آتش سوزی، تخریب و فراموشی

بازار تهران دارای بافت قدیمی و تاریخی است و بسیاری از ساختمان ها، گذرها، دالان ها و كوچه های آن در فهرست آثار ملی ثبت شده و هیچ جهانگردی نیست كه ایران را بدون بازدید از بازار قدیمی تهران ترك كند. با این همه بازار تهران سال ها است كه دوران بی توجهی و فرسودگی را طی می كند و بیش از آن كه به عنوان بخشی از تاریخ و فرهنگ تهران سندیت داشته باشد، محور فعالیت های تجاری و نبض تپنده اقتصاد كشور شده است. امروزه خطر ریزش دمادم و آتش سوزی های گسترده، این بافت قدیمی و ارزشمند را كه در زمان احداث خود با توجه به تراكم بسیار بار و تردد محدود جمعیت، دارای ضریب ایمنی بالایی بوده، تهدید می كند. بازار تهران در حال حاضر یك مجموعه بالقوه خطرناك محسوب می شود كه در صورت بروز هر حادثه ای، علاوه بر خسارات مالی، خسارت های فرهنگی هنگفتی به آن وارد می شود كه با هیچ هزینه ای قابل بازسازی نیست. بهره برداری های بیش از ظرفیت محیطی بازار تهران نیز مهم ترین خطری است كه بافت تاریخی آن را تهدید می كند. در سال های اخیر زیر زمین ها، انبارها و پستوها و حتی بسیاری از سرویس های بهداشتی منطقه بازار بدون در نظر گرفتن موارد اصولی، به انبار و دكان های كوچك و بزرگ تبدیل شدند.تنوع مواد موجود در این انبارها، مواد شیمیایی خطرناك و سریع الاشتعال بارها قسمت های گسترده ای از این مجموعه تاریخی را در كام آتش كشیده و تاكنون ۱۸ نفر از ماموران آتش نشانی را در عملیات اطفا حریق در این منطقه، به كام مرگ كشیده است. ناهمگونی تصرف های همجوار، نبود امكانات كافی ایمنی و تجهیزات آتش نشانی پیشرفته و مناسب، ناایمن و نامناسب بودن شبكه برق رسانی بازار، وجود مایعات قابل اشتعال، ناایمنی ساختار ساختمان ها و تنگی معابر از جمله مشكلاتی هستند كه مجموعه تاریخی بازار تهران را به یكی از خطرناكترین حوزه های فعالیت آتش نشانی و اطفا حریق تبدیل كرده است. كمبود ایستگاه های آتش نشانی را نیز باید به آنها اضافه كرد
تجربه سالیان متمادی نیز نشان داده است صنف بازاریان تهران كه در زمینه های اقتصادی و سیاسی فعالیت دارند با هرگونه تغییر یا تعدیل بافت تاریخی بازار مخالفت می كنند و بسیاری از خسارت های هنگفتی كه در اثر بروز آتش سوزی تاكنون به بازار تهران وارد شده، نتیجه كوتاهی كسبه بازار و همكاری نكردن آنها در این زمینه است. واقعیت این است كه به رغم تغییر و تحولاتی كه در زمینه تجارت در بازار تهران رخ داده، فعالیت های بازار هنوز بر محور تجارت سنتی متكی است و دیدگاه كسبه نسبت به چرخش های اقتصادی سنتی است، به گونه ای كه تجزیه و تحلیل بنیادین و نوین در سیستم اقتصادی بازار جایی ندارد و منافع لحظه ای بر عایدات بلند مدت ارجحیت داده می شود و این گونه است كه بازار تهران كه یك محوطه عظیم ۱۰۷ هكتاری است، با داشتن بالاترین بار اشتعال و خطر آتش سوزی گسترده، تنها یك ایستگاه آتش نشانی دارد. به نظر می رسد كه باید نگاه بسته نسبت به عملكرد سازمان آتش نشانی و این كه این سازمان تنها وظیفه خاموش كردن آتش در منطقه بازار را برعهده دارد، به نگاهی فراتر از این مقوله تغییر كند. برای رفع این عامل بازدارنده، باید جلساتی با حضور عوامل اجرایی شهرداری، سازمان میراث فرهنگی، كارشناسان آتش نشانی و انجمن بازاریان تهران تشكیل شود تا ضمن ارایه دیدگاه های مناسب، نسبت به ارتقا ضریب ایمنی اماكن بازار و رسیدن به توافق اصولی بازاریان همت گماشته شود. ساماندهی مراكز تولیدی خطرناكی كه اكنون در بازار تهران فعالیت می كنند مانند تولیدی های كفش و البسه نیز باید در اولویت برنامه های شهرداری قرار گیرد و كارگاه های چسب سیلك و مشابه آن از بازار خارج شوند. ضرورت رسیدگی به رفع موانع بازدارنده فیزیكی در محدوده بازار مانند سد معبرهای متعدد فیزیكی و عقب نشینی برخی حجره ها نیز از جمله مواردی كه در ساماندهی بازار تهران قابل انكار نیست. از سوی دیگر نصب سیستم های اعلام و اطفا حریق در منطقه بازار، پیش از هر اقدام دیگر ضرورت دارد. سیستم های اعلام و اطفا حریق در سطح جهان از پیشرفت قابل توجهی برخوردارند و این قابلیت را دارند كه امكانات مورد نیاز را برای كنترل منطقه حساسی مثل بازار تهران فراهم كنند. طبیعی است با وجود سیستم های نوین و هوشمند در این منطقه، انجام عملیات اطفا و جلوگیری از تخریب این بافت تاریخی با ضریب ۹۵ درصد تسریع خواهد شد. سرانجام این كه بازار تهران به عنوان یكی از مهم ترین اسناد تاریخی كشورمان تاكنون به رغم مصوبه های سازمان آتش نشانی حتی به خاموش كننده های دستی نیز مجهز نشده است، چرا كه مصوبه های این سازمان تنها شكل اخطارهای مقطعی و هشدار دهنده دارد و باید سازمان هایی كه قدرت اجرایی دارند، پیش از آن كه بازار زیر بار سوء مدیریت ها و اقدامات ناخواسته مسئولان نابود شود، وارد عمل شوند.
حمید عرب زاده رییس اداره بررسی علل حریق و حوادث آتش نشانی استان تهران

منبع : خبرگزاری میراث فرهنگی