جمعه, ۱۰ فروردین, ۱۴۰۳ / 29 March, 2024
مجله ویستا


تنها ۱۶ درصد اشیای مخازن کشور شناسنامه دارند


تنها ۱۶ درصد اشیای مخازن کشور شناسنامه دارند
بناها و محوطه های تاریخی در فهرست آثار ملی ثبت می شوند و هریک شماره ای دارند با عنوان شماره ملی. هرگاه شخصی حقیقی و حقوقی به آنها متعرض شود و موجودیتشان را به خطر اندازد، همان شماره ملی است که دست قانون را باز می گذارد تا با متخلفان برخورد کند. در این میان پرسشی پیش می آید: آیا اشیای تاریخی ـ فرهنگی هم در فهرست آثار ملی به ثبت می رسند و اگر اتفاقی برای آنها بیفتد قانون از آنها حمایت می کند؟
این سوال را در نشستی با مدیر دفتر حفاظت از آثار تاریخی ـ فرهنگی و یکی از کارشناسان این مرکز مطرح کردیم و متوجه شدیم اتفاقا یکی از ایرادهایی هم که همواره گریبان گیر واحدهای اموالی سازمان بوده، همین ماجرا است. محمدرضا زاهدی مدیر جدید دفتر حفاظت از اموال تاریخی ـ فرهنگی تاکید می کند تاکنون تعداد قابل توجهی از اشیای موجود در واحد های گوناگون سازمان میراث فرهنگی و گردشگری شناسایی شده و بخشی از آنها به ثبت هم رسیده اند:«مدام می شنویم که واحدهای اموال هیچ فعالیتی در زمینه ثبت ملی آثار منقول تاریخی فرهنگی انجام نمی دهند. اما فعالیت در این زمینه کاملا با بررسی و ثبت یک بنای تاریخی یا محوطه باستانی تفاوت دارد. بسیاری از اشیایی که در مخازن موزه ها یا ادارات میراث فرهنگی گوناگون وجود داشت، فاقد شناسنامه بود و کارشناسان و امنای اموال هیچ اطلاعی از ویژگی های آنها نداشتند به همین دلیل از سال ۱۳۷۵ واحد اموال اداره کل موزه ها، اجرای طرحی با عنوان ساماندهی اموال را آغاز کرد که با وجود همه مشکلات مالی و کمبود کارشناسان خبره در این زمینه همچنان ادامه دارد.» او و همکارش معصومه مصلی نسبت به کمبود امکانات درباره اشیا معترضند:«اشیا آخرین اولویت مدیران استانی هستند. آثار تاریخی فرهنگی در نهایت باید در انبار اداره ها یا موزه ها بمانند و کسی از فعالیتی که روی آنها انجام شده، اطلاعی ندارد اما بناهای تاریخی و اقدامات انجام شده درباره آنها را همه می بینند و به همین دلیل مدیران تمام تلاش خود را روی بناهای تاریخی متمرکز می کنند. در صورت باقی ماندن بودجه و وقت، آخرین اولویت به اشیا اختصاص می یابد.» آنها هنوز هم با کمبود بودجه و نیروی متخصص مواجهند اما تاکید می کنند تا پایان سال ۱۳۸۳، ۳ میلیون و ۸۱۴ هزار و ۷۶۹ شی تاریخی در مخازن کل کشور شناسایی شد و ۶۲۷ هزار و ۸۸ شی نیز دارای شناسنامه شدند و از این طریق شماره ثبت دریافت کردند. زاهدی می گوید:«در خلال روند ثبت، اشیایی که قابلیت ثبت دارند، تحت نظر نماینده وزارت دارایی، با شماره خاصی در دفتر اموالی سازمان ثبت می شوند. این دفتر از سوی ذیحسابی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به صورت پلمب شده در اختیار امنای اموال قرار می گیرد و هیچ گونه خط خوردگی و قلم گرفتگی نباید در آن وجود داشته باشد. تمام مشخصات آثار در کنار شماره و عکس آنها ذکر و در نهایت برچسبی با شماره یاد شده به شی مورد نظر الصاق می شود. هریک از اشیا که این شماره را دریافت کرده باشند، تحت حمایت قانون قرار می گیرند و اگر خدشه ای به آنها وارد آید امین اموال بازخواست می شود و باید پاسخ گو باشد. در این شرایط هم آثار ثبت می شوند.»
البته تمام آثار موجود در انبارها قابلیت ثبت ندارند، مصلی شیوه ثبت را توضیح می دهد:«اشیای سالم که می توان آنها را در موزه ها به نمایش در آورد، باید در دفتر اموال ثبت شوند. اشیای دیگری که سالم نیستند و امکان نمایش آنها وجود ندارد، در فرم های خاصی غیر از فرم اموال ثبتی، نوشته می شوند. اشیای تقلبی یا آنها که مشکوک به تقلبند، اشیایی چون خرده سفال های خیلی ریز که نه ارزش مطالعاتی دارند و نه می توان آنها را در موزه ها نمایش داد و آثاری چون لیوان و وسایل شخصی که در کنار اموال فرهنگی از قاچاقچی ها ضبط می شود به شناسنامه احتیاج ندارند و در فرم هایی مخصوص ثبت می شود. به هنگام ارائه آمار آنها را در فهرست آثار مطرح نمی کنند.»
