مشکل راه آمدن با تهران

ابتكار های خارجی
پروژه بركلی با هدف راحت تر كردن زندگی برای معلولان اجرا می شود. مبتكران این ایده مركز قلب سانفرانسیسكو و انجمن اسكان شهروندان بركلی –كالیفرنیا در آمریكا هستند كه باهمكاری یكدیگر طرح جهانی اسكان ملی آمریكا را تهیه كردند .این طرح قرار است به طور آزمایشی در بركلی اجرا شود. این طرح كه مناطق مسكونی ، مراكز تجاری، محله های عمومی و دانشگاه ها را شامل می شود ، تمام امكانات راحتی ناتوانان جسمی را همچون پیش بینی فضایی برای تردد صندلی های چرخدار در نظر گرفته است .خانه های این طرح برای خانواده های معلول كم درآمد ساخته می شوند. ساكنان منطقه معلولان به صورت قرعه كشی از میان ساكنان ۸ منطقه اجاره نشینی كه در لیست انتظار قرار دارند انتخاب و آپارتمان های باقیمانده در بازار عمومی داد و ستد خواهند شد.سوزان فریدلند، مقام ارشد هیات اجرایی انجمن اسكان شهروندان بوده و ضمانت اجرایی طرح را برای پیوستن آن به واقعیت بر عهده گرفته است.تا به موضوع فكر می كنم این جمله او یادم می آید. راست می گوید : معابر شهر برای تردد شهروندان سالم هم مناسب نیست، چه برسد برای معلولان و ناتوانان جسمی. حالا تصور كنید برای پایتخت كشوری كه جنگ هشت ساله ای را پشت سر گذاشته و علاوه بر معلول، تعداد زیادی جانباز و ناتوان جسمی را در خود جای داده، چه امكاناتی برای ارائه خدمات بهتر به این قشر وجود دارد، آن هم در شرایطی كه مدیران شهرداری و اعضای شورای شهر تاكید دارند كه معابر شهر حتی برای تردد شهروندان سالم هم مناسب نیست. وقتی موضوع را با مهندس ابوالقاسم و حدتی اصل- مدیر عامل سازمان زیباسازی- مطرح می كنیم، بدون هیچ مكثی جواب قاطعش را می دهد. ظاهرا مدت هاست با موضوع آشنا و درگیر است. همواره گفته ام كه در واقع معابر شهری برای تردد شهروندان عادی هم مناسب نیست. حرف من همیشه این بوده كه تلاش مدیریت شهری باید این باشد كه مردم را با فضای عمومی شهر آشتی دهد و تا وقتی كه ما شهر را فضایی با محور ماشین مدار تصور كنیم، این امر محقق نمی شود . البته وحدتی توضیح می دهد كه سازمان زیبا سازی شهرداری برای مناسب سازی امكانات و معابر برای معلولان و جانبازان، اقداماتی هم برای الگوسازی انجام داده است: در طراحی پل های مكانیزه برای معلولان و جانبازان، رمپ های ویژه در نظر گرفته شده، به طوری كه آنها هم بتوانند براحتی از این امكان شهری استفاده كنند. این موضوع در طراحی سرویس های بهداشتی جدید شهری هم رعایت شده است، به طوری كه ناتوان جسمی كه با ویلچر قصد استفاده از این سرویس ها را دارد می تواند از طریق رمپ وارد سرویس بهداشتی شود. در آنجا هم برای معلولان و جانبازان چشمه بهداشتی مخصوص و مجزایی در نظر گرفته شده كه امكانات خاص خودش را دارد . مدیر عامل سازمان زیباسازی دوباره تاكید می كند، در آن سازمان توجه به مناسب سازی امكانات و معابر برای معلولان و جانبازان به عنوان یك اعتقاد وجود دارد و برای اثبات آن توضیح می دهد كه می دانیم كه در معابر، امنیت كافی وجود ندارد؛ قسمتی از آن همیشه دست انداز دارد و بخش دیگر گرفتار مصالح و ... است، تا زه اگر هم سالم باشد توسط موتورسواران امنیت خود را از دست می دهد. سیاستی كه ما در پیاده روسازی دنبال می كنیم، این است كه پیاده روها را برای معلولان، جانبازان و حتی نابینایان مناسب سازی كنیم . او سپس به الگوسازی هایی كه در پیاده روهای نقاط مختلف شهر انجام شده اشاره می كند: در بخش هایی از خیابان ولی عصر(عج)، در خیابان آیت الله كاشانی و چند منطقه دیگر، پیاده روهایی را به عنوان الگو بهسازی كرده ایم تا شهرداری های مناطق بر اساس آن الگوها عمل كنند .
