پنجشنبه, ۹ فروردین, ۱۴۰۳ / 28 March, 2024
مجله ویستا

یک اجلاس هم خوب هم بد


یک اجلاس هم خوب هم بد
در آغاز اجلاس، بی پرده و صریح در سخنرانی افتتاحیه، آه و فغان برآورد كه رهبران دنیا برای اصلاح ساختار سازمان ملل كوتاهی كردند. او در سخنرانی اش گفت: «ما به آن اصلاحات بنیادی و فراگیر كه به لزوم آن باور داشتیم دست نیافتیم.» او در ادامه خاطرنشان كرد: «اختلافات آشكار، بحق و واقعی (و بعضی اختلافات كه در ظاهر كمتر واقعی و بحق به نظر می رسند) مانع پیشرفت بیشتر شد.» این احساس رنجش و آزردگی در سطح وسیع و فراگیری در میان شركت كنندگان هم وجود داشت. نتیجه و تاثیر گردهمایی ۲۳ تا ۲۵ شهریور بسیار پایین تر از حد انتظار و توقع بود (اگرچه معمولاً توقع و انتظار از یك گردهمایی دو روزه همیشه بیشتر از ظرفیت این مدت كوتاه است). در طول سال گذشته «پانل رده بالای سازمان ملل» و «پروژه هزاره» جزئیات پیشنهادهایی در مورد امنیت، حقوق بشر و توسعه پایدار را تهیه كرد. كوفی عنان در گزارش فروردین ۱۳۸۴ (مارس ۲۰۰۵) بهترین ایده هایی را كه در این پیشنهادات ارائه شده بود گنجاند. نام آن گزارش از این قرار بود: «در آزادی گسترده تر: به سوی امنیت، توسعه و حقوق بشر برای همه» این پیشنهادها بسیار عمیق، واقع گرایانه و عملی بود و با اندیشه بسیار زیاد و با رعایت دقیق تعادل و توازن تهیه شده بود. همان طور كه «آیان ویلیامز» در مقاله منتشر شده در اپن دموكراسی اشاره كرده است: «این پیشنهادها به عنوان یك معامله تلویحی ارائه شده بود و آن معامله این بود: در ازای اقدام های تامین كننده امنیت، خلع سلاح و مهار تروریسم كه موردپسند كشورهای توسعه یافته است التزام به «اهداف توسعه هزاره» از جمله كمك های امدادی، صاف كردن بدهی ها و ایجاد تجارت منصفانه در كشورهای در حال توسعه تحقق پیدا می كند.» كوفی عنان در این گزارش برای فرونشاندن خشم دولت بوش تاكید زیادی روی اصلاحات در مدیریت، اداره و سیستم بودجه سازمان ملل به خرج داد. چون این گردهمایی شصتمین نشست سازمان ملل بود، از اهمیت و ویژگی نمادین برخوردار شد و كوفی عنان و تیمش تلاش زیادی كردند تا از این ویژگی نمادین حداكثر بهره برداری را بكنند. چون این نشست برای اصلاحات حكم «مرگ و زندگی» یا «اكنون یا هیچ وقت» را داشت، در این گردهمایی نیز از این واژه ها و استدلال ها استفاده شد تا حداكثر فشار ممكن هم وارد آید. با محاسبات آنان، هر قدر كشورها تمایل به نافرمانی و سرپیچی داشته باشند به هیچ وجه تمایل ندارند از اجماع بین المللی منزوی شوند اما نتیجه نشان داد كه گردانندگان این نشست بیش از حد به پایبند بودن كشورها به اصول اخلاقی امید بسته بودند و بسیاری از كشورهای جهان با بدقلقی از شركت در این بازی امتناع كردند. البته فقط آمریكایی ها نبودند كه از شركت اجتناب كردند (رویكرد دولت بوش بسیار كوته بینانه و مخرب بود) بلكه گروهی كه از این بازی دوری گزیدند شامل كشورهایی نظیر چین، روسیه، هندوستان، پاكستان، كوبا و مصر بودند كه با وجود تفاوت در وسعت، جمعیت و سطح پیشرفتگی به یك اندازه بر سر بعضی از مسائل اختلاف سلیقه و تفاوت رای نشان دادند. این كشورها موفق شدند نتیجه كار را رقیق و كم اهمیت كنند. گزارش «پل ولكر» در مورد برنامه «نفت در برابر غذا» در عراق درست پیش از اجلاس سازمان ملل منتشر شد كه در آن انتقادهای جدی به سازمان ملل مطرح شده بود. همین موضوع نیز پیش زمینه ذهنی در بسیاری از شركت كنندگان اجلاس به وجود آورد و اثر منفی آن بر اجلاس سایه افكنده بود.
