قلعه دختر کرمان

قدیمی ترین اثر تاریخی كرمان بنایی معروف به قلعه دختر است. این قلعه كه در بیشتر تواریخ به نام «قلعه كوه» آمده امروز فقط به نام« قلعه دختر» خوانده می شود و در مشرق كرمان بر فراز صخره هایی از سنگ قرار گرفته و بقایای آن مایه شگفتی بینندگان است.
این قلعه بازمانده معبد آناهیتا در آن منطقه است. آناهیتا (الاهه ناهید) نگهبان آبها، زنان، گیاهان و باروری بوده است. راجع به وجه تسمیه قلعه دختر اطلاع دقیقی نمی توان داد. به قول یكی از استادان شاید بعض قلاع و استحكامات صعب العبور مثل قلعه دختر و كتل دختر و غیر آن به این علت به نام دختر نام گذاری شده كه دستیابی بدان و عبور از آن مشكل است و اصولاً هر جای بلند و مرتفع به نام دختر موسوم شده است . راجع به قلعه دختر كرمان وجه تسمیه دیگری نیز می توان قائل شد و آن انتساب قلعه با داستان كرم هفتواد است .
ساختمانهای این قلعه روی هم به دو قسمت مجزا تقسیم می شود . قسمتی كه بر فراز قلعه نسبتاً مرتفع جنوب شرقی قرار دارد و سابقاً قلعه كوه نامیده می شده كاملاً به علت وضعیت طبیعی از قلعه مجزاست . قسمت دوم بر تپه كوتاهتری قرار دارد و به قلعه دختر موسوم است . قسمتی از این قلاع به نام قلعه اردشیر شهرت دارد . قلعه اردشیر در بالای تپه مرتفعی واقع شده كه با سطح جلگه، قریب پانصد فوت ارتفاع دارد . دیوارهای قلعه از خشتهای بسیار ضخیم ساخته شده است . در قلاع دختر كرمان با این كه جست و جوهای زیاد به عمل آمده آثار تاریخی مهمی به دست نیامده است .
ساختمانهای عمده قلعه از قبیل قصر و عبادتگاه و غیر آن بیشتر در فاصله بین همین دو قلعه دیده می شود . متأسفانه چون خاك این قلعه برای كود مناسب است از سالهای دور اهالی خاك و خشت آن را می كنند و به مزارع می برند واز این راه لطمه بزرگی به این بناها وارد شده است و فقط جاهایی كه رفتن چارپا ممكن نیست از دستبرد محفوظ مانده است . از قطعات كاشی كه ساكس در محوطه قلعه دیده ، بر می آید كه برخی از ساختمانهای آن علاوه بر جنبه نظامی ، جنبه بزمی نیز داشته و هنر ذوق در تزئین آن دخالت كرده است .
در رشته جنوبی قلعه اردشیر صخره ای نسبتاً بلند دیده می شود كه از اواسط صخره پلكانی برای رسیدن به قله آن تراشیده اند كه ۱۳۴ پله دارد و ساكس احتمال داده است كه این محل نقاره خانه قلعه بوده و چون پلكانها نو هستند به نظر می رسد كه در همین اواخر تراشیده شده باشند . خرابه های فرمیتهن كه در دامنه همین قلعه ها قرار دارد، از هجوم افغانیها به بعد رو به خرابی رفته و امروز فقط بقایایی از آن به نظر می رسد .
راجع به بانی این قلعه نمی توان اطلاع صحیحی به دست داد و مسلم است كه سابقه تاریخی شهر چون قهندز آن محسوب می شده بسیار قدمت دارد . افسانه ها ساختمان قلعه را به اردشیر بابكان نسبت می دهند و فردوسی در شاهنامه بنای قلعه را به كسی قبل از اردشیر به نام هفتواد نسبت می دهد .
مطلب مهم این كه قبل از توجه اردشیر به كرمان مسلماً شهرهایی مثل سیرجان و جیرفت و بم از كرمان فعلی آبادتر بوده اند . در زمان سلجوقیان نیز «قلعه دختر» پناهگاه كرمانیان محسوب می شده و در تاریخ افضل آمده است : یكی از قلاع كوچك موسوم به «گوهریه بوده» و برجهای قلعه نیز نامی مخصوص به خود داشته كه از آن نام «برج فیروزه » به ما رسیده است .