جذام ؛ درد بی درمان؟

" جذام " یک بیماری عفونی مزمن است که توسط یک نوع باکتری به نام " مایکوباکتریوم لِپرا ۱" ایجاد میشود. این بیماری بیشتر پوست ، اعصاب محیطی ، مخاط دستگاه تنفسی فوقانی و چشم ها را گرفتار میکند، ولی به تدریج اعضای دیگر نیز گرفتار میشوند.
جذام هر دو جنس را درتمام سنین مبتلا می سازد و دارای دوره نهفتگی بسیار طولانی است که میتواند چند سال به طول انجامد.
این بیماری یک بیماری عفونی است که به طور مستقیم از یک فرد به فرد دیگر، از طریق دستگاه تنفسی و یا پوست سرایت میکند، ولی نیاز به دوره تماس طولانی دارد و فقط تعداد کمی از مردم به آن مبتلا میشوند.
جذام درطی هزاران سال ترس و وحشت را درانسان ها ایجاد کرده و یک بیماری شناخته شده در تمدن های چین ، مصر و هندوستان بوده است . هنگامی که درسال ۱۸۷۳، مایکوباکتریوم لپرا توسط جی.ای.هانسِن ( G.A.HANSEN ) کشف گردید، اولین باکتری مولد این بیماری در انسان محسوب میشد که شناسایی شده بود، اما معالجه بیماران بعداز کشف داروی داپسون۲ ومشتقات آن دراواخر دهه ۱۹۴۰ میسرگردید. این کشف ، انقلابی درکنترل جذام ایجاد کرد ، زیرا درمان به صورت سرپایی مقدور شد و دیگر نیازی به جداسازی ننگ آور بیماران نبود.
۱۶ کشوری که در صدر کشورهای آندمیک جهان ( کشورهایی که دارای خطر بالقوه برای شیوع این بیماری هستند ) می باشند، ۹۱ درصد موارد تخمینی جذام را به خود اختصاص داده اند که بیش از ۸۰ درصد موارد مربوط به ۵ کشور اول جهان (هند، برزیل، ماداگاسکار، نپال، موزامبیک ) است . درسال ۱۹۹۷ ، ۱۵/۱میلیون مورد تخمینی جذام در جهان وجود داشت که بیشتر آن ها در آسیای جنوب شرقی، آفریقا و آمریکا متمرکز بودند. از میان این تعداد،۸۹۰ هزار مورد ثبت شده برای درمان وجود داشتند که بیش از۹۷ درصد آنها با روش چند دارویی۳ ( MDT ) معالجه شدند. درمان چند دارویی ( MDT ) ترکیبی از دو یا سه داروی کلوفازیمین۴ ، ریفامپیسین۵ و داپسون است که استفاده آن ها با هم، از بروزمقاومت دارویی جلوگیری میکند.
MDT توسط بیماران به خوبی تحمل و پذیرفته شد و به سرعت بیماران را درمان و انتقال بیماری را متوقف کرد و در نتیجه حذف جذام را ممکن ساخت . تا سال ۱۹۹۷ ،MDT درمقایسه با درمان تک دارویی ( فقط با داپسون ) ، حدود پانصد هزار تا یک میلیون مورد از عود بیماری جلوگیری نموده است . تشخیص جذام معمولاً بر اساس علایم و نشانه های بالینی است که این علایم و نشانه ها توسط هر کارمند بهداشتی که آموزش کوتاه مدتی دیده باشد، قابل مشاهده و شناسایی است . در یک منطقه یا کشور آندمیک ، هر فردی که علایم اصلی جذام را از خود نشان دهد، به عنوان فرد مبتلا به جذام تلقی میشود. علایم اصلی جذام ، ضایعات پوستی مطابق با جذام همراه با بیحسی مشخص و اسمیرهای پوستی مثبت میباشد. اگر شخصی دارای ضایعات پوستی ویا نشانه های ضایعات عصبی باشد ونشانه های اصلی جذام را نداشته و یا این نشانه ها مورد شک و تردید باشند و تشخیص واضح دیگری را نیز نتوان بر وی گذاشت ، به این بیمار " یک مورد مشکوک " میگویند. به افراد مورد شک ، باید نکات اصلی بیماری جذام را گفت و به آنان توصیه کرد که اگر علایم بیش از شش ماه باقی بمانند و یا بدتر شوند، مجدداً مراجعه نمایند. برای تمام موارد ثبت شده و جدید ، باید بلافاصله رژیم مناسب با MDT را شروع کرد.رژیم هایMDT توصیه شده توسط ۶WHO ( سازمان بهداشت جهانی ) اصولی هستند، یعنی بینظمیهای خفیف در مصرف ، کارآیی آن ها را مختل نمیکند.