آنها با چه فضایی مواجهند؟
اما همه مشكلات معلولان و ناتوانان جسمی پیاده روهای شهر نیست. محبوبه حسین نخعی در مقاله ای كه در پایگاه اطلاع رسانی شهرسازی و معماری منتشر كرده ،به مشكلات شهرنشینی این قشر این طور اشاره كرده است: همان طور كه مشاهده می شود معلولان - این قشر آسیب دیده - كه از بسیاری مواهب محرومند به دلایل ایمنی و به دلیل نیاز به توان و قدرت جسمانی برای ظاهر شدن در اجتماع و انجام كارهای روزمره، انزوا برگزیده اند.نبود امكانات مناسب برای تسهیل گذران امور روزمره معلولان كه ناشی از نبود دوراندیشی و توجه به نیازهای آنان است، موجب بروز مشكلات فراوان برای آنها شده است.ناهمواری های فراوان در سطح شهر خصوصا پیاده روها، پله های فراوان و پشت سر هم در اماكن عمومی، حفره هایی كه به منظور كابل كشی و ... حفاری شده و برای پر كردن آنها اقدامی صورت نگرفته، داربست های فلزی كه به منظور ساخت و ساز در پیاده رو نصب شده و بسیاری از موارد دیگر، از بزرگ ترین معضلات تردد معلولان (خصوصا نابینایانی كه از عصا استفاده می كنند) است.پل های ارتباطی كه حدفاصل بین خیابان و پیاده روها هستند با شیارهای بزرگ و عمیق كه همواره امكان سقوط به علت گیر كردن چرخ صندلی چرخدار، كالسكه یا عصای نابینایان در آن شیارها را به همراه دارد.
سنگفرش هایی كه به صورت برجسته یا به فاصله های زیاد از هم برای پوشش پیاده روها به كار برده می شود، اگر چه ممكن است زیبایی بصری را به همراه داشته باشد، لیكن به نكات ایمنی آن برای تردد معلولان صندلی نشین یا نابینایان توجه نشده است و چه بسا این بی توجهی باعث بروز مشكلات دیگری برای آنان شود.بیشترین و امن ترین مكان هایی كه شخص معلول می تواند با امنیت خاطر از آنجا عبور كند، پیاده روها هستند، ولی متاسفانه وجود دستفروشان و پارك موتورسیكلت در پیاده روها از جمله بزرگترین مشكلات و مصائب معلولان برای عبور از مسیرهای پیاده رو و گذرگاه ها ست. وجود پل های هوایی با پله های فراوان و ساختمان های اداری و مسكونی با پله های زیاد از مشكلات مهم تردد معلولان حركتی در سطح شهر است و بسیاری از آنها در عمل، از استفاده از اماكن عمومی و ضروری برای انجام كارهای خود محرومند.احداث بعضی پارك ها و اماكن عمومی در مكان های پر رفت و آمد و خیابان های اصلی، همچنین فقدان مسیرهای امن برای آن عده از معلولانی كه نمی توانند براحتی از عرض خیابان عبور كنند، آنها را از بهره جویی از این اماكن منصرف می كند. در ورودی بعضی از پارك ها به وسیله میله های فلزی یا بلوك های سیمانی مسدود شده و راهی برای ورود صندلی چرخدار باقی نمانده و اگر چه این كار برای جلوگیری از ورود موتورسواران صورت گرفته، اما حقوق معلولان را نیز ضایع كرده است. وجود مصالح ساختمانی در حاشیه پیاده روها و خیابان ها، حفاری های بدون حساب و كتاب و بدون علائم هشداردهنده تاكنون جان بسیاری از شهروندان را به مخاطره انداخته است.