاران اردنی نسبت به آنها اعتراض دارند و طارق المومنی رئیس سندیكای خبرنگاران اردن نیز بارها بر آن تاكید ورزیده است. روزنامه نگاران بارها مطرح كرده اند كه مقامات دولتی طی تماس های تلفنی شیوه كاری آنها را تعیین می كنند. در واقع مقامات اطلاعاتی اردن علاوه بر نظارت دقیق بر كار رسانه ها به آنها دیكته می كنند كه چه خبری درج و یا از طرح چه دیدگاهی جلوگیری شود. همان طور كه گفته شد موضوع رابطه با اسرائیل و عراق از مهمترین چالش های سیاسی دولت با روزنامه نگاران است. به طور مثال وقتی پلاكاردی بر سردر نشریه ای نصب می شود كه از عادی سازی روابط با اسرائیل انتقاد می كند فوراً پائین كشیده شده و مسئولان آن نشریه بازخواست می شوند. همینطور وقتی جلال طالبانی رئیس جمهور فعلی عراق به اردن سفر كرد مقامات اردنی با مطبوعات تماس گرفته و از آنها خواستند درباره «مقاومت در عراق» چیزی ننویسند! مشكل دفاع از موضوعی به نام «مقاومت در عراق» آنچنان حساسیت برانگیز است كه چندی پیش روزنامه «الغد» اطلاعیه ای را به چاپ رساند كه در آن به خانواده یك تروریست اردنی تبار كه عملیات حله را در عراق انجام داده و بیش از یكصدتن را كشته بود تبریك گفته می شد. این مسئله موجب شد تا سردبیر آن روزنامه به همراه دو تن دیگر بركنار و دولت افراد دیگری را جایگزین آنها كند. غیر از مسائل فوق، محاكمه كردن صاحبان نشریات به دلیل طرح دیدگاه های بنیادگرایانه (نظیر محاكمه عمركلاب سردبیر هفته نامه «البدیل الاعلامی») و یا عدم صدور مجوز برای نشریاتی كه می توانند حساسیت برانگیز باشند (نظیر عدم صدور مجوز برای احمد ابوخلیل كه می خواست مجله ای برای فقرا و حاشیه نشینان منتشر سازد) از جمله مواردی است كه چالش روزمره دولت سلطنتی اردن را با روزنامه نگاران تا حدودی نشان می دهد. با این وجود روزنامه نگاران اردنی نیز میدان را خالی نمی كنند و با شكایت های مكرر خود مقامات دولتی را وادار به تجدیدنظر یا تخفیف در مجازات های خود ساخته و به خصوص از طریق كانون صنفی خود پیگیر خواسته های حرفه ای شان هستند.• مهمترین روزنامه های اردن
اگر از ۲۵ هفته نامه دولتی و نیمه دولتی بگذریم (مثل المجد، الحدث، البدیل الاعلامی و ...) باید گفت مهم ترین روزنامه های اردن عبارتند از: الدستور، الرای، الغد، العرب الیوم، الإهالی و... كه به زبان عربی منتشر می شوند. در كنار اینها روزنامه «جردن تایمز» یك روزنامه دولتی است كه به زبان انگلیسی منتشر می گردد. در این میان الدستور قدیمی ترین روزنامه اردنی است كه در سال ۱۹۶۷ تاسیس شد و تاكنون بیش از ۱۳ هزار شماره مسلسل را پشت سر گذاشته است. این روزنامه به صورت رنگی در ۵۲ صفحه منتشر و خود را روزنامه ای «سیاسی، عربی و مستقل» می داند اما چنانكه گفته شد اكثر روزنامه ها در اردن با بودجه دولتی منتشر می شوند. الدستور را «شركت اردنی چاپ و نشر» انتشار می دهد و علاوه بر روزنامه یومیه یك هفته نامه ورزشی و یك هفته نامه انگلیسی زبان را هم منتشر می سازد. روزنامه الدستور چاپ اردن می كوشد تا خود را پا به پای زمان حفظ كرده و جایگاه رسانه ای خود را ارتقا دهد. معمولاً در صفحه نخست این روزنامه عكس های رنگی «ملك عبدالله