موانع محیطی و ارائه الگوی مناسب جهت استفاده از تجارت الکترونیک در ایران

مقدمه
حضور در بازارهای جهانی با توسل به شیوه‌های موفق و كارآمد كه خود نمایی از توانمندی اقتصادی كشورها را به تصویر می‌كشد، از جمله ضرورتهای تطبیق با نظام بین‌المللی كنونی به لحاظ پیشرفتهای حاصله در عرصه‌های اقتصادی و صنعتی آن است. بی‌شك، بهره‌گیری از فن‌آوری اطلاعات یكی از حلقه‌های لازم برای افزایش كارایی تجاری در اقتصاد ملی است. نیل به هدف افزایش كارایی، مستلزم اقدام در دو محور اساسی اطلاع‌رسانی بازرگانی و تسهیل تجاری است. اطلاع‌رسانی بازرگانی، با شكستن انحصار اطلاعات، زمینهء رقابت و در نتیجه، ارتقاء بهره‌وری را افزایش داده و گام بلندی در تأمین عدالت اجتماعی بشمار می‌رود. در محور تسهیل تجاری باید از شیوه‌های نوین بازرگانی بهره جست كه شامل بكارگیری از خط نماد (باركد)، استانداردهای مبادلهء الكترونیكی داده‌ها و انجام معاملات بصورت تجارت الكترونیكی و بدون كاغذ می‌شود. یكی از ویژگی‌های مهم تجارت الكترونیك، روان‌سازی روشهای فعالیت و در نتیجه كاهش هزینهء علمیات بازرگانی است. بررسی‌ها نشان می‌دهد كه استفاده از تجارت الكترونیك، ۲۱ تا ۷۰ درصد صرفه‌جویی در هزینه‌های فعالیتهای مختلف ایجاد می‌كند. ۱ ایجاد تسهیلات تجاری مجموعه‌ای است كه می‌تواند روشنایی بخش راه حضور بیشتر در مبادلات جهانی باشد و با تسهیل ارتباط میان عوامل عرضه و خرید كالا و خدمات، حجم تجارت روند افزون یافته و مبادلات، سریع، مطمئن و كاراتر خواهد شد. اما تحصیل چنین فرآیندی مستلزم تدابیر و ابتكاراتی پویا در جهت اصلاح ساختار و حذف موانع محیطی است. در جهت مرتفع نمودن موانع مزبور، از جمله راه‌كارهایی كه لزوم توجه به آن احساس می‌شود، اشاعهء فرهنگ استفاده از تسهیلات تجاری و آشنایی تمامی بخشهای تجاری با كاربرد چنین امكاناتی است. بدون تردید، بهره‌گیری خردمندانه از فن‌آوری تجارت الكترونیك می‌تواند ما را در بهبود كارایی تجاری و حضور فعالتر در عرصهء تجارت جهانی یاری داده و به تقویت جایگاه كشور در بازارهای منطقه‌ای و جهانی كمك كند.
موانع محیطی
موانع محیطی كه در این مقاله به دو بخش مستقیم و غیرمستقیم، تقسیم شده از دو طریق قابل شناسایی می‌باشد. اول از طریق روش كتابخانه‌ای، بدین ترتیب كه با مطالعه كتابهای مختلف عوامل و موانع محیطی مشخص شده و دیگری از طریق یك پرسشنامه باز كه برای صاحبنظرات داخلی و خارجی ارسال شده است و نظر آنان را در خصوص موانع محیطی بطور اعم و موانع محیطی مؤثر در ایران بطور اخص جویا گردیده و سپس نظرات مشترك آنان را مورد بررسی قرار داده و از این طریق موانع محیطی استخراج گردیده است. موانع محیطی مستقیم شامل تجار، رقبا، واحدهای توزیع فیزیكی و مشتریان و موانع محیطی غیرمستقیم شامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، سیاسی و قانونی، جمعیتی و تكنولوژیكی می‌باشد. البته این عوامل شامل عوامل محیطی نزدیك بوده و عوامل محیطی دور را شامل نمی‌گردد. این موانع قابل گسترش و توسعه بوده و می‌توان عوامل محیطی دور را در قالب رساله‌های دیگر مورد بررسی و تحقیق قرار داد.