به هرحال قرار گرفتن آثار تاریخی ـ فرهنگی در فهرست یاد شده که با نظارت وزارت دارایی به عنوان بالاترین مرجع قانونی در این زمینه انجام می شود، نخستین گام برای تشخیص هویت اشیایی است که سال ها از کشف و ضبط آنها می گذرد. اما ثبت آنها در فهرست آثار ملی امکانات بیشتری را برای آنها فراهم می آورد، عملی که به گفته زاهدی تا کنون مقدمات اجرای آن هم فراهم نیامده است:«بنا بر قانون اشیای تاریخی ـ فرهنگی مشابه بناها و محوطه های باستانی باید در فهرست ملی به ثبت برسند. این اشیا باید دارای ویژگی های منحصر به فرد و ویژه ای باشند، اما هنوز این ویژگی ها مشخص نیست، نمی دانیم چه شاخصه هایی را باید برای انتخاب اشیای ثبت ملی در نظر بگیریم. علاوه بر این اکنون دو واحد مجزا در معاونت فرهنگی سازمان برای ساماندهی اشیا وجود دارد و این مسئله هم مشکلات را دو چندان کرده است.» مصلی دراین باره می گوید:«پیش از ادغام دو سازمان میراث فرهنگی و ایرانگردی و جهانگردی، حفاظت از اموال منقول فرهنگی به عهده معاونت حفظ و احیا بود که بعد از مدتی تعطیل شد و اداره ای با عنوان معاونت اموال فرهنگی در اداره کل موزه ها مسئولیت تمام اقدامات مرتبط با اشیا را به عهده گرفت. بعد از تشکیل سازمان جدید علاوه بر معاونت اموال در اداره کل موزه ها دفتر حفاظت از اموال منقول تاریخی ـ فرهنگی در معاونت فنی سازمان ایجاد شد. بعد از مدتی با تداخل های کاری که به وجود آمد، این دفتر از معاونت فنی جدا و به معاونت فرهنگی ارجاع شد اما هنوز هم بخش اموال اداره کل موزه ها موجود است و تداخل های کاری نیز همچنان ادامه دارد. اموال موضوع واحدی است که دو نهاد با وظایفی یکسان اقدامات مربوط به آن را دنبال می کنند.»زاهدی به ساماندهی اموال و مسئولیت هر دو بخش یاد شده اشاره دارد:«در دستور العمل های موجود تهیه شناسنامه و شناسایی اموال تاریخی فرهنگی به عهده دفتر حفاظت است و ایجاد بانک اطلاعاتی به عهده اداره اموال. بانک اطلاعاتی نیازمند شناسنامه اشیا است و کارشناسان اداره کل موزه ها نمی توانند بدون آن اقدام کنند. این تنها یکی از موارد تداخل کاری است که باید هرچه زودتر رفع شود. همچنین توزیع کلی اموال تاریخی ـ فرهنگی وارده به سازمان میان موزه های کشور به عهده دفتر حفاظت است و پذیرش هدایا و خرید آثار برای تجهیز موزه ها به عهده معاونت اموال اداره کل موزه ها، در این میان یکی از راه های ورود اموال جدید به سازمان خرید آثار است و به هنگام عمل مشکلاتی میان دو نهاد یاد شده به وجود می آید.» آنها عقیده دارند تمرکز گرایی در بخش هایی که به اشیای تاریخی مربوط می شوند، مهم ترین نیاز آثار است. هنوز تعداد زیادی از اشیایی که در مخازن متعدد سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نگهداری می شود، ناشناخته مانده و امکان وقوع هر حادثه ای درباره آنها وجود دارد. آیین نامه هایی که وظایف واحدهای گوناگون درباره اشیا را تبیین می کند، ناقص و ناکارآمدند اما تمام نیروها صرف دوباره کاری هایی می شود که تشکیلات ناقص بر کارشناسان تحمیل می کنند. اشیای تاریخی اگر نه بیشتر که به اندازه بناها و محوطه های تاریخی برای باستان شناسان و مورخان اهمیت دارند، اما سال هاست در سایه آنها به حاشیه رانده شده اند و هنوز حتی یک شی تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت نرسیده اند.

سارا امت علی
منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی


همچنین مشاهده کنید