دوم» پادشاه اردن و اظهارات او به مناسبت های مختلف به چشم می خورد كه در صدر اخبار قرار دارند. توجه به مسائل مربوط به فلسطین و عراق، توجه به رخداد های مهم جهانی و استفاده از تبلیغات گسترده (حجم بالای آگهی ها) از دیگر ویژگی های این روزنامه است. سی و نه سال فعالیت مستمر این روزنامه را تقریباً به شهرتی منطقه ای رسانده است. اما دولتی بودن این روزنامه قیدی است كه آن را از یك كار رسانه ای مستقل و فراتر رفتن از مرز های كشور اردن محروم می سازد. دومین روزنامه معتبر اردن «الرای» است كه تا حدودی چهره ای فرامنطقه ای دارد. این روزنامه نیز كه هم اكنون سی و پنجمین سال انتشار خود را پشت سر می گذارد روزنامه ای دولتی است كه هر روزه در بیش از ۹۰ صفحه منتشر می شود. برای مثال این روزنامه پنج صفحه بین الملل، دو صفحه مقالات، پنج صفحه اقتصادی، پنج صفحه ورزشی و چندین صفحه اخبار داخلی (كشوری و استانی) دارد. محمود الریماوی، فهد الفانك، صالح القلاب، محمد خروب و سلطان العطاب از نویسندگان مطرح این روزنامه هستند كه هر روزه مسائل داخلی و خارجی را تحمیل می كنند. برخی از تحلیل های سیاسی این روزنامه به خصوص نوشته های محمود الریماوی در خور توجه و مطالعه اند. اخیراً در بعضی خبرهای مربوط به این روزنامه آمده بود كه توافق شده است تا «الرای» در بین فلسطینی های مقیم غزه و كرانه باختری نیز توزیع گردد و در یك خبر دیگر آمده بود كه این روزنامه به تازگی چاپخانه جدیدی را خریده است كه بتواند تمام صفحات خود را رنگی و در كیفیت و تیراژ بالاتری منتشر سازد. روزنامه «الغد» یكی دیگر از روزنامه های جدید اردن است كه از نظر حرفه ای و رسانه ای چهره ای مدرن تر نسبت به روزنامه های پیشین دارد. سردبیر این روزنامه عماد الحمود بود كه همان طور كه اشاره شد در پی چاپ خبری مربوط به یك تروریست اردنی از كار بركنار شد و ایمن الصفدی جانشین او شد. وی پیش از این سردبیر جردن تایمز بود. رویكرد كلی این روزنامه با سایر روزنامه های اردن تفاوتی ندارد اما روزنامه الغد نسبت به مسائل داخلی مستقل تر بوده و از نگرش انتقادی قابل ملاحظه ای برخوردار است. از آن گذشته جهت گیری ضد آمریكایی این روزنامه تا حدودی نسبت به سایر روزنامه های اردنی متفاوت است. در پایان باید به روزنامه مهم «العرب الیوم» چاپ اردن اشاره كرد كه نسبت به روزنامه های گذشته مستقل تر و مطابق شعاری كه در زیر لوگوی آن آمده مدافع «آزادی بیان و نظر دیگری در اردن» است. این روزنامه شعار خود را «سقف آزادی آسمان است» قرار داده و نسبت به مسائل داخلی كشور رویكرد انتقادی صریح تری دارد. مهم ترین منبع خبری كلیه روزنامه های اردن در درجه اول خبرگزاری رسمی «پترا» است و در كنار آن به تولید خبر یا استفاده از آژانس های معتبر خبری می پردازند. به لحاظ خبری در بین این روزنامه ها «الدستور» قوی تر و به لحاظ تحلیل سیاسی «الرأی» جایگاه مهم تری دارد. در عین حال باید یك بار دیگر یادآور شد كه اسرائیل و عراق پاشنه آشیل روزنامه نگاران اردنی است و به دلیل سیاست های پادشاهی اردن باید همواره روزنامه نگاران خطوط قرمز را در این دو حوزه در نظر داشته باشند.

محمدعلی عسگری

منبع : روزنامه شرق