تجارت الكترونیك
این واژه تعاریف مختلفی دارد كه به شرح زیر می‌باشد:
۱- تجارت الكترونیك را می‌توان، انجام هرگونه امور تجاری و بازرگانی بصورت وصل-خط۲ و از طریق شبكه جهانی اینترنت بیان كرد. این امور می‌تواند شامل عمده‌فروشی و خرده‌فروشی در كالاهای فیزیكی و غیرفیزیكی، ارائه سرویس‌های مختلف به مشتریان و دیگر موارد تجاری می‌باشد.
۲- تجارت الكترونیك نامی عمومی برای گستره‌ای از نرم‌افزارها و سیستم‌هاست كه خدماتی نظیر جستجوی اطلاعات، مدیریت تبادلات، بررسی وضعیت اعتبار، اعطای اعتبار، پرداخت بصورت برخط، گزارش‌گیری، مدیریت حسابها را در اینترنت بعهده می‌گیرند. این سیستمها زیربنای اساسی فعالیتهای مبتنی بر اینترنت را فراهم می‌آورند.
۳- تجارت الكترونیك عبارت از مبادلهء تجاری بدون استفاده از كاغذ است كه در آن نوآوریهایی مانند مبادلهء الكترونیكی داده‌ها، پست الكترونیك، تابلو اعلانات الكترونیك، انتقال الكترونیك وجه و سایر فن‌آوریهای مبتنی بر شبكه بكار برده می‌شود. تجارت الكترونیك نه تنها عملیاتی را كه در انجام معاملات بطور دستی و با استفاده از كاغذ صورت می‌گیرد. به حالت خودكار درمی‌آورد بلكه سازمانها را یاری می‌كند كه به یك محیط كاملاً الكترونیك قدم بگذارند و شیوه‌های كاری خود را تغییر دهند. ۳
ب) پست الكترونیكی: ارسال نامه بصورت الكترونیكی در چند سال اخیر بسیار پررونق و جذاب شده است و نه تنها مشكلات ارسال نامه بصورت سنتی را ندارد بلكه ویژگیهای قابل توجهی بدین شرح دارد: اول اینكه رسیدن نامه به مقصد موردنظر با توجه به شرایط موجود كاملاً تضمین شده و شما نیز هیچگونه نگرانی از این بابت نخواهید داشت. دوم زمان ارسال نامه كمتر از چند ثانیه طول می‌كشد و در واقع زمان دریافت واقعی، بستگی به زمان مراجعه طرف مقابل به صندوق پستی خود دارد. سوم اینكه با توجه به امكانات بالقوه كامپیوتری، ارسال نامه‌های متعدد ولی با یك مضمون به اشخاص و شركتهای مختلف بسیار آسان می‌باشد. سرویس دهنده‌های پست الكترونیك به دو دسته تقسیم می‌شوند. اول گروهی كه سرویس‌دهندهء اینترنت در داخل كشور هستند و ما با مراجعه به آنها علاوه بر اینكه اجازه دسترسی به اینترنت را خواهیم داشت می‌توانیم یك آدرس پست الكترونیكی نیز دریافت كنیم. اشكال این روش در این است كه اگر سرویس‌دهنده بنا به دلایلی وجود خارجی خود را از دست بدهد، آدرس پست الكترونیكی، از بین خواهد رفت. روش دوم، استفاده از سرویسهای ارائه دهنده پست الكترونیكی بین‌المللی بصورت رایگان می‌باشد. یكی از مزایای این روش این است كه تا وقتی اینترنت وجود دارد. این سایتها نیز حضور خواهند داشت و دوم اینكه بابت سرویسی كه آنها در اختیار شما قرار می‌دهند، پولی را دریافت نخواهند نمود.
ج) بانكداری‌الكترونیكی: بانكداری الكترونیكی شامل انجام تمام فرآیند مالی بانكها از طریق مبادلهء الكترونیكی داده‌هاست كه ارائه خدمات به مشتریان را سرعت بخشیده و انجام عملیات بانكی با دقت بیشتری انجام می‌پذیرد.
در ارتباط با بحث بانكداری الكترونیكی باید به سه سئوال زیر پاسخ داده شود:
۱- چگونه تكنولوژی بانكداری الكترونیكی می‌تواند در بهینه‌سازی ادارهء امور بانكی مؤثر واقع شود.
۲- چگونه استفاده از اینگونه تكنولوژیها، چرخه‌های كاری را در بانكها تغییر خواهد داد.
۳- چگونه بانكداری الكترونیكی می‌تواند ضامن سودآوری بانكها در آینده باشد.