در بسیاری از كشورها برای عبورومرور راحت شخص معلول یا ناتوان، چراغ های راهنمایی تعبیه شده است و كلید این چراغ ها در ارتفاعی نصب شده كه معلول بتواند براحتی آن را از روی صندلی چرخدار كنترل كرده و با آسودگی خیال و امنیت كامل از عرض خیابان بگذرند.اما متاسفانه تاكنون در خیابان های ما چنین موردی مشاهده نشده است. وجود علائم برجسته در ابتدای خط كشی خیابان ها، ایستگاه اتوبوس، پارك ها و اماكن عمومی می تواند تا حدود زیادی نابینایان را راهنمایی و كمك كند. نبودن محل مخصوص معلولان، میله دستگیره یا بست های فلزی در بسیاری از اتوبوس ها و نبود بالابرهای مكانیكی برای جابجایی راحت معلولان ویلچری، آنان را برای استفاده از این وسایل منصرف می كند.در ایستگاه های مترو با وجود تمهیداتی كه برای این قشر، به خصوص نابینایان صورت گرفته، اما همچنان به دلیل نبود آسانسور و وجود پله های فراوان، ورود و خروج معلولان به ایستگاه های مترو با اشكال صورت می گیرد.در مدارس مخصوص معلولان باید شرایط را با توجه به مشكلات آنها فراهم آورد. برای مثال در شیب تند و رمپ هایی كه تردد را برای دانش آموزان مشكل می كند، تغییراتی حاصل شود.حیاط كوچك مدرسه، زمین بازی كوچك و رعایت كردن فاصله بین وسایل بازی مانند تاب و سرسره، استفاده از مصالح سخت و آهنی برای ساخت این وسایل باید مورد توجه قرار گیرد.خطر سقوط از پله، وجود وسایل تیز و برنده در محوطه بازی یا مكان نشستن آنها و برخورد به پنجره های نیمه باز با گوشه های تیز از جمله ملموس ترین خطرات و مشكلات كودكان معلول است و این در حالیست كه مصوبات فراوانی برای بهینه سازی محیط شهری تهیه و ستادهای اجرایی هم برای رفع آنها تعریف شده است. به طور یقین دسترسی به نتایج اصولی در این زمینه، نیاز به اجرای طرح های پژوهشی و مطالعات میدانی وسیع تری دارد تا با استفاده از نتایج این مطالعات برنامه های اجرایی مناسبی تهیه و به مرحله عمل درآید.اگر بخواهیم یكی از این مشكلات را بسط داده و شرح دهیم، به روشنی به عمق مشكلات معلولان، جانبازان و ناتوانان جسمی در محیطی كه ما ظاهرا براحتی در آن رفت و آمد می كنیم، پی می برید. تصور كنید حادثه ای مثل آتش سوزی در یكی از طبقات آپارتمان بلندی اتفاق افتاده است؛ راه آسانسور مسدود است و همه سعی می كنند از پله های اضطراری خود را به بیرون از آپارتمان برسانند، آنوقت یك ناتوان جسمی با ویلچر چطور باید خود را نجات دهد؟ طبیعی است كه باید امكانی برای این قشر هم در نظر گرفته شود.راه فرار در ساختمان های بلند، استفاده از تسهیلاتی مانند شیب های بین طبقات برای ایجاد امكان استفاده از صندلی چرخدار، صفحات قابل جا به جایی به سمت پایین برای فرود ویلچر و ایجاد فضای مسطح در هر طبقه از ساختمان های بلند، آنها را برای معلولان و سالمندان قابل دسترسی می كند. با این وجود باید خروجی های فرار در داخل ساختما ها با علائم بخصوصی آدرس دهی شده تا زمان بروز حوادث، زمانی كه استفاده از آسانسورها امن نیست، معلولان و سالمندان بتوانند با سرعت از خروجی ها استفاده كنند. پیش از این افراد معلول در مواقع