تحلیلی بر فیلم الیورتویست آخرین ساخته رومن پولانسکی

به عقیده تحلیل گران الیورتویست تازه ترین فیلم رومن پولانسكی كه اولین فیلم او درباره كودكان است شخصی ترین فیلم و به نوعی فیلمی اتوبیوگرافیكال محسوب می شود. پولانسكی علاوه بر رمان چارلزدیكنز تمامی كتاب هایی كه از سوی منتقدان و تحلیل گران در این زمینه به او معرفی می شد را مطالعه كرد و بخش عمده ای از هر وقت و فرصت این فیلمساز ۷۲ ساله در تابستان گذشته صرف این قضیه شده است.پولانسكی كه اخیراً در یك پروند حقوقی علیه نشریه ونیتی فر (vanity fair) پیروز شده احساس خوبی درباره زندگی دارد. این نشریه اخیراً مقاله ای پیرامون رفتارها و اقدامات پولانسكی پس از قتل همسرش شارون تیت در سال ۱۹۶۹ توسط چارلز منسون نوشته بود. پولانسكی كه اخیراً سفری همراه با همسرش امانوئل سیگنر و دو فرزندش به بالی داشته است می گوید: زندگی من عوض شده و شرایط برای من بهتر شده است و روابط من با فرزندان و همسرم در بهترین شرایط است. وقتی از او در مورد آنچه در آینده درباره اش یاد می شود می پرسیم او از این موضوع هراس دارد كه شاید به جای فیلم هایش - كه شامل آثاری چون محله چینی ها و بچه رزماری است، آنچه برایش دور از دوربین فیلمبرداری رخ داده در تاریخ ذكر شود. او می گوید: من پیشگو نیستم ولی دوست دارم از من به خاطر فیلم هایم یاد كنند چون اگر شانسی برای تغییر سرنوشت داشته باشید این فقط از راه خلاقیت در كار هنری میسر است. اما زندگی پولانسكی نیز به اندازه فیلم هایی كه او تا به حال ساخته قابل توجه است. گرچه فیلم پیانیست براساس خاطرات ولادیسلا و اشپیلمن از یهودی كشی در جنگ دوم جهانی ساخته شده ولی جزئیات فیلم عمدتاً بر اساس دوران كودكی او در خلال اشغال لهستان توسط نیروهای نازی است آن هم در شرایطی كه پدرش در كمپ اتریش در موتها وزن زنده ماند ولی مادرش در آشوویتز مرد. الیور تویست نیز گرچه در نگاه اول داستانی تخیلی است ولی بار دیگر نشانه هایی از زندگی بی سروسامان پولانسكی در طول سال های جنگ جهانی دوم را با خود همراه دارد. جان هاروود نویسنده فیلمنامه الیورتویست می گوید: وقتی او از گذشته اش می گوید، فكر می كنید كه در مورد شخص دیگری صحبت می كند چون هیچ وقت سعی نمی كند تا احساسات شما را برانگیزد و یا اینكه با آب و تاب آن را تعریف كند و همه چیز را خیلی ساده شرح می دهد. به نظر من الیورتویست یك فیلم اتوبیوگرافیكال برای پولانسكی است چه در مورد حوادثی كه برای این پسربچه رخ می دهد و چه اتفاقاتی كه برای او می افتد. پولانسكی در پاسخ به این سؤال كه آیا ناخودآگاه به سوی داستان هایی پیرامون بازماندگان جذب می شود، می گوید: شما باید این را از روانشناس های قبلی من بپرسید ولی پاسخ من منفی نیست چون از خواندن ماجرای هر بازمانده ای لذت می برم. فیلم الیورتویست پولانسكی بیش از آنكه شبیه نسخه رنگی و موزیكال الیور ازكارول رید (۱۹۶۸) باشد، به نسخه سیاه و سفید دیوید لین (۱۹۴۸) شبیه است. فیلم او غیررمانتیك و فاجعه بار است. میزان توجه بالایی كه پولانسكی به جزئیات فیلم قرن نوزدهمی اش دارد نه تنها طراح تولید (آلن استارسكی) را تحت تأثیر قرار داد، بلكه باعث شده تا آناشپارد طراح لباس نیز تغییراتی در كار خود برای این بدهد چرا كه زندگی خود پولانسكی بهترین راهنمای او در این زمینه محسوب می شد. برای مثال زمانی كه شپارد كفش های اهدایی فاگین به الیور را به او نشان داد، پولانسكی تأكید كرد كه این كفش ها به هیچ وجه نباید با سایز پای الیور تطابق داشته باشد. شپارد در این زمینه می گوید: او می خواست تا الیور كفش مردانه بپوشد چون وقتی كه جنگ دوم جهانی تمام شد، پولانسكی كفش نداشت و ناچار بود كفش مردانه بپوشد و این نشانه فقر مطلق و عدم دارا بودن حق انتخاب است. او از بازمانده بودن و رفتار بد تعابیر منحصر به فردی دارد و البته اكثر این موارد كاملاً شخصی است. در یكی از صحنه های فیلم كه در پراگ فیلمبرداری شد، پولانسكی، بن كینگزلی را در نقش فاگین كارگردانی می كند فاگین برای اولین بار با الیور روبرو می شود ولی پولانسكی پس از وارسی به رنی كلارك پسر ۱۱ ساله لندنی كه نقش الیورتویست را ایفا می كند می گوید كه پاهای او چندان درد كشیده به نظر نمی رسند. او در مورد این اظهار نظرش می گوید: داشتن تاول های كشنده روی انگشتان پا چیزی است كه من به خوبی از روزهای جنگ به خاطر دارم. در آن روزها اكثراً پای من خون آلود بود. تیم تولید فیلم پراگ را به