البته پاسخ به سئوالات فوق تنها پس از رعایت مباحث زیر میسر خواهد بود:
الف) لحاظ نمودن الزامات و توقعات مشتریان حقیقی و حقوقی سیستم بانكی كشور در مناطق مختلف
ب) در نظر گرفتن فعالیت رقبای داخلی و خارجی در رابطه با تكنولوژی و خدمات
ج) تعیین توان فعلی بانكها در این زمینه و تعیین پیش نیازها
د) رعایت كلیهء انتخابهای ممكن، با توجه به الزامات عملكردی در زمینهء دقت، ایمنی و سهولت خدمات
هـ) تعیین، تدوین و پیاده‌سازی كلیهء تغییرات مورد نیاز در فازهای اجرایی منطبق بر وضعیت و توان بانكها
مزایای تجاری الكترونیك
۱- هزینه‌های توزیع و فروش را كاهش می‌دهد.
۲- واسطه‌ها حذف می‌شوند.
۳- خریدار و فروشنده می‌توانند مستقیماً با هم در تماس بوده و برخی هزینه‌ها نظیر تلفن، نامه حذف می‌شود.
۴- خریدار می‌تواند با اینترنت سفارش بدهد.
۵- شركتها می‌توانند با خریداران مذاكره كنند.
۶- با تكنولوژی وب، اولویتهای جستجو و خرید انتخاب می‌شود.
تفاوت تجارت الكترونیك با مبادلهء الكترونیكی داده‌ها۴
مبادله الكترونیكی داده‌ها عبارت از تولید، پردازش، كاربرد و تبادل اطلاعات و اسناد تجاری به شیوه‌های الكترونیكی و خودكار بین سیستمهای كامپیوتری و براساس زبان مشترك و استانداردهای ادیفاكت۵ سازمان ملل و با كمترین دخالت انسانی است. ۶ علیرغم اینكه بسیاری از افراد مبادله الكترونیكی داده‌ها را همان تجارت الكترونیك می‌دانند. این دو تفاوتهای عمده‌ای از این دست دارند.
تجارت الكترونیك حیطه‌ای به مراتب گسترده‌تر داشته و نه تنها مبادلهء الكترونیكی داده‌ها را شامل می‌شود بلكه سایر شیوه‌های ارتباطی مانند پست الكترونیك، تابلو اعلانات الكترونیك را دربرمی‌گیرد.
انواع تجارت الكترونیك
۱- تجارت B۲B: اولین روش خرید و فروش و معاملات الكترونیكی است و هنوز هم طبق آخرین آمار بیشترین عایدی را كسب می‌كند. B۲B در جایی استفاده می‌گردد كه بخواهیم خرید و فروش عمده را بكمك تجارت الكترونیكی انجام و خارج از حیطه خرده‌فروشان عمل نمائیم.
۲- تجارت B۲C: بیشترین سهم در انجام B۲C را خرده‌فروشی تشكیل می‌دهد. این نوع تجارت با گسترش وب بسرعت افزایش یافته و اكنون به راحتی می‌توان انواع و اقسام كالاها را از طریق اینترنت خریداری كرد. در تجارت B۲C در یك طرف تولید كننده یا فروشنده و در طرف دیگر خریدار قرار دارد.
۳- تجارت C۲C: در این مدل، مزایده‌ها و مناقصه‌های كالا از طریق اینترنت انجام می‌گیرد. مدل C۲C شبیه به نیازمندیهای طبقه‌بندی شدهء یك روزنامه و یا یك دكه در بازار دست دوم یا سمساری است. ایدهء اصلی این مدل در این است كه مصرف‌كنندگان با یكدیگر، بدون واسطه به خرید و فروش بپردازند.۴- تجارت A۲B: این نوع شامل كلیه ت راكنشهای تجاری و مالی بین شركتها و سازمانهای دولتی است. تأمین نیازهای دولت توسط شركتها و پرداخت عوارض و مالیاتها از جمله مواردی است كه می‌توان در این نوع گنجاند.
ابزار اصلی تجارت الكترونیك
ابزار اصلی تجارت الكترونیك شامل كد میله‌ای یا باركد، پست الكترونیكی و بانكداری الكترونیكی است.
