معرفی روزنامه های عربی

لبنان، مهد روزنامه نگاران عرب
برای معرفی روزنامه های منطقه ای عرب، پس از مصر باید به سراغ لبنان رفت. كشوری كه آن را مهد مطبوعات، رسانه ها و مراكز انتشاراتی در خاورمیانه توصیف می كنند. مطابق آمارهای رسمی در حال حاضر در لبنان بیش از پنج هزار موسسه خبری، انجمن ادبی، فرهنگی و اجتماعی فعال است و از نظر وجود روزنامه نگار و خبرنگار (داخلی و خارجی) و دست اندركاران رسانه های مكتوب و غیر مكتوب در قاره آسیا بی رقیب است. از دیرباز لبنان به خاطر پیشتازی در تماس با جهان جدید و ورود صنعت نشر به این كشور مركز چاپ و انتشار كتاب به حساب می آمد تا آنجا كه ضرب المثل مشهوری می گفت: «كتاب ها در مصر نوشته و در لبنان چاپ و در عراق خوانده می شوند!» از این رو لبنان «پایتخت صنعت نشر اعراب» بود و هنوز هم مراكز انتشاراتی این كشور در صدر قرار دارند. علاوه بر آن به دلیل وجود طوایف، مذاهب، قومیت ها و كثرت گرایش های سیاسی لبنان جزء یكی از كشورهای مهم منطقه بود كه در آن تنوع فرهنگی بی نظیری به چشم می خورد. همین تنوع فرهنگی در كنار آن قدمت تاریخی موجب شد تا انواع و اقسام احزاب و موسسات و انجمن های گوناگون در این كشور شكل گرفته و برای رساندن صدای خود به گوش مخاطبان دست به انتشار صدها نوع مجله و روزنامه به زبان های عربی، فرانسه، انگلیسی و ارمنی زده و یا شبكه های رادیