کم خونی عارضه ای که زنان به آن خوگرفته اند

سردردهای مدام و طولانی دارد. پزشك علت را كم خونی و در نتیجه نرسیدن خون به مغز تشخیص داده است. میل شدیدی به مصرف یخ دارد. تكه های یخ را می شكند، كوچك می كند و با اشتیاق شروع به مصرف آنها می كند. پزشك تمایل شدید به خوردن یخ را یكی از نشانه های كم خونی می داند. كف پاها و دست هایش سوزن سوزن می شود به قدری كه آرامش را از او می گیرد، خودش گمان می كند این مسأله ارثی است. به خاطر می آورد كه مادرش همیشه از این مشكل شكایت می كرد، اما پزشكان معتقدند سوزن سوزن شدن دست و پاها از نشانه های كم خونی در زنان است. اغلب ساعت های روز بی حال و افسرده است. به خاطر نداشتن انرژی و توان برای انجام دادن كارهای معمولی روزانه، خودش را سرزنش می كند، گاه دیگران نیز در این كار با او همراه می شوند، در حالی كه به عقیده پزشكان این حالت ها خبر از كم خونی در فرد می دهند. چند بار برگه آزمایش را نگاه می كند. مكثی می كند و سپس به مراجعش می گوید: «شما دچار كم خونی هستید.» این جمله ای است كه بارها و بارها نه فقط در مطب پزشكان به بیماران گفته می شود، بلكه در محاوره های روزانه مردم خطاب به یكدیگر هم شنیده می شود و البته زنان در طول زندگی خود بیشتر شنونده این جمله اند تا مردان. كم خونی به قدری فراوان شده كه نه یك بیماری یا مشكل تغذیه ای، بلكه به یك مسأله عادی در زندگی بسیاری از زنان تبدیل شده، ناراحتی و مشكلی كه به جای برطرف كردنش فقط با آن كنار می آیند.كم خونی شایع ترین مشكل تغذیه ای جهان و كشور ما است. بویژه كم خونی ناشی از آهن در بیش از دو میلیارد نفر از مردم جهان وجود دارد. دختران و زنان بین ۱۵ تا ۴۹ سال، زنان باردار، شیرخواران و كودكان پیش دبستانی بیش از دیگران در معرض ابتلا به كم خونی هستند.دكتر حوریه شمشیری عضو انجمن تنظیم خانواده در چهارمین میزگرد اهداف توسعه هزاره در رابطه با كاهش میزان مرگ و میر كودكان و بهبود بهداشت مادران متذكر شد كه یك سوم زنان ایرانی مبتلا به كم خونی ناشی از سوءتغذیه در هنگام بارداری هستند.اما صرفنظر از زنانی كه با كم خونی به دنیا می آیند، بسیاری دیگر نیز بعد از تولد و در سنین رشد به دلایل گوناگون مبتلا به كم خونی می شوند. یك بررسی عمومی نشان داده نزدیك به ۴۳ درصد دختران تهرانی در سال های اول و دوم متوسطه دچار كم خونی اند. منصوره لبیبی رانكوهی شیمیست و محقق تغذیه كه سال ها در آزمایشگاه های كنترل موادغذایی تحقیق و فعالیت كرده، كم خونی را وضعیتی می داند كه در آن سلول ها قادر نباشند به اندازه كافی گلبول قرمز بسازند. او در پاسخ به این سؤال كه چرا و به چه دلیل سلول ها قادر به ساختن كافی گلبول قرمز نیستند، به یك نكته اشاره می كند: «سوءتغذیه». منصوره لبیبی می گوید: «سوءتغذیه به این معناست كه غذاهای مورد نیاز سلول ها روزانه در اختیار آنها قرار گرفته نشده است.» به اعتقاد او كم خونی بیماری نبوده (برعكس آن چه عامه به غلط می پندارند) بلكه یك پدیده بیمارگونه است. پدیده بیمارگونه ای كه فقط بر اثر سوءتغذیه حادث می شود، اما می تواند بیماری های متعددی را با خودش به همراه بیاورد. از آن جمله می توان به سردردهای مداوم و فراوان، عدم تعادل در راه رفتن، خستگی های مفرط و پیوسته، فراموشی، طوری كه فرد گمان می كند دچار بیماری آلزایمر شده و همین طور قاعدگی های طولانی مدت به گونه ای كه زن می پندارد مبتلا به تومورسازی شده اشاره كرد. البته كم خونی با ضعف و ناتوانی بسیار همراه است. شكی نیست كه هر ماده غذایی خوب، نقش بسزایی در تولید خون كافی، لازم و سالم دارد كه در شرایط تغذیه نامناسب یا نادرست بخصوص هنگامی كه بدن دچار فقدان شدید ویتامین هاست، خون سازی با اختلالات جدی همراه می شود.»