قفل سکوت می شکند

اكنون كه جوانان برای ازدواج مستقل تر از گذشته عمل می كنند و رای و نظر پدر و مادر و سایر بزرگترهای فامیل در زمینه انتخاب همسر اندكی كم رنگ شده است، توجه به مشاوره قبل از ازدواج، بسیار پراهمیت تر از گذشته است. در اینجا منظور از مشاوره، سلسله اقداماتی برای شناخت بهتر دو طرف ازدواج از یكدیگر است. به عقیده كارشناسان مسائل خانواده، این نوع مشاوره نیز همانند مشاوره ژنتیكی پیش از ازدواج باید اجباری شود، چون همان طور كه سلامت جسمی اعضای خانواده تشكیل شده بسیار پراهمیت است، سلامت روانی زوج كه پایداری كانون خانواده را موجب می شود، توجه بیشتر را می طلبد. این پاسخ كسانی است كه می پرسند چرا مشاوره؟
مشاوره ژنتیك
لزوم مشاوره ژنتیك قبل از ازدواج، بخصوص در ایران كه ازدواج های فامیلی بسیار رواج دارد، غیرقابل انكار است.در حال حاضر، در جهان بیش از ۸ هزار بیماری ژنتیكی شناخته شده كه ابتلا به آنها بعد از تولد خود را نشان می دهد و به سبب آنكه برای بیشتر این بیماری ها، درمان موثری وجود ندارد، بهترین راه موجود، پیشگیری از بروز این بیماری هاست كه با انجام چند آزمایش ساده امكانپذیر می شود، سپس بحث مشاوره ژنتیك پیش می آید كه در این جلسات به بیمار كمك می شود تا واقعیت های پزشكی مربوط به خودش را بفهمد و از خطری كه در آینده ممكن است برای فرزندانی كه هنوز به دنیا نیامده اند، پیش بیاید، آگاه شود؛ البته این مشكلات ممكن است در هر دو طرف ماجرا وجود داشته باشد. به طور مثال، در مورد بیماری مهلك تالاسمی، اگر هر كدام، یعنی پدر و مادر به طور جداگانه دارای ژن تالاسمی مینور باشند، بدون شك فرزند آنها مبتلا به تالاسمی ماژور یا پیشرفته خواهد شد و مشاوره ژنتیك پیش از ازدواج براحتی می تواند از بروز این فاجعه در زندگی آینده افراد جلوگیری كند.مشاوره ژنتیك با توجه به رابطه مستقیم و درگیر با علم پزشكی، دارای جواب های مشخص است و برگه آزمایش تكلیف كار را روشن می كند، اما مشاوره پیش از ازدواج، فقط محدود به علم ژنتیك نیست و موضوعاتی از قبیل مشاورات روان شناسی و آشنایی افراد با مشكلاتی كه اغلب بعد از ازدواج منجر به بروز ناهنجاری های خانوادگی می شود را دربرمی گیرد كه البته برای پیشگیری از این مشكلات، بهترین موقع پیش از ازدواج است، چون تا قبل از آنكه بین دو نفر پیوند برقرار شود، آنها فرصت دارند تا خوب یكدیگر را بشناسند؛ البته در سنت ازدواج های ایرانی، در روز خواستگاری به پسر و دختر، دقایقی فرصت داده می شود تا با یكدیگر گفت وگو كنند و به قولی نخستین آشنایی بی واسطه با هم را تجربه كنند. به طور معمول در این گفت وگوی كوتاه، حرف های اساسی مطرح نمی شود و اگر هم بشود، بسیار كلی بوده و پسر و دختر به علت حجب و حیای ناشی از احساس غریبگی كه به هم دارند، در برابر یكدیگر كوتاه می آیند و تعارف می كنند، حتی بعد از اینكه قول و قرار ازدواج گذاشته می شود و به این واسطه دیدارهای ایشان افزایش خواهد یافت، بازهم در گفت وگوهایشان به شناخت درستی از هم نمی رسند، شاید به خاطر اینكه اصلا نمی دانند درباره چه باید صحبت كنند. این دوره بیشتر حال و هوای رمانتیك و احساسی دارد و برمبنای دید عقلی و آینده نگرانه دقیق پیش نمی رود. پدر و مادر طرفین نیز به طور كلی درگیر مراسم ازدواج و نیازهای مادی این دو جوان می شوند و به نوعی همگی در یك خواب خرگوشی، اما خوش فرو می روند، اما اگر قرار باشد چند ماه بعد از ازدواج یا حتی چند روز بعد از آن متوجه اشتباهات احتمالی شان بشوند، بهتر این است كه از ابتدا با چشم و گوش باز، پای در این وادی بگذارند و این مهم با وجود شخص یا اشخاصی كه در این موارد تجربه و علم كافی دارند صورت بگیرد؛ البته ممكن است در بعضی خانواده ها، كسانی باشند كه با تجزیه و تحلیل درست شرایط، توانایی راهنمایی زوج جوان را داشته باشند، اما این مورد معمولا بندرت پیش می آید و به همین دلیل شایسته تر است تا از كسانی كه به عنوان مشاور خانواده، عمده فعالیت خود را در این كار متمركز كرده اند، استفاده شود. گرچه استفاده از این قبیل مشاوره ها در فرهنگ ما جا نیفتاده است.
مشاوران خانوادگی
بسیاری از كارشناسان معتقدند با اجباری شدن این نوع مشاوره ها، همانند مشاوره ژنتیك، كمك زیادی به جوانانی كه در شرف ازدواج بوده و اطلاعات كمی در مورد زندگی زناشویی دارند، خواهد شد. در كشورهای اروپایی و آمریكا به علت رابطه بدون محدودیت زن و مرد، قبل از ازدواج و همچنین آموزش های همگانی كه از دوران نوجوانی در معرض آن قرار می گیرند، نیاز چندانی به مشاوره قبل از ازدواج حس نمی شود، در عوض مشاوره های خانوادگی در طول زندگی مشترك طرف مشورت خانواده ها واقع می شوند، اما در كشور ما و با توجه به فرهنگ غالب، بیشتر خانواده ها تمایلی ندارند كه در مورد مسائل زندگی زناشویی با فرزندانشان مشورت كنند. فقط چند سالی است كه در دانشگاه های كشور، واحدی را به این امر اختصاص داده اند كه البته آن هم بیشتر به مسئله كنترل موالید و جلوگیری از بارداری های ناخواسته می پردازد كه با توجه به درصد جمعیت دانشگاهی كشور، این تلاش ناكافی به نظر می رسد.مشاوره های قبل از ازدواج به صورت گفت وگوی تك به تك یعنی مشاوره با زوج یا زوجه یا به صورت مشاوره جمعی صورت می گیرد و طی این پروسه، مشاور كمك می كند تا پسر و دختر به درك واقعی از هم و نیازهایشان و همچنین آینده ای كه می خواهند رقم بزنند برسند. مشاور با گوش كردن به صحبت های آنها و تجزیه و تحلیل شرایط، واقعیت را به آنها نشان می دهد تا احیانا اگر از یكدیگر و حتی از زندگی توقع نامعقول و حساب نشده ای دارند، به هوش بیایند. البته همانطور كه گفته شد اینجا نوع مشاوره اجباری نبوده و بسیار كم صورت می گیرد كه شاید یكی از دلایلش، هزینه بالای آن باشد، پس غیر طبیعی نیست اگر زوج های جوان در ابتدای زندگی نخواهند زیربار خرج اضافه مشاوره؛ آن هم با قیمت هایی نظیر ساعتی ۱۰ هزار الی ۳۰ هزار تومان بروند.اگر دولت همانند مشاوره ژنتیك این نوع مشاوره را نیز اجباری كند و در عوض تسهیلاتی را در جهت پایین آمدن هزینه های آن ارائه دهد، به شهادت كارشناسان امور خانواده می توان از بسیاری از طلاق هایی كه منشا آن عدم تفاهم اخلاقی زوج های جوان است، جلوگیری كرد.هم اكنون قبل از ازدواج مشاوره هایی ترتیب داده می شود كه اگرچه بیشتر مسائل كلی و بعضی نكات در مورد اقدام به بچه دار شدن زوج ها در آنها توضیح داده می شود، اما باتوجه به اینكه اغلب این مشاوره ها به صورت گروهی انجام می شود و زوج هایی كه قصد ازدواج دارند در یك سالن می نشینند و به صحبت های یك سخنران گوش می دهند، به طور قطع نمی تواند اثرات یك مشاوره مخصوص و منحصر به فرد را ایفا كند. با اینكه در كشور ما سن ازدواج بالا رفته است، اما كارشناسان استفاده از مشاوره را برای زوج هایی با سن بالا و سن پایین توامان توصیه می كنند. بخصوص این مشاوره ها برای زوج هایی با سن و سال پایین بیشتر ضروری است . در این موارد اگر لازم باشد مشاور با دعوت از پدر و مادر زوج ها، با آنها نیز گفت وگو می كند، مشاوران ازدواج معمولا پس از صحبت كوتاهی كه با زوج جوان انجام می دهند، از آنها تست شخصیت به عمل می آورند. یك نكته را باید توجه داشت و آن درك درست زوج از مشاوره است؛ اول آنكه همه مشاوران تاكید دارند مشاوره قرار نیست مشكلات زوج ها را حل كند، بلكه تنها چشم آنها را به واقعیت گشوده و نگرانی های درونی آنها را آرامش می بخشد و دیگر اینكه موفقیت یك مشاوره بستگی به شناخت مشاور از كار خود و آگاهی مشاوره گیرنده از انتظاری است كه از مشاور دارد؛ در صورت فراهم نشدن این موارد مسلما مشاوره مفیدی صورت نخواهد گرفت. زوج های جوان با كمی توجه می توانند بهره وری جلسات مشاوره را نیز بالاتر ببرند، به طور مثال باتوجه به مواردی كه توسط مشاور مطرح می شود و طرفین به آن پاسخ گفته یا در مورد آن بحث می كنند، زوجین با ذهنیت و طرز تفكری كه در جلسات مشاوره نسبت به هم پیدا كرده اند می توانند با تنظیم سئوالاتی و پرسیدن آنها شناختی را كه از هم دارند كامل تر كنند. همانطور كه پیشتر نیز گفته شد، مشاوره راهی است تا جوانان در شرف ازدواج نقاط ضعف و قوت خود و طرف مقابلشان را شناسایی كنند تا بعدها به بعضی از كنش های شریك زندگی شان كه به نظر ناموجه می آید، واكنش درستی نشان دهند و در جهت حل آن مشكلات به یكدیگر كمك كنند.مسلما طرفین ماجرایی كه قرار است یك زندگی پایدار را تشكیل دهند، بهتر از هر كس دیگری می دانند كه دوام و قوام این زندگی به درك مشترك و صبوری در برابر مشكلات و اغماض در برابر خطاها وابسته است .
