در حاشیه فیلم «آدم های نازنین»

«آدم های نازنین» ساخته «جاسمین دیزدار» را می توان به نوعی تداوم یك سنت سینمایی دانست. نگرشی (یا روشی؟) كه همه اتفاق ها را در قالب طنزی سیاه و تلخ به نمایش می گذارد و هرچند در آدم های نازنین، طنز نمودی عینی دارد، نگاهی غم بار و تراژیك بر همه چیز مسلط است. نگاه معناباخته فیلم (یا كارگردان؟) به مقوله جنگ و اتفاق هایی كه همزمان با آن رخ می دهند، ریشه در كارگردان های دیگر دارد. از قدرت كارناوالی «فدریكو فلینی» بگیرید تا آن اندیشه سیاه و شكاكی كه یكی از پایه های سینمای «جیم جارموش» محسوب می شود. جز این، آدم های نازنین، شباهتی هم به سینمای «امیر كاستاریكا» دارد و نگاه سراسر هجو دیزدار، آن را به «زیرزمین» شبیه كرده است، فیلمی كه همه چیز را به شوخی می گرفت تا جدیت انسان بودن را به تماشا بگذارد. نویسندگان كایه دو سینما «قطاربازی» دنی بویل ایرلندی را كالت مووی دهه ۹۰ می دانستند. فیلمی درباره گذران وقت كه به قول رفقای كایه ادعانامه ای بود علیه حكومت انگلستان، و می كوشید با نشان دادن جوان های بیكار، علامت سئوال بزرگی را كنار نوع حكومت انگلیسی ها بگذارد. نگاه جاسمین دیزدار هم به انگلیسی ها، چیزی است در همین حد و حدود. ما با فیلمی عادی طرف نیستیم، آدم های نازنین، كمدی تلخی است كه به سریع ترین شیوه ممكن روایت می شود. و در این فیلم غیرعادی، داریم زندگی پردردسر انگلیسی را تماشا می كنیم و این زندگی پردردسر می تواند به مردم انگلستان ربط داشته باشد، مثل آن پزشك متخصص زنان كه هم كارش سخت است، هم همسرش او را رها كرده و حالا زن و شوهری بوسنیایی به او مراجعه می كنند و می گویند می خواهند بچه شان را بیندازند. عمده توجه جاسمین دیزدار در آدم های نازنین، صَرف اخلاق گرایی شده است. نوع چیدن شخصیت های فیلم، اتفاق هایی كه برایشان می افتد، نوع برخوردشان با این اتفاق ها و حتی نحوه آشنایی شان، از این اخلاق گرایی حكایت می كند. با این همه، او كلیشه های اخلاقی را وارونه كرده و از بی اخلاقی به اخلاق رسیده است. مثلاً آن هرویینی عشق فوتبال كه برای خریدن بلیت آمستردام، از یك سیاه پوست انگلیسی اخاذی كرده، وقتی به بوسنی می رسد، هرویینش را می دهد به بیمارستانی صحرایی كه دارند پای مردی را قطع می كنند. اما فیلم هرچند شلوغ به نظر می رسد، مسئله رفتار متفاوت آدم ها را در قبال برخوردهای گوناگون فراموش نكرده و مهم تر از آن، این رفتارها را موشكافی می كند.
این موشكافی را می توانید در رفتار كاركنان همیشه خسته بیمارستان، وكیل محافظه كار و دخترش و همین طور آن دو همشهری سابق (كه یكی شان صرب است و آن دیگری كروات) دید. كه این دو نفر آخری وقتی به خاطر دعوای شدید راهی بیمارستان می شوند، در كنار یك ملی گرای ولزی بستری شان می كنند كه در حین بمب گذاری زخمی شده است. طنزی را كه بر این صحنه حاكم است، نمی توان به آسانی از یاد برد. با این همه، به نظر می رسد كه فیلم (یا كارگردان؟) تعلق خاطر بیش تری به آن تماشاچی هرویینی دارد و برای سرعت دادن به ضرباهنگ، از وجود او استفاده می كند. بین آدم های فیلم (كه بیش تر از ده نفر هستند) این یكی موقعیتی خاص تر و تلخ تر دارد. او یكی از آن تدی بویزهایی است كه ساز خودش را می زند و از بزرگ ترها تقلید نمی كند. این است كه به خاطر علاقه بی حدوحصر به فوتبال، در كوچه های خلوت اخاذی می كند تا از بازی هیجان انگیز انگلستان و هلند در آمستردام بی نصیب نماند. اما به خاطر همان وارونگی كلیشه ها و رسیدن به اخلاق از بی اخلاقی، كارگردان اتفاق غریبی را برای او تدارك می بیند: سفر به بوسنی. وقتی او خودش را در مهلكه جنگ می بیند، ضرباهنگ فیلم، سرعت بیش تری به خود می گیرد و آشفتگی اش نمود بیش تری پیدا می كند و دوربین بی قرار (دوربین روی دست) خوب از پس نمایش این آشفتگی و ترس برآمده است. با زیر ذره بین گذاشتن «گریفین» (این اسم او است) قرار بوده انسانیت بیش تر در معرض دید قرار بگیرد. در سطرهای بالا اشاره ای به دنی بویل و قطاربازی اش كردیم و حالا این را هم اضافه می كنیم كه آدم های نازنین، به نوعی، در تقابل با قطاربازی است. در این فیلم هم یكی از همان آدم ها حضور دارد، اما این حضور، كم كم دگرگون می شود و او هم كنار آدم های دیگر جایی را برای خودش پیدا می كند. از آن ناامیدی و سرخوردگی كه در فیلم دنی بویل (و نگاهش) می توان دید، این جا خبری نیست. همه آدم ها، این جا، امیدوار هستند و سعی می كنند به هدفی كه در ذهن دارند، برسند. دیزدار در آدم های نازنین، نگاهی نگران را به نگاه های دیگر ترجیح داده است. كنار آدم ها و امیدهایشان، لابد، موانعی هم هست و دیزدار هرچند خواسته است آن جمله كلیشه (و البته دوست داشتی) «زندگی زیباست» را لابه لای صحنه های مختلف جا بدهد، درنهایت، با فیكس كردن تصویر، روی مشت گره كرده آن مرد صرب در بیمارستان، نگرانی اش را اعلام می كند. فیلم، درواقع، با تصویرهایی ویدئویی تمام می شود. فیلمی خانوادگی از آن زن جوان بوسنیایی كه صرب ها به او تعدی كرده اند و كودكی در شكم دارد. زن جوان، در این تصویرهای ویدئویی، لباس عروسی به تن دارد، خوش و خرم است و در جنگل های سبز، قدم زنان راهش را ادامه می دهد. با این همه، آن مشت، آن هم در نمای درشت، لابد تاكیدی است كه نباید آن را از یاد ببریم. و مگر نه این كه آدم های نازنین جاسمین دیزدار فیلمی اخلاق گرا است؟
كارگردان: جاسمین دیزدار، بازیگران: شارلوت كولمن، چارلز كی، رزالیند آیرس، راجر اسلومن، جولین فرث، محصول: انگلستان و استرالیا، ۱۹۹۹

محسن آزرم

منبع : روزنامه شرق