فضای شلوغ و پرهمهمه مدارس دخترانه با دانش آموزانی كه با صدای بلند می خندند و در حال بازی و ورزشند و دانش آموزانی كه آرام برای خود خلوتی ساخته اند در گوشه ای نشسته اند و به این صحنه ها نگاه می كنند. كمی تحرك، خستگی و نداشتن انرژی كافی به اعتقاد متخصصان ارتباط مستقیم با معضل كم خونی در زنان دارد. شمسی آذرنیوش می گوید: «كم خونی بر اثر كم بودن تعداد هموگلوبین خون پدید می آید و كار هموگلوبین حمل اكسیژن به بافت های بدن است. اگر مقدار هموگلوبین كمتر از میزان عادی و مورد نیاز بدن باشد، مقدار اكسیژن كافی نیز به بافت ها نمی رسد و در نتیجه فرد دچار خستگی مداوم، كم تحركی و نداشتن انرژی می شود. كم خونی معمولاً در دوران بارداری مشكلات خاص دیگری را برای مادر و نوزاد به وجود می آورد. چرا كه بدن مادر و نوزاد هر دو به مقدار زیادی اكسیژن احتیاج دارند و در نتیجه كم بودن تعداد هموگلوبین در خون، این فرایند با اشكال مواجه می شود. زنان باردار هم آسان تر از دیگران به كم خونی دچار می شوند چون تهیه مقدار كافی آهن به وسیله خوراك روزانه، به گونه ای كه احتیاجات مادر و نوزاد را تأمین كند، به دلیل نوع تغذیه حاكم در خانواده با اشكال فراوان توأم است. از طرفی مادر باید قبل از بارداری به رفع مشكل كم خونی خود اقدام كند تا بتواند به هنگام بارداری آهن كافی را كه شایع ترین نوع كم خونی در اثر كاهش آن به وجود می آید به نوزاد برساند. چرا كه نوزاد نیز نیازمند ذخیره مقدار كافی آهن در بدنش است تا بتواند در دوران شیرخواری كه از خوردن غذا محروم است از ذخیره آهن خود استفاده كند. به طور كلی زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت ها به آهن بیشتری نیاز دارند.»فقر آهن یكی از شایع ترین اختلالات تغذیه ای در كشورهای در حال توسعه و مهم ترین علت كم خونی در زنان و كودكان شناخته شده است با وجود این كم خونی غیر از كم خونی ناشی از فقدان آهن انواع دیگری هم دارد. منصوره لبیبی محقق تغذیه و نویسنده می گوید: «كم خونی می تواند ناشی از فقدان مس، ید، كبالت و ویتامین های گروه B از جمله B۳ ، B۶ ، B۹ و B كوبالامین و همین طور ویتامین E و C (این دو نوع كم خونی از خطرناك ترین و مهم ترین نوع كم خونی ها هستند كه بیشتر مردم به آنها مبتلا هستند.» به دلیل این كه در شرایط فقدان ویتامین C هیچ گونه ماده غذایی قادر به جذب در بدن نیست، حتی اگر شخص بهترین نوع پروتئین را هم مصرف كند، قابل جذب نخواهد بود و همین طور در مورد فقدان شدید ویتامین E كه بیشتر مردم به آن مبتلا هستند با این باور نادرست كه ویتامین E محلول در چربی است و بدن چندان به آن احتیاج ندارد و یا در كلیه ها رسوب می كند، در نتیجه این طرز فكر، شخص عمری را در كم خونی به سر خواهد برد. مهم تر از همه این كه در كمبود این ویتامین ارزشمند تمام غدد درون ریز دچار اختلالات جدی می شوند.»
