معرفی روزنامه های عربی

روزنامه های حزبی و ایدئولوژیك
به همان میزان كه روزنامه های فرامنطقه ای عرب می كوشیدند كار رسانه ای مستقلی را ارائه دهند و در ظاهر كمتر تحت تاثیر رژیم های حامی خود باشند، روزنامه های منطقه ای اعراب تحت تاثیر مستقیم رژیم های حاكم بر این كشورها هستند. به طور مثال در سوریه كه رژیمی بعثی و شبه سوسیالیستی حاكم است، رسانه ها و از جمله مطبوعات این كشور نیز تحت تاثیر این ایدئولوژی بوده و سیاست های حاكمان بعثی را ترویج می كنند. در مقابل در كشورهایی چون اردن یا عربستان سعودی كه نوعی رژیم پادشاهی بر سر كار است، این روزنامه ها نیز كمتر جلوه ای ایدئولوژیك داشته و به دلیل ماهیت چنین حكومت هایی از آزادی نسبی بیشتری برخوردارند. این نكته در بررسی روزنامه های منطقه ای بسیار اهمیت خواهد داشت. زیرا در واقع رسانه های هر كشوری ویترین فرهنگی همان كشور است و هر جا آزادی، دموكراسی و فضای متنوع فرهنگی وجود داشته باشد روزنامه ها نیز متنوع تر و پربارتر خواهند بود و برعكس هر جا استبداد و خفقان وجود داشته باشد و یا رژیم های حزبی و ایدئولوژیك حاكم باشند تنوع رسانه ای كمتری به چشم می خورد. در این بخش از معرفی روزنامه های عربی نگاهی می اندازیم به روزنامه های دو كشور سوریه و یمن. دو كشوری كه با رژیم های شبه سوسیالیستی عرب اداره می شوند و این نكته حتی در نام روزنامه ها نیز انعكاس دارد.
• سوریه با رسانه هایی حزبی و ایدئولوژیك
با جانشینی بشار اسد به جای پدر و به راه انداختن اصلاحاتی فرمایشی در سوریه، امید می رفت كه قوانین فوق العاده لغو و از بعضی سخت گیری ها نسبت به كار رسانه ها كاسته شود. با توجه به همین خوش بینی ها بود كه برای نخستین بار در تاریخ سوریه یك هفته نامه طنز و انتقادی به نام «الدومری» با سردبیری محمد فرزات اجازه انتشار یافت. حادثه ای كه برای ناظران جهانی غیرقابل باور و برای سوری ها غیرقابل انتظار بود. اما دیری نپایید كه معلوم شد هدف بشار اسد از اصلاحات چیزی جز تحكیم رژیم بعث نبوده و بنابراین او به همان راهی خواهد رفت كه حزب بعث سوریه _ حزب حاكم _ برای او ترسیم می كند. با سركوب تظاهرات دگراندیشان به زودی توهم آن اصلاحات از ذهن سوری ها زدوده شد و هفته نامه «الدومری» به عنوان پرچم نوعی فضای باز سیاسی توقیف گردید. رسانه های سوریه عمدتاً در فضایی بسته به سر می برند یعنی از یك سو نسبت به هرگونه اصلاحاتی در كشور خود سرخورده شده اند و از دیگر سو به دلیل حاكمیت چندین ساله یك رژیم تك حزبی و اقتدارگرا از توش و توان افتاده اند. عمده روزنامه ها در اختیار دولت بوده و در واقع تریبون حزب حاكم هستند كه به جز نام، هیچ تفاوتی با یكدیگر از نظر محتوا ندارند و هرگز خود را پاسخگوی نیازهای مخاطبان خود نمی دانند. نویسندگان این روزنامه ها به مثابه ماموران رسمی و حقوق بگیر، با لحنی حماسی و شعاری مضامین تكراری و كسالت آور را هر روزه تكرار می كنند. در چنین روزنامه هایی هرگز واقعیت های جامعه انعكاس نمی یابد و تنها