الف) كد میله‌ای: با پذیرش عضویت در مركز ملی شماره‌گذاری كالا به هر شركت، پیش شماره‌ای اختصاص می‌یابد كه این پیش شماره، همیشه برای تعیین شمارهء محصولات شركت شما مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موضوع شما را مطمئن می‌كند كه شناسایی محصولات شركت عضو در سرتاسر جهان منحصراً امكان‌پذیر می‌باشد. شمارهء كالا به نمادی كه توسط دستگاه قابل خواندن بوده و با بهترین كیفیت چاپ شده باشد، تبدیل می‌شود. خط نماد به شكل مستطیل بوده و شامل یكسری خطوط تاریك و روشن موازی می‌باشد. شماره‌ها را می‌توان بوسیلهء نمادهای كد میله‌ای كه توسط دستگاههای نورخوان یا اسكنر خوانده می‌شود. در تمام حلقهء عرضهء كالا به منظور استخراج دقیق اطلاعات. برای مدیریت پیشرفته، همچنین بعنوان اصول و پایهء ارتباطات بكار گرفته می‌شوند. بوسیلهء اوراق كاغذی یا استفاده از مبادلهء الكترونیكی داده ارائه نمود. هر محصول یا خدمت قابل فروش به شركتهای تجاری از این طریق قابل عرضه می‌باشد. بسیار پررونق و جذاب شده است و نه تنها مشكلات ارسال نامه بصورت سنتی را ندارد بلكه ویژگیهای قابل توجهی بدین شرح دارد: اول اینكه رسیدن نامه به مقصد موردنظر با توجه به شرایط موجود كاملاً تضمین شده و شما نیز هیچگونه نگرانی از این بابت نخواهید داشت. دوم زمان ارسال نامه كمتر از چند ثانیه طول می‌كشد و در واقع زمان دریافت واقعی، بستگی به زمان مراجعه طرف مقابل به صندوق پستی خود دارد. سوم اینكه با توجه به امكانات بالقوه كامپیوتری، ارسال نامه‌های متعدد ولی با یك مضمون به اشخاص و شركتهای مختلف بسیار آسان می‌باشد. سرویس دهنده‌های پست الكترونیك به دو دسته تقسیم می‌شوند. اول گروهی كه سرویس‌دهندهء اینترنت در داخل كشور هستند و ما با مراجعه به آنها علاوه بر اینكه اجازه دسترسی به اینترنت را خواهیم داشت می‌توانیم یك آدرس پست الكترونیكی نیز دریافت كنیم. اشكال این روش در این است كه اگر سرویس‌دهنده بنا به دلایلی وجود خارجی خود را از دست بدهد، آدرس پست الكترونیكی، از بین خواهد رفت. روش دوم، استفاده از سرویسهای ارائه دهنده پست الكترونیكی بین‌المللی بصورت رایگان می‌باشد. یكی از مزایای این روش این است كه تا وقتی اینترنت وجود دارد. این سایتها نیز حضور خواهند داشت و دوم اینكه بابت سرویسی كه آنها در اختیار شما قرار می‌دهند، پولی را دریافت نخواهند نمود.
ج) بانكداری‌الكترونیكی: بانكداری الكترونیكی شامل انجام تمام فرآیند مالی بانكها از طریق مبادلهء الكترونیكی داده‌هاست كه ارائه خدمات به مشتریان را سرعت بخشیده و انجام عملیات بانكی با دقت بیشتری انجام می‌پذیرد.
در ارتباط با بحث بانكداری الكترونیكی باید به سه سئوال زیر پاسخ داده شود:
۱- چگونه تكنولوژی بانكداری الكترونیكی می‌تواند در بهینه‌سازی ادارهء امور بانكی مؤثر واقع شود.
۲- چگونه استفاده از اینگونه تكنولوژیها، چرخه‌های كاری را در بانكها تغییر خواهد داد.
۳- چگونه بانكداری الكترونیكی می‌تواند ضامن سودآوری بانكها در آینده باشد.