بحرانی به كمك و دستیاری دیگران متكی شده و در نتیجه در مدیریت ساختمان ها، تامین امنیت این افراد در آتش سوزی ها به عنوان یك مبارزه چندجانبه محسوب می شد. این كمبودها موجب استفاده از سیستم های اطلاع رسانی و امنیتی صوتی و تصویری، آبفشان های امنیتی ضد حریق و پناهگاه هایی در هر طبقه از ساختمان های مدرن شده است. در آتش سوزی های معمولی، این امكان های حفاظتی برای دستیابی به استراتژی دفاع در محل حادثه بیشتر مورد توجه قرار گرفته و به افراد معلول اجازه می دهد تا زمان فروكش آتش یا رسیدن ماموران نجات در محیطی امن بمانند، از این رو به طور نسبی، امكان خروج سریع برای همه یكسان خواهد بود.از مواردی كه توجه به آن ضروری است، عملكرد پله های اضطراری در مواقع خطر است. تخلیه سریع ساكنان ساختمان در زمان كوتاه، به صورت تهدید تلقی شده، در نتیجه طراحان سعی می كنند این پله ها را با توجه به مفهوم اصولی نجات طراحی كنند. هر چند چیدمان این خروجی ها اغلب به نحوی است كه در شرایطی برای سالمندان و افراد معلول قابل استفاده نیست، ولی با این همه تنها راه موجود خروج محسوب می شوند. پله ها برای پشتیبانی ساختمان های بلند در حوادث غیرمترقبه طراحی و تعبیه شده و بهترین روش تخلیه محسوب می شوند. در تخلیه ایده آل، افراد به سمت پله ها حركت كرده و با سرعت به طرف طبقه همكف می روند، اما توجه به این نكته ضروری است كه ۳۰ درصد كل جمعیت ساختمان های بلندمرتبه از افرادی با توانایی كمتر و معلولان تشكیل شده كه قادر به استفاده از پله ها نیستند. البته در بسیاری از كشورها سالهاست كه مشكلات مربوط به خروج اضطراری افراد ناتوان شناسایی شده و طی سالهای اخیر اقدامات زیادی در تامین نیاز تخلیه اضطراری صورت گرفته است.به عنوان مثال از سال ۱۹۸۲ استفاده از شوت فرار اضطراری، به عنوان راهی سریع و مطمئن جهت انتقال عمودی افراد معلول و ناتوان مطرح شد.اگرچه قانون، افراد را ملزم به استفاده از این سیستم ها نكرد، اما صاحبان ساختمان ها برای تكمیل سیستم های فرار، در استفاده از این سیستم ها تمایل نشان دادند. تاكنون بیش از یك میلیون نفر شوت فرار اضطرای را در ساختمان هایی در ابعاد گوناگون، از دو طبقه تا آسمانخراش ها، آزمایش كرده اند.شوت های فرار بر اساس قانون جاذبه عمل كرده و از روش فشار و اصطكاك استفاده می كنند و مردم بدون توجه به سایز بدن، فرم و اندازه و وزن خود به شوت ها اطمینان كرده و حتی افرادی كه زخمی یا بیهوش شده و روی برانكارد قرار گرفته اند نیز می توانند از شوت فرار استفاده كنند و سریع تر و مطمئن تر به طبقه همكف برسند. این روش به عنوان راه حلی بدون نگرانی تلقی شده و خطر مجروح شدن یا مرگ افراد معلول را در مقایسه با پله های فرار، كاهش می دهد.همه این راه ها قابل پیمودن است، اما شرط لازم آن این است كه مدیریت شهری با وضع قوانین و آئین نامه ها و الزام متولیان ساخت و ساز به اجرایی كردن آنها، مناسب سازی فضاهای عمومی شهر را به عنوان اصلی در اولویت های برنامه های خود قرار دهند.