خبرهای رسمی و كانالیزه شده در آن اجازه دارند درج شوند. به دلیل همین مسئله روزنامه های حزبی و ایدئولوژیك سوریه كم مخاطب ترین روزنامه ها در سطح منطقه هستند. اما از آنجا كه حركت آزادیخواهانه هیچ ملتی را نمی توان در بند كشید، اخیراً روزنامه نگاران مستقل سوری به اینترنت پناه آورده اند و با ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی مستقل به نشر آگاهی و روشنگری می پردازند. به طور مثال پایگاه اینترنتی «شام پرس» كه در واقع یك روزنامه الكترونیكی است، یكی از همین موارد به حساب می آید. این روزنامه با آدرس (champress.net) علاوه بر انتشار اخبار مربوط به جهان عرب و خبرهای مربوط به سوریه، به ارائه تحلیل های مختلفی می پردازد كه در آن به شیوه های گوناگون رژیم حاكم بر دمشق نقد می شود. این روزنامه الكترونیكی كه خود را وابسته به كانون نویسندگان و روزنامه نگاران مستقل سوریه می داند در تحلیل های خود عمدتاً از دیدگاه های نویسندگان غربی و خارجی استفاده می كند. یكی دیگر از این نمونه ها سایت «المواطن» است كه مدافعان جامعه مدنی سوریه آن را اداره می كنند. اما در كشور سوریه، مهمترین روزنامه های دولتی عبارتند از: البعث [رستاخیز]، الثوره [انقلاب] و تشرین [یادبود قیام بعثی ها] كه در مجموع تیراژ آنها هرگز به ۲۰۰ هزار نسخه در روز نمی رسد. البعث ارگان رسمی حزب سوسیالیستی بعث حاكم بر سوریه بوده و با رویكردی ایدئولوژیك دیدگاه های حزب حاكم را تشریح می كند. مهمترین منبع خبری این سه روزنامه، خبرگزاری رسمی كشور یعنی «سانا» است و در كنار آن از اخبار سایر خبرگزاری های جهان به ویژه فرانس پرس استفاده می شود. توجیه عملكرد دولت در هر زمینه ای، تفهیم رهنمودهای ایدئولوژیك حزب و تحلیل رخدادهای جهان براساس دیدگاه تحلیلگران شناخته شده و ثابت، از مهمترین ویژگی های این روزنامه ها است. به دلیل فشارهای بین المللی بر رژیم سوریه، روزنامه البعث در حالتی كاملاً دفاعی قرار دارد و می كوشد تا در سرمقاله و یا مقالات داخل خود به اتهامات مخالفان پاسخ داده و یا «توطئه های بین المللی» علیه رژیم حاكم بر دمشق را افشا كند. با این همه روزنامه البعث روزنامه ای ضعیف، كم خواننده و با تاثیر گذاری اندك است. دو روزنامه دیگر یعنی الثوره و تشرین هم تقریباً همین وضعیت را دارند. با این تفاوت كه الثوره بیشتر یك روزنامه داخلی است اما البعث رویكردی عمومی و فرا منطقه ای دارد. روزنامه تشرین به نسبت آن دو فضای بازتری داشته و در مجموع رویكرد ادبی فرهنگی قوی تری را از خود بروز می دهد. در كنار روزنامه های فوق باید از روزنامه انگلیسی زبان «Syria times» یاد كرد كه یك روزنامه دولتی بوده و مواضع رسمی رژیم حاكم بر دمشق را بازتاب می دهد. در سوریه سندیكای روزنامه نگاران و نویسندگان تحت نظر مستقیم حزب بعث اداره می شود. كانون نویسندگان به ریاست علی عقله عرسان (كسی كه تا به حال بارها به ایران سفر كرده است) اداره می شود و هفته نامه ادبی «الاسبوع الادبی» را منتشر می سازد.