البته پاسخ به سئوالات فوق تنها پس از رعایت مباحث زیر میسر خواهد بود:
الف) لحاظ نمودن الزامات و توقعات مشتریان حقیقی و حقوقی سیستم بانكی كشور در مناطق مختلف
ب) در نظر گرفتن فعالیت رقبای داخلی و خارجی در رابطه با تكنولوژی و خدمات
ج) تعیین توان فعلی بانكها در این زمینه و تعیین پیش نیازها
د) رعایت كلیهء انتخابهای ممكن، با توجه به الزامات عملكردی در زمینهء دقت، ایمنی و سهولت خدمات
هـ) تعیین، تدوین و پیاده‌سازی كلیهء تغییرات مورد نیاز در فازهای اجرایی منطبق بر وضعیت و توان بانكها
روش شناسی تحقیق
با توجه به توسعهء سریع تجارت در جهان و اینكه تجارت دیگر بصورت داخلی نمی‌تواند انجام پذیرد و نیز با توجه به اینكه ایران، جهت حضور فعال در صحنهء جهانی و مجامع بین‌المللی مانند سازمان تجارت جهانی و بانك جهانی باید توان استفاده از فن‌آوری تجارت الكترونیك را داشته و همچنین با توجه به این واقعیت كه ایران نیز باید مانند سایر كشورهای جهان، استراتژی مشخص و مدونی در خصوص استفاده از تجارت الكترونیك كه از ضروریات تجارت در قرن ۲۱ می‌باشد، داشته باشد، لذا برای استفاده از این فن‌آوری نوین، لازم است، استراتژی مشخصی تدوین گردیده و در این راستا، عوامل محیطی مستقیم و غیرمستقیم بعنوان زیربنا، جهت استفاده از تجارت الكترونیك در امر توسعهء صادرات و تجارت مورد بازبینی و بررسی قرار گیرند. تجارت الكترونیك در واقع، انجام عملیات تجاری از ابتدای راه یعنی اعلام نیاز و جستجو برای بدست آوردن كالای مناسب، تا انتهای راه یعنی، تحویل جنس در محل را شامل می‌شود. تمام عملیات تجاری توسط یك شبكه گسترده انجام می‌پذیرد بدون آنكه، معضل بوروكراسی، موجب كندی كار گردد. بعبارت دیگر، كلیهء عملیات بانكی، بیمه، مدارك، حمل و نقل و سایر اسناد موردنیاز برای صادرات یا واردات محصول توسط امكانات و شبكه‌های كامپیوتری و اینترنت انجام می‌پذیرد. در راه حصول به این مهم كشور ما موانع متعددی را پیش رو دارد. یكی از مهمترین و اصلی‌ترین موانع، موانع محیطی است كه نقش اساسی و بسزایی را ایفا می‌نماید.
پرسشهای تحقیق
پرسشها به دو دستهء اصلی و فرعی تقسیم می‌شوند كه شامل دو پرسش اصلی و نه پرسش فرعی به ترتیب زیر می‌باشند:
الف) پرسشهای اصلی
پرسش اصلی اول: آیا عوامل محیطی مستقیم در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ به چه میزان؟
پرسش اصلی دوم: آیا عوامل محیطی غیرمستقیم در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ به چه میزان؟
ب) پرسشهای فرعی
۱- آیا تجار در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
۲- آیا رقبا در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
۳- آیا واحدهای توزیع فیزیكی در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
۴- آیا مشتریان در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
پرسشهای فرعی مربوط به پرسش اصلی دوم
۱- آیا عوامل اقتصادی در استفاه از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
۲- ایا عوامل اجتماعی و فرهنگی در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
۳- آیا عوامل سیاسی و قانونی در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
۴- آیا عوامل جمعیتی در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
۵- آیا عوامل تكنولوژیكی در استفاده از تجارت الكترونیك تأثیر دارند؟ چقدر؟
اهداف تحقیق
اهداف تحقیق شامل موارد زیر می‌باشد:
۱- هدف اصلی این تحقیق كشف موانع و مشكلات محیطی جهت استفاده از تجارت الكترونیك در فرآیند بازرگانی كشور و یافتن راههای بهبود و ارائه مدلی در این خصوص است.
۲- استفاده بجا و صحیح از تجارت الكترونیك و فنون آن
۳- كمك به افزایش سرعت، در ارائه یك برنامهء مدون و اساسی جهت پیوستن به سازمان تجارت جهانی.
۴- كاهش تأخیرهای زمانی و تهیه مدارك
۵- كاهش بروز اشتباه
۶- كاهش هزینهء نیروی كار
۷- كاهش تأخیرهای ناشی از كنترلهای اجتناب ناپذیر اداری.
نوع تحقیق
به منظور رسیدن به هدف تحقیق، از روش مطالعهء موردی زمانی برتری می‌یابد كه پدیده مورد توجه متعلق به زمان معاصر و در بستر زندگی واقعی قرار داشته باشد. سه حالت معمولاًَ برای یك تحقیق پیش خواهد آمد كه عبارتند از:
۱- نوع پرسشی كه در تحقیق مطرح است.
۲- میزان كنترلی كه پژوهشگر بر رفتار رویداد واقعی دارد.
۳- میزان تمركزی كه بر رویداد كنونی، در مقایسه با رویدادهای گذشته و تاریخی می‌شود.