كم خونی ها از هر نوع كه باشند دارای عوارض ظاهری بسیار مشتركی اند. رنگ پریدگی صورت، ریزش شدید موها، عدم توانمندی در انجام حتی وظایف روزانه، بی حوصلگی، دردهای نامفهوم عضلانی گاه در یك قسمت از بدن و گاه در تمام بدن. تنگی نفس كه برخی آن را با آسم یا حالت های آلرژیك اشتباه می گیرند، فراموشی گاه به گاه و فراموشی مداوم و عدم تعادل در راه رفتن كه گاهی با ام اس یا صرع اشتباه گرفته می شود، همگی از جمله نشانه های كم خونی است كه منصوره لبیبی رانكوهی محقق تغذیه و شیمیست به آن ها اشاره می كند.وزارت آموزش و پرورش در سال تحصیلی جدید بخشنامه مربوط به فروش مواد خوراكی در مدارس را با هدف جهت دادن به نوع تغذیه دانش آموزان و تشویق آنها به مصرف موادغذایی سالم را تهیه و صادر كرده است. در این بخشنامه مسوؤلان مدراس متعهد به جلوگیری از فروش مواد خوراكی با ارزش تغذیه ای كم و موظف به هدایت دانش آموزان به مصرف مواد غذایی ای شده اند كه در حین سلامت بتوانند نیازهای تغذیه ای آنها را بر طرف كنند. یكی از كارشناسان بهداشتی آموزش و پرورش می گوید: «باید بین خانواده ها فرهنگ تغذیه درست را جا بیندازیم و مدارس بستر خوبی برای این كار است. این كه والدین بدانند به جای پركردن كیف دانش آموز از مواد بی ارزش مثل پفك و چیپس می توانند با فراهم كردن مقداری نان، پنیر، گردو بهترین مواد غذایی را به بدن فرزندشان برسانند.» متخصصان مهم ترین عامل در ایجاد پدیده بیمارگونه كم خونی را سوءتغذیه می دانند.
به گفته منصوره لبیبی محقق تغذیه و نویسنده كتاب های تغذیه ای «مواد مورد نیاز سلول های بدن روزانه ۴۱ نوع ماده غذایی است كه عبارتند از اسیدهای آمینه ضروری به تعداد ۸ عدد، قندها به تعداد یك عدد، چربی ها به تعداد ۳ عدد، مواد كانی یا مینرال ها حداقل ۷ عدد، ویتامین های محلول در چربی ها ۳ عدد و بقیه ویتامین های گروه B كه این گروه از ویتامین ها از اهمیت فوق العاده ای برخوردارند. زیرا برای تك تك سلول های بدن الزامی اند و فقدان حتی یك عدد از آنها قادر است كل سیستم بدن را به مخاطره بیندازد. در تمام كم خونی ها با جبران فقدان آهن می توان این ناراحتی را از شتاب انداخت. اما مردان بسیار به ندرت دچار كم خونی می شوند و اگر مردی دچار این عارضه شد احتمال زیادی وجود دارد كه یكی از اندام های او نظیر روده یا معده دچار خونریزی است. چرا كه مردان عادت های ماهیانه، دوران سخت بارداری و دوران طاقت فرسای شیردهی را ندارند و این موضوع خاص زنان است.»رعایت رژیم غذایی درست به اعتقاد متخصصان راه حل اساسی برطرف كردن عارضه كم خونی است. شمسی آذرنیوش می گوید: «اگر كمی حوصله كنیم و دقت بیشتری در تغذیه داشته باشیم همراه با ورزش، حتماً نتیجه خوبی می گیریم. شناختن موادغذایی، تركیبات و نقش هر كدام آنها در رفع یكی از نیازمندی های بدن فقط به مقداری صرف وقت و مطالعه احتیاج دارد. به طور مثال این كه بدانیم خوردن پسته، انجیر، تره فرنگی، اسفناج، جعفری، شاهی، آلو، خرما، زردآلو، زرده تخم مرغ، انگور، ذرت بوداده و ... در رفع كم خونی مؤثرند و یا ورزش در رساندن خون و گردش خون در تمام اعضای بدن تأثیر به سزایی دارد بویژه در رساندن خون به مغز. در كنار رعایت اصول غذایی صحیح و انجام دادن حركات ورزشی، سلامتی بدن تا حد زیادی تأمین و تضمین می شود و می توانیم جلوی عارضه كم خونی را در مراحل اولیه و قبل از آن كه با شدت گرفتن آسیب بیشتری را به بدن وارد كند، بگیریم.»تصمیم گیری درباره نحوه مصرف غذایی موضوعی است كه به خود اشخاص بستگی دارد، اما بدیهی است هر چه دانش و آگاهی تغذیه علمی و صحیح در میان مردم و خانواده ها افزایش یابد، توان آنها برای مقابله با بیماری ها بیشتر می شود. منصوره لبیبی رانكوهی محقق تغذیه می گوید: «به طور مثال اگر زنان بدانند با خودداری از مصرف انواع شیرینی ها مثل قند، شكر، كیك ها، نوشابه ها، بستنی ها، آب میوه های ساختگی بیرون به ترشح متعادل اسید معده خود كمك می كنند، چون با مصرف این مواد ترشح اسید معده كمتر شده و مواد كانی سخت حل شدنی نظیر آهن، مس، ید و Bكوبالامین در این حالت قادر به هضم و جذب نیستند و این مسأله به پیشروی كم خونی دامن می زند، مطمئناً در برنامه تغذیه ای خانواده نیز مصرف كمتر این مواد را الگو قرار می دهند.»


فاطمه امیری

منبع : روزنامه ایران