این دلیل به عنوان لوكیشن اصلی انتخاب كرد كه پولانسكی می توانست بدون ساخت دكور از جاده ها و ساختمان های قدیمی آن استفاده كند و در غیر این صورت اگر قرار بود فیلم به طور مثال در پاریس فیلمبرداری شود، هزینه فیلم از ۶۰ میلیون به یكصد میلیون دلار بالغ می شد. اما گرچه تا به حال اقتباس های متعددی از رمان چارلز دیكنز صورت گرفته ولی پولانسكی تأكید می كند كه بیش از شخصیت الیور تویست مجذوب كل داستان شده و او و همسرش این قصه را چندین بار برای فرزندانشان تعریف كرده اند و شاید بتوان گفت كه پولانسكی این فیلم را برای فرزندانش ساخته كه هر دو در این فیلم نقش كوتاهی را برعهده دارند. از طرفی نیز پولانسكی حس می كرد كه حدود نیم قرن از ساخت نسخه باارزش سینمایی دیوید لین می گذرد و بنابراین او وظیفه دارد تا این قصه را برای چند نسل معاصر بازگو كند. پولانسكی پدر بودن خود را یكی از امتیازات در ساخت این فیلم می داند و می گوید: اگر من فرزندی نداشتم هرگز به فكر ساخت فیلمی برای كودكان نمی افتادم. من با داشتن دو فرزند می توانم ارتباط ساده تری با روحی كه در این قصه وجود دارد برقرار كنم. قبل از این من نمی توانستم قصه را از بیرون تحلیل كنم ولی حالا با شرایط خانواده ام قدرت این مسأله را دارم. كودكان قدرت تحمل خیلی چیزها را دارند و همه چیز را همانطور كه هست می پذیرند شاید به خاطر اینكه چاره دیگری ندارند ولی از طرفی انعطاف پذیرتر هستند و سریعتر از بزرگسالان با محیط خود را وفق می دهند. پولانسكی همچنین خاطرات خود از روزهای جنگ را در روزهای گرسنگی، بی پناهی و رنج كشیدن از سرمای الیور تویست مرور می كند اما در آن روزها بیش از هر چیزی او دوست داشت كه در كنار والدینش باشد و الیورتویست نیز به همین دلیل به سوی فاگین جذب می شود چرا كه او بهترین جایگزین برای والدین اوست. پولانسكی در حالیكه مشخص نیست در مورد خودش صحبت می كند و یا الیورتویست، اشاره می كند: بدترین چیز جدایی از والدین است و من به یاد نمی آورم كه چیزی بدتر از این وجود داشته باشد. نبود جای خوبی برای خوابیدن، نبود غذای كافی هیچكدام به خاطر نمی ماند و فقط این سؤالات كه پدرم و مادرم كجا هستند؟ بازیگران فیلم نیز معتقد هستند كه پولانسكی در چشم انداز عاطفی مشابهی در این فیلم عمل كرده است. كینگزلی در این مورد می گوید: شرح او پیرامون رفتارهای بشری كاملاً شخصی است و به نظر من رومن خود الیور است. نگاهی به زندگی او و دوران كودكی اش بیندازید تا ببینید كه چقدر شباهت با زندگی الیور دارد. پولانسكی از نحوه برخورد هالیوود با كودكان ناراضی است و معتقد است كه هالیوود كودكان را دست كم می گیرد و تصور می كند كه آنها علاقه ای به درام های تاریخی ندارد. او می افزاید: شما می توانید فیلمی درباره مسیح به آنها نشان دهید ولی آنها همچون یك فیلم معاصر با آن برخورد می كنند. گرچه الیور تویست توسط استودیو سونی توزیع می شود ولی این استودیو دخالت اندكی در روند تولید فیلم داشته و هزینه فیلم به شكل سرمایه گذاری مشترك چندین شركت اروپایی بوده است. پولانسكی ادامه می دهد: الیور تویست دقیقاً از آن جمله فیلم هایی است كه استودیوهای بزرگ فیلمسازی از ساخت آن امتناع می كنند مگر اینكه لیندسی او هان نقش نانسی، راسل كرو نقش فاگین را ایفا كند و نقش الیور تویست هم برای بازی داكو تا فانینگ بازنویسی شود! در شرایط فعلی نیز موفقیت فیلم تا حدی در پرده ابهام است چون استودیو سونی ناچار شده فیلم را با درجه PG-۱۳ (مناسب برای افراد بالای ۱۳ سال) اكران كند و همین می تواند باعث رانده شدن خانواده ها از فیلم شود اما پولانسكی از هم اكنون مطمئن است كه منتقدان آمریكایی قطعاً زندگی او را در كنار فیلم نقد خواهند كرد. او می افزاید: مطبوعات نامهربانی هایشان را از زمان مرگ تیت شروع كردند و من در همان زمان فهمیدم كه مطبوعات هیچ وقت روی خوشی به من نشان نخواهند داد و قطعاً در مورد فیلم الیور تویست هم نباید انتظاری به جز این داشته باشم. در نهایت پولانسكی تأكید دارد آنچه كه در داستان دیكنز اهمیت ویژه ای دارد، سرنوشت است او ادامه می دهد: من ادبیات قرن نوزده انگلستان را دوست دارم چرا كه حوادث به گونه ای در آن ها توصیف شده اند كه سرنوشت قهرمانانش را تغییر می دهند و من معتقدم كه همه ما شانس هایی در زندگی داریم كه بتوانیم مسیر آن را تغییر دهیم به شرط آن كه بخواهیم از كوه خلاقیت مان استفاده كنیم!

ترجمه :امیرنوری زاده

منبع : روزنامه ایران