• زمستان روزنامه نگاری در یمن
رژیم حاكم بر یمن نیز شبیه رژیم سوریه است و به رهبری علی عبدالله صالح حكومتی به ظاهر سوسیالیستی را اداره می كند. گرچه صالح چندی پیش گفت كه دیگر نمی خواهد رئیس جمهور باشد اما او از ابتدای تاسیس جمهوری یمن [و پیش از آن در یمن شمالی] رئیس جمهور مادام العمر بوده است. با این همه در مقایسه با سوریه به نظر می رسد كه یمن به دلیل حضور نیرو های اپوزیسیون قوی تر (یا به دلیل حاكمیت ضعیف تر!) از فضای رسانه ای بهتری برخوردار است. گفته می شود در یمن ۷۰ نشریه (روزنامه، هفته نامه، ماهنامه و...) اجازه انتشار دارند كه از این تعداد فقط ۳۰ نشریه به صورت منظم منتشر می شوند. مهم ترین روزنامه های یمن عبارتند از: الثوره، الجمهوریه، ۲۶ سپتامبر، الامه، الصحوه، رای، الایام، المیثاق، الرای العام، الوحده، الثوری، الشوری كه اكثر آنها دولتی و تعدادی هم به بخش خصوصی تعلق داشته و یا توسط محافل اسلام گرا اداره می شوند. همین مسئله كشمكشی را بین روزنامه نگاران غیردولتی با دولت پدید می آورد و بارها در خبرها می شنویم كه روزنامه نگاران یمن به جرم «نشر اكاذیب» و یا «تحریك علیه امنیت ملی» دستگیر و به زندان می افتند.چند روز پیش عبدالباری طاهر، نویسنده یمنی، مقاله ای با عنوان «زمستان روزنامه نگاری در یمن» در روزنامه البیان امارات به چاپ رساند و گفت: «در حال حاضر با ورود به فصل پاییز روزنامه نگاران یمن زمستان سختی را تجربه می كنند.» وی در ادامه مقاله خود به چند مورد سركوب و یا تحت تعقیب قرار گرفتن روزنامه نگاران یمنی اشاره كرد. یكی از مهمترین اتهامات این افراد تحریك علیه امنیت ملی و هواداری غیرمستقیم از قیام الحوثی بوده است. ماجرایی كه از چندی پیش تاكنون دولت علی عبدالله صالح را با خود درگیر كرده است. دوم شهریورماه امسال «جمال عامر» سردبیر هفته نامه «الوسط» چاپ یمن به خبرگزاری فرانسه گفت كه افراد مسلح ناشناس وی را ربوده و پس از تهدید و ضرب و شتم سوار خودرویی ارتشی كردند و با چشمانی بسته به مكانی نامعلوم بردند و او را متهم به همكاری با خارجی ها كردند. روند فزاینده این خبرها از همان چالشی خبر می دهد كه روزنامه نگاران یمنی در رابطه با دولت حاكم بر صنعاء با آن روبه رو هستند. مهمترین روزنامه های دولتی یمن با اسم های انقلابی متمایز می شوند. الثوره، الجمهوریه و الایام، ۲۶ سپتامبر و غیره. روزنامه الثوره روزنامه رسمی و فراگیر كشور است كه توسط «علی ناجی الرعوی» اداره می شود و تاكنون چهارده هزار شماره مسلسل را پشت سر گذاشته است. در صفحه اول این روزنامه كمی پایین تر از لوگو و در سمت چپ آن عكس علی عبدالله صالح به چشم می خورد كه هر روزه سخن كوتاهی از او نقل می شود. سرمقاله ها و یادداشت های روزانه به تشریح اقدامات «جناب رئیس جمهور برادر» و توضیح سیاست های رسمی دولت صنعاء می پردازد. به دلیل اینكه این روزنامه تقریباً در تمام شهرها و مراكز استانی دفتر دارد نیمی از صفحات آن به انعكاس خبرهای داخلی اختصاص داده می شود. الایام نیز روزنامه ای است كه در سال ۱۹۵۸ تاسیس شده و به تشریح سیاست های دولتی می پردازد اما چون «الثوره» فراگیر نیست.روزنامه الجمهوریه نیز روزنامه ای دولتی است كه در سال ۱۹۶۲ تاسیس و توسط محمدعلی سعد (سردبیر) و محمد عبدالرحمان المجاهد (مدیر مسئول) اداره می شود. آنچنان كه پیش از این اشاره شد به ویژه پس از ماجرای حمله به زیردریایی آمریكایی كول و حوادث ۱۱ سپتامبر و درگیر شدن دولت یمن با مدارس بنیادگرای مذهبی از یك سو و درگیری دولت مركزی با قیام الموثی در كوه های صعده از سوی دیگر فضای تازه ای را در یمن پدید آورده است كه فشار دوجانبه ای را متوجه روزنامه نگاران مستقل می كند. به قول آن نویسنده یمنی، روزنامه نگاران این كشور هم اكنون در حال عبور از زمستان سختی هستند.

محمدعلی عسگری

منبع : روزنامه شرق