اثری شفابخش
اینكه فكر كنیم با مشاوره قبل از ازدواج، بیشتر مشكلات پیش روی زوج های جوان برداشته می شود نظر درستی است، اما كافی نیست. در زندگی مشترك هم می توان از مشاوره بهره برد و به وسیله آن حل مشكلات ایجاد شده بین زن و شوهر را تسریع كرد. واقعا چه اشكالی دارد كه زوج های جوان و حتی پا به سن گذاشته در مواردی كه دچارعدم تفاهم اخلاقی می شوند با كمك مشاور های خانواده از حاد شدن موضوع جلوگیری كنند این موضوع كه زن و شوهر تا به بیخ طلاق و جدایی نرسیده اند به سراغ مشاور نمی روند، سنت مذمومی است كه در كشور ما جریان دارد. با اینكه فرهنگ ما و غربیان بسیار تفاوت دارد، اما از بعضی رفتارهای اجتماعی ایشان می توان نمونه برداری اصولی كرد؛ مثلا همین كه اكثر آنان دارای دكتر و همچنین روان شناس خانوادگی هستند، كمك می كند تا در بحران های خانوادگی از كمك های فكری آنها بهره مند شوند. در كشور ما متاسفانه مراجعه به مشاور روان شناس مساوی با اعتراف به دیوانگی تلقی می شود و معمولا هیچ كس به میل خود به ملاقات دكتر روان شناس نمی رود. استفاده از مشاورهای خانوادگی در هنگام بروز اختلاف میان زن و شوهر در مملكت ما كه پیوندهای فامیلی همچنان مستحكم است و می توان از نظر بزرگترهای فامیل استفاده كرد، شاید زیاد لازم به نظر نرسد، اما ضرری هم ندارد. در حال حاضر كه روند جهانی شدن، شرایط زندگی در مملكت، ما را نیز تحت تاثیر قرار داده و مقتضیات زمانی نوع مشكلات زوج ها را نیز دستخوش تغییر كرده است، شاید دیگر نتوان با روش های كدخدامنشانه و ریش سفیدی بزرگترهای فامیل به حل آنها اقدام كرد، مخصوصا اینكه باتوجه به شرایطی كه در بالا گفته شد بعضی مشكلات و ناهنجاری های نوظهور در بین خانواده ها ضرورت مشورت با یك مرجع آگاه و مطلع را طلب می كند. با علم به اینكه زندگی كنونی ما پیچیده تر از قبل شده و شرایط زندگی افراد با استرس ها و فشارهای حاصل از این زندگی دستخوش توفان های مقطعی و گاه ویرانگر می شود، مشاور خانواده می تواند راهكارهای مناسبی را برای سازگاری افراد با شرایط جدید و به نوعی مدیریت بحران فراهم كند.
نقطه آغاز اختلاف نظر
در ماه های اول ازدواج ممكن است اختلاف خاصی پیش نیاید، اما بروز اختلاف سرانجام از جایی یا دست كم در برخی موقعیت های خاص شروع می شود. هر چند وجود برخی مشكلات در بیشتر خانواده ها به صورت جزئی طبیعی است، اما مواردی نیز وجود دارد كه با مشكلات حادتری روبه رو هستند.بحث و بررسی این نوع اختلاف ها در جریان مشاوره خانواده، كمك شایان توجهی به این خانواده ها می كند. گرچه در گذشته حل چنین مسائلی اغلب با ریش سفیدی بزرگان فامیل و آشنایان صورت می گرفت، اما امروز باتوجه به شرایط زندگی نوین و دور شدن خانواده ها از یكدیگر و فقدان اطلاعات مناسب افراد در زمینه مسائلی كه خانواده با آنها روبه روست، اهمیت مشاوره خانواده بارزتر به نظر می رسد.
آرش اقبالی

منبع : روزنامه همشهری