اولاً نوع پرسشی كه در این تحقیق وجود دارد، چگونگی و چرایی مورد را بررسی نموده و رفتار رویداد غیرقابل كنترل و زمان تحقیق، زمان كنونی می‌باشد. ثانیاً نوع تحقیق اكتشافی، تبیینی است. زیرا به روشن و شفاف شدن مورد بررسی پرداخته و ابعاد و عوامل مؤثر بر آن را تبیین می‌كند. ثالثاً تحقیق، چند موردی بوده و تعداد ۷۴ كشور را كه شامل ۶۴ كشور در حال توسعه از جمله (نپال، بنگلادش، میانمار) و ۱۱ كشور توسعه یافته (از جمله مالزی، روسیه، پرتغال) می‌باشد، مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار داده و نقاط قوت و ضعف آنان را از نظر موانع محیطی مورد نظر مشخص كرده است. رابعاً كلی نگر می‌باشد. یعنی به كلیات مباحث مربوط به پدیده پرداخته و از جزئیات صرفه‌نظر می‌شود. همچنین از این روش، جهت بررسی اطلاعات مربوط به شهروند الكترونیكی و نیز بررسی شركت گایینداستری۷ استفاده شده است.
روش تطبیقی
از این روش برای مقایسهء موانع محیطی در كشورهای مورد بررسی استفاده گردیده است. بدین ترتیب كه ابتدا، اطلاعات مربوط به كشورها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و سپس نقاط قوت و ضعف هر كدام مشخص گردید و بعد كشورهای در حال توسعه و توسعه یافته با هم مقایسه شد و در نهایت براساس اطلاعات بدست آمده از كشور ایران مقایسه و تجزیه و تحلیل گردید.
روش پیمایشی
از این روش جهت جمع‌آوری اطلاعات از شركتها، سازمانها و افراد صاحبنظر در داخل و خارج از كشور استفاده گردید. ابتدا ۱۰۰ نمونه انتخاب گردید. قدم بعدی تعیین موانع محیطی بود. در مرحلهء بعدی براساس موانع محیطی تعیین شده، پرسشنامهء اصلی تهیه و جهت اخذ اطلاعات به افراد و شركتهای صاحبنظر در داخل و خارج از كشور ارسال شد. روش جمع‌آوری اطلاعات، مراجعهء مستقیم یا توسط پست الكترونیك بود. نوع پرسشنامه بسته بود و علت انتخاب این نوع، زیاد بودن سئوالات و نیز عدم دسترسی مستقیم به بعضی از افراد یا سازمانها بود. برای بررسی اعتبار روایی پرسشنامه از روشهای بازآزمایی و تست آلفای كرون باخ- استفاده گردید. بعد از جمع‌آوری پرسشنامه‌ها، اطلاعات مندرج در آنها تجزیه و تحلیل شد و بر مبنای آنها الگوهای موردنظر طراحی گردید.
پیمایش الكترونیكی
امروزه از طریق پست الكترونیك می‌توان فرمهای اطلاعاتی و پرسشنامه را طراحی و ارسال نمود یا جهت پاسخگویی به سئوالات پرسشنامه، از افراد دعوت به عمل آورد. در این تحقیق از این روش به نحو احسن استفاده گردیده است. در این تحقیق پرسشنامه‌ها از طریق پست الكترونیك، بدست صاحبنظران رسیده و جواب از آنها دریافت شده است. نظر به اینكه افراد موردنظر در نقاط حوزهء جغرافیایی جهان قرار داشتند، این روش را می‌توان یك روش مؤثر و بسیار كم هزینه دانست.
جامعهء آماری
شامل تعداد ۱۲۰ شركت و سازمان داخلی و خارجی و نیز افراد متخصص و دست‌اندركار تجارت الكترونیك بوده است كه از این تعداد، ۱۰۰ نفر یا شركت به پرسشنامه پاسخ داده‌اند كه مورد استفاده قرار گرفته است.
روش تجزیه و تحلیل آماری
برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از روشهای پارامتریك و ناپارامتریك استفاده شده و از آزمونهای مختلف آماری مانند كالماگروف اسمیرنوف، آزمون مقایسه میانگین، آزمون فرضیه، آزمون آنالیز كروكسیكال- والیس و آزمون مقایسه چندگانه میانگینها به روش شفه بهره گرفته شده است.

نوشته: دكتر سیدمحمد اعرابی
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
سهیل سرمدسعیدی
دكتری مدیریت بازرگانی

منبع : مركز اطلاعات و مدارك علمی ایران