• چهار بارقه امید
به رغم آنكه نتیجه كلی این اجلاس دلسردكننده و یاس آور بود اما در چهار زمینه پیشرفت های واقعی صورت گرفت- اگرچه كه هنوز كارهای اصلی آن باقی مانده است. اولین و شاید چشمگیرترین پیشرفت و موفقیت در مورد نسل كشی، جنایات جنگی، پاكسازی نژادی و جنایت علیه بشریت بود. یك دهه بود كه جوامع بین المللی بحث و جدل داشتند كه چه زمانی و در كجا استفاده از نیروهای نظامی برای دستیابی به اهداف بشردوستانه مناسب و جایز است. كوتاهی در میانجیگری در نسل كشی روآندا در سال ۱۹۹۴ به از دست رفتن جان ۸۰۰ هزار انسان ختم شد. در بوسنی، جهان زمانی تصمیم قطعی گرفت كه صرب ها در صربرنیكا در سال ۱۹۹۵ ، ۷ هزار مسلمان را قصابی كردند. اكنون در واكنش به فجایع در حال وقوع در دارفور، غرب سودان، پاسخ جهان بسیار ناچیز و بسیار دیر اتفاق افتاده است. اكنون برای اولین بار رهبران جهان از مفهوم جدیدی تحت عنوان «مسئولیت حفاظت» حمایت كردند: آنها تصدیق و تصریح كردند برای جلوگیری از سوءاستفاده یا نقض وسیع و گسترده حقوق بشر در صورتی وارد عمل شوند كه حكومتی مایل یا قادر نباشد جلوی این نقض گسترده حقوق بشر را بگیرد. اگرچه كه هنوز باید كارهای زیادی انجام شود تا به این التزام و تعهد رهبران دنیا جنبه عملی بدهد تا در شرایط ویژه به عهد خود وفا كنند، با این وصف همین اجماع نشان دهنده تغییر بنیادی در نگرش رهبران دنیاست. دوم در اجلاس جهانی سازمان ملل توافق شد كه «كمیسیون صلح سازی سازمان ملل» ایجاد شود. تجربه نشان داده است نیمی از كشورهایی كه جنگ داخلی را پشت سر گذاشته اند ظرف كمتر از پنج سال درگیری را از سر می گیرند و سیستم فعلی سازمان ملل فاقد ظرفیت و تمركز سازمانی لازم برای كمك به كشورهایی است كه مراحل گذار از درگیری طولانی به صلح و آرامش پایدار را سپری می كنند. تا پایان سال ۲۰۰۵ كمیسیون یاد شده در سازمان ملل تشكیل خواهد شد. اگرچه كه هنوز در مورد شرح وظایف و حدود و ثغور اختیارات این كمیسیون توافق به عمل نیامده و این كه آیا این كمیسیون فقط نقشی در حد پیشگیری خواهد داشت یا جنبه های دیگر، باید روی آن كار بیشتری صورت بگیرد.در بهترین حالت این كمیسیون به بدنه ای تبدیل خواهد شد كه قادر به تمركز واكنش های یكپارچه بین المللی برای رفع نیازهای كشورها خواهد بود و این واكنش های یكپارچه به آن كشور در حال گذار كمك می كند تا بازسازی اقتصادی و نهادهای سیاسی و مدنی، حاكمیت قانون، اصلاح امنیت و مرخص كردن از خدمت شبه نظامیان و خلع سلاح ناراضیان را با موفقیت به انجام برساند. سوم رهبران جهان، هر چند تلویحی، اعتراف كردند كه سازمان ملل بی خود و بی جهت به حفظ وضعیت موجود در مورد حقوق بشر می پردازد. در این نشست كارهای «كمیسیون حقوق بشر سازمان ملل» به شدت زیر سئوال رفت. در حقیقت برای دنیا قابل قبول نیست كه عربستان سعودی و سودان اعضای این كمیسیون و لیبی ریاست آن را بر عهده داشته باشد. در حقیقت بعضی از كشورها كه به عمد و با خشونت هر چه تمام تر حقوق بشر را نقض می كنند برای پیشگیری از انتقادات شدید به عضویت این كمیسیون درآمده اند. بنابراین پیشنهاد جایگزین كردن «شورای حقوق بشر» به جای كمیسیون یاد شده حركتی در جهت درست بود _ اگرچه باز هم مانند موارد قبلی باید اعضا، دیدگاه و تمركز فعالیت های این شورا با بحث و جدل و تحقیقات كامل تعریف و مشخص شود. چهارم ایجاد صندوق سرمایه گذاری دموكراسی در سازمان ملل یكی دیگر از نتایج مثبت گردهمایی بود. در سال های اخیر فعالیت های سازمان ملل در برگزاری انتخابات و حمایت از دولت های در حال گذار به دموكراسی رشد فزاینده ای داشته بدون آن كه منابع و امكانات كافی و قابل اتكا برای آن در نظر گرفته شده باشد. صندوق ایجاد شده باید نیرویی مضاعف به سازمان ملل در این زمینه بدهد.