دو سال دیگر صبر كنید
البته ظاهرا چنین حركتی در مجموعه مدیریت شهری تهران آغاز شده است. در تیرماه گذشته شورای اسلامی شهر تهران پس از تحقیقات و بررسی های خود به این نتیجه رسید كه باید شهرداری را موظف به مناسب سازی معابر شهر برای معلولان و ناتوانان جسمی طی دو سال آینده كند. پس از آن شهرداری تهران ستاد مناسب سازی فضاهای شهری برای معلولان و جانبازان جسمی و حركتی را با حضور تمام حوزه های اجرایی تشكیل داد.مهندس شاكر، رئیس ستاد بهسازی معابر شهر تهران، با اشاره به مصوبه شورای شهر كه با استناد به قانون جامع حمایت از حقوق معلولان و مصوبه ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری برای این قشر از افراد جامعه و همچنین در راستای اجرای بند (ج) ماده ۱۹۳ قانون برنامه سوم توسعه به تصویب رسیده است، گفت: شهرداری تهران موظف است ظرف مدت دو سال نسبت به آماده سازی و مناسب سازی معابر عمومی و نصب نشانه ها و علائم فیزیكی لازم با اولویت میادین و معابر اصلی و نزدیك به تقاطع ها اقدام كند .او توضیح داد: تجهیز چراغ های راهنمایی معابر به علائم صوتی و برجسته كردن سطح پیاده روهای نزدیك به تقاطع ها برای استفاده نابینایان، انجام تمهیدات لازم در توقف گاه های عمومی با هدف درنظرگرفتن محل های ویژه برای توقف وسایل نقلیه معلولان و رعایت تمامی ضوابط مندرج در آئین نامه اجرایی بند (ج) ماده ۱۹۳ قانون برنامه سوم توسعه در ساختمان ها، اماكن عمومی و خصوصی، بخش های توسعه شهری، معابر عمومی و ... و اعمال كنترل های لازم مطابق با آئین نامه مذكور در صدور هر گونه مجوز ساخت و ساز و گواهی پایان كار از دیگر اقداماتی است كه طی دو سال به منظور مناسب سازی فضای شهری باید صورت گیرد .رئیس ستاد بهسازی معابر شهر تهران همچنین گفت: در این راستا باید تسهیلات و خدمات ویژه برای كم توانان جسمی و حركتی و جانبازان در امر رفت و آمد از طریق شركت واحد اتوبوسرانی و راه آهن شهری و سازمان تاكسیرانی فراهم شود .به گفته او شهرداری تهران مكلف است در هر سال به هنگام تصویب بودجه، ردیف اعتباری خاص مناسب سازی فضای شهری را برای جانبازان و معلولان در قالب برنامه ها و طرح های مشخص پیش بینی كند. این ستاد كار خود را آغاز كرده، اما وحدتی، مدیر عامل سازمان زیباسازی می گوید كه هنوز دستورالعملی از سوی این ستاد صادر نشده است. به عقیده او پشت چنین حركت هایی قطعا باید اراده ای پایدار خوابیده باشد، چرا كه مشكلات شهر تهران به قدری پیچیده است كه گاه فرصتی برای مدیران نمی گذارد تا به مسائلی اینچنینی بپردازند. او معتقد است كه نگاه مدیران به شهر باید انسان مدارانه باشد تا بشود بر این اساس، قلمرو فضاهای عمومی را گسترش داد و معابر را برای حضور راحت تر معلولان و جانبازان مناسب سازی كرد.

منبع : روزنامه همشهری