درمان جذام فقط با یک داروی ضد جذام ، همیشه موجب افزایش ایجاد مقاومت دارویی نسبت به آن دارو میشود و به عنوان یک عمل غیراخلاقی درنظر گرفته شده است .
هر بیمار جذامی باید با بیش از یک داروی ضد جذام درمان شود و رژیم استانداردMDT را که روشی بسیار بیخطر و موثر است، در اکثر مراکز برای درمان آن، به طور رایگان در دسترس بیماران قرار داد. پیگیری فعال بعد از کامل شدن درمان ضرورتی ندارد، ولی در موارد عود، مجدداً با رژیم استانداردMDT باید درمان شود. در سال۱۹۹۱ سازمان جهانی بهداشت مصوبه ای را انتشار داد که در آن ، حذف جذام را تا سال۲۰۰۰ هدف گذاری نمود. حذف جذام به معنای میزان شیوع کمتر از یک مورد در۱۰۰۰۰ نفر جمعیت است.
راهکار حذف ، بر اساس کشف و درمان تمام موارد باMDT به منظور کاهش بیماری به میزان بسیار پایین است که در سطح بسیار پایین بیماری، انتقال باکتری های جذام کاهش خواهد یافت .
با اشاره به اینکه در ۱۸ سال گذشته، میزان شیوع جهانی بیماری ۹۰ درصد کاهش یافته ، در پایان سال۲۰۰۰ جذام به عنوان یک بیماری حذف شده تلقی گردید.
دراوایل سال۲۰۰۳ ، متجاوز از ۱۰۷ کشور به هدف حذف جذام رسیده اند و فقط در ۱۲ کشور این مشکل همچنان باقی است .
مسله جذام هم اکنون مشکل ۵ کشور آندمیک ( هند، برزیل، ماداگاسکار، نپال و موزامبیک ) است که متجاوز از۸۳ درصد شیوع و ۸۸ درصد از موارد جدید جهانی جذام را تشکیل میدهند.
این گزارش برگرفته از کتاب "راهنمای کشوری حذف جذام یک مشکل بهداشتی" است که توسط مرکز مدیریت بیماریها و اداره سل وجذام انتشار یافته است .
درمان جذام توسط ایرانی ها
طبق مطالب کتاب " زبان خوراکی ها " تالیف " دکتر غیاث الدین جزایری " می توان گفت یکی دیگر از افتخارات محققین ایرانی معالجه جذام است که به کلی فراموش گردیده و در لابلای کتاب های کهنه و در پس ابرتیره ی خرافات پنهان شده است.
روش سنتی ایرانیان در معالجه ی جذام استفاده از گوشت افعی بوده است که معجون هایی بنام افاعی برای درمان این مرض پلید می ساختند و برای این که گوشت افعی اثر بیشتری داشته باشد، قبل از کشتن این حیوان او را در قفس انداخته و با انواع و اقسام کارها او را آزار داده و عصبانی می نمودند تا زهر بیشتری وارد بدن او شود.
داروی دیگری که داروسازان سنتی ایران برای درمان جذام و زخم های خوره پیدا کرده بودند، "
مار دارو " بود که یک گیاه دارویی است . این گیاه بهترین پادزهر نیش مار و افعی می باشد . حتی حیوانات نیز او را می شناسند و هر موقع به وسیله مار گزیده شوند به سراغ آن رفته و از ریشه آن می خورند .
روایات اسلامی در مورد درمان تغذیه ای جذام
ابوهریره (ره) روایت كرده که رسول خدا (ص) فرمود: زیتون را بخورید و به بدن بمالید كه هفتاد مرض از جمله جذام را شفا می بخشد.
در کتاب " خواص سبزی های خوراکی " تالیف " مرتضی نظری آمده است که امام صادق فرموده اند : خوردن ریحان فرد را از بیماری جذام ایمن می گرداند. و نیز فرموده اند : خداوند متعال مرض جذام را از یهود برداشت، زیرا آنها چغندر می خوردند.
امام موسی کاظم نیز فرموده اند : به خوردن شلغم عادت کنید ، زیرا در هر کس رگ جذام باشد آن را از بین می برد. ( بحارالانوار/ ج ۱۴ )
پی نوشت :
۱- MYCOBACTERIUM LEPRAE
۲- DAPSONE : یک نوع داروی ضد جذام
۳- MULTIDRUG TREATMENT
۴- CLOFAZIMINE
۵- RIFAMPICIN
۶- WORLD HEALTH ORGANIZATION

منبع : تبیان