• چهار فضای خالی
به رغم پیشرفت در چهار موردی كه در بالا به آن اشاره شد، در چهار مورد بسیار حساس جهانی هیچ پیشرفتی حاصل نیامد. اول در زمینه خلع سلاح و منع گسترش سلاح های اتمی بود. كوفی عنان در سخنانش از لحن تندی استفاده كرد و رهبران شركت كننده در اجلاس را متهم كردند كه فقط «ژست» آن را می گیرند. سخن او صحیح است (به خصوص بعد از كنفرانس منع گسترش سلاح های اتمی در ماه مه ۲۰۰۵) عنان تاكید داشت كه دنیا نسبت به گذشته دو چندان كوتاهی كرده و تهدید گسترش فناوری ها و قابلیت های هسته ای در جهان را جدی نگرفته است. دستیابی ایران به سلاح های اتمی ناخوشایند و ناپسند است و جوامع بین المللی باید از تمام اقدام های معقول برای جلوگیری از آن بهره بگیرند اما نكته ای كه ایرانیان مطرح كردند قابل تامل و با اهمیت است. آنها قدرت های بزرگ هسته ای در جهان را به داشتن استانداردهای دوگانه متهم كردند پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای از تمام كشورهایی كه به فناوری هسته ای دست نیافته اند می خواهد كه دستیابی به سلاح های هسته ای خودداری كنند، اما این پیمان همچنین از كشورهای صاحب سلاح های هسته ای می خواهد كه این سلاح ها را كاهش داده و به تدریج از بین ببرند. دوم دستاوردهای سازمان ملل در زمینه توسعه جهانی بسیار دلسردكننده و یاس آور است، ۱۶ شهریور «برنامه توسعه سازمان ملل» در مورد توسعه انسانی گزارشی منتشر كرد كه نشان می دهد هنوز در جهانی كه وفور نعمت است بخش بزرگی از مردم دنیا در فقر و فاقه و بدبختی مطلق زندگی می كنند. روزانه ۱۲۰۰ كودك جان خود را از دست می دهند بدون آن كه توجه رسانه ها را به خود جلب كنند و برای درك عمق فاجعه می توان گفت شمار كودكانی كه از فقر می میرند به اندازه وقوع سه بار توفان سونامی در ماه است. ۷/۱۰ میلیون كودك زنده نمی مانند تا سن ۵ سالگی خود را ببینند. اكثر آنها در اثر بیماری هایی می میرند كه بشر قادر به كنترل و پیشگیری از آن است و همه این مرگ ومیرها به آب آلوده، فضای غیربهداشتی و كمبود مواد مغذی بازمی گردد. این گزارش نشان می دهد كه دنیا تا چه حد با دستیابی به «اهداف توسعه هزاره» فاصله دارد، در حالی كه پنج سال پیش در زمانی كه قرن بیستم جای خود را به قرن بیست و یكم داد رهبران دنیا گردهم آمدند و این اهداف را تدوین كردند. با این روند كنونی اهداف یاد شده تا صد سال دیگر هم در آفریقا قابل تحقق نیست. برای رسیدن به این هدف گذاری ها كشور های در حال توسعه نیازمند اداره بهتر اقتصادشان هستند و باید اولویت را به نیاز های فقرا، سركوب و مهار فساد و ارتشا و تغییر نهاد های سیاسی به نحوی داد كه حكومت ها در قبال اختیاراتشان پاسخگو باشند. اما علاوه بر این كشور های ثروتمند تر نیز باید كیفیت و كمیت امداد ها، كمك به بازپس دادن بدهی ها ، برداشتن موانع تجاری و كمك به كاهش خشونت ها و درگیری های قومی را افزایش دهند. برای كاهش درگیری ها و جنگ های داخلی باید ارسال سلاح به این كشور ها تحت كنترل بیشتری قرار گیرد. در هیچ یك از این مطالب یادشده تصمیم جدیدی اتخاذ نشده است. حتی می توان گفت در بعضی جهات گام های رو به عقب هم برداشته شده و تعهدات و التزام ها در نشست گروه هشت در ماه تیر در گلینیگلز تاكنون به هیچ نتیجه ای نینجامیده است. «باب گلدوف» به اغراق و مبالغه در مورد دستاورد های نشست گروه هشت انتقاد كرده و ارزیابی های او نشان داده است كه كار سازمان ملل در مورد مبارزه با فقر جهانی نتایجی به بار نیاورده است. سوم گردهمایی سازمان ملل هیچ نتیجه یا توافقی در مورد جلوگیری از نقل و انتقالات سلا ح های متعارف هم نداشت. در حالی كه دلالان اسلحه با فروختن سلاح به كشور های در حال توسعه هیزم برای آتش جنگ های داخلی و شدت گرفتن خشونت ها فراهم می كنند نشست سال جاری سازمان ملل هیچ اقدامی برای مهار این تجارت مرگبار از خود به خرج نداد. چهارم اجلاس سازمان ملل در مهم ترین و دشوارترین موضوع پیش روی خود یعنی اصلاح ساختار «شورای امنیت» كوچك ترین پیشرفتی نداشت. تمام گزینه های پیشنهادی برای اصلاحات قابل انتقادند و هیچ راه حل بی نقصی ارائه نشده است اما می توان گفت هر یك از دو پیشنهاد پانل رده بالای سازمان ملل بهتر از حفظ وضع موجود است. وضع كنونی بسیار غیرقابل دفاع و نامتناسب با زمان ما است. در این وضع فقط پنج كشور حق انحصاری عضویت دائمی دارند. هر چقدر هم كه مذاكرات شكنجه آمیز و دشوار است باید انجام شود تا یك «شورای امنیت» پاسخگو و متناسب با زمان ما ایجاد شود و به هر حال باید به آن نقطه برسیم.
• تمركز روی یك موضوع
نتایج این نشست مخلوطی از پیشرفت و ایستایی بود و همین موضوع نشان می دهد كه این گردهمایی مخلوطی از همه رنگ و آمیزه ای از خوب و بد بود و نمی توان گفت كه فاجعه بار بود. اكنون چالش یا نبرد پیش رو، پیشبرد آنهایی است كه بر سر آن توافق به عمل آمده است، مثل «مسئولیت حفاظت» كه به آن اشاره شد یا تشكیل كمیسیون صلح سازی و شورای حقوق بشر یا تلاش های بین المللی و جمعی در سایر حوزه ها. «آیان ویلیامز» پیشنهاد می كند حتی اگر ایالات متحده كارشكنی می كند و نقش بازدارنده دارد سایر ملت ها باید این مسائل را پیش ببرند. در خیلی از موارد بدون كمك یا حسن نیت ایالات متحده هم امكان پیشبرد كار ها وجود دارد اما در بعضی از موارد همكاری و حسن نیت آمریكا بسیار مهم است. وادار كردن ایالات متحده به داشتن نقشی سازنده بسیار دشوار و در اكثر موارد بی اجر و مزد است اما دنیا باید بر آن پافشاری كند. سازمان ملل هرگز داعیه تبدیل شدن به یك سیستم حكومتی جهانی در سر نداشته و ندارد. تردیدی نیست كه از كشور ها و ملت ها هم انتظار نمی رود كه منافع ملی خود را كنار بگذارند برعكس داعیه سازمان ملل كمك به كشور ها است حتی كمك به قوی ترین و پیشرفته ترین كشور ها است تا به این درك برسند منافع آنان وقتی به بهترین شكل تامین می شود كه كشو ر های دنیا با هم همكاری كنند و به یاری هم بشتابند. در دنیایی كه منابعش رو به پایان است و تهدید های مشتركی بر تمام ملل سایه افكنده و هیچ مرزی در دنیا نفوذناپذیر نیست سازمان ملل با همه نقص و اشكالاتی كه دارد تنها ابزار یا وسیله ای است كه می توان به كمك آن به امنیت و شكوفایی عمومی برای همگان در جهان رسید و نمی توان از وجود چنین ابزاری صرف نظر كرد.
پی نوشت:
* دیوید مفام دستیار مدیر «موسسه تحقیقات سیاست عمومی» یا Institute for Puplic Pulicy Research و صاحب كتابی تحت عنوان به خانه خود نظمی ببخشیم: سیاستگزاری در گروه هشت را به سمت آفریقا هدایت كنیم.
منبع: Open Democracy
دیوید مفام*
ترجمه: علیرضا عبادتی
منبع : روزنامه شرق


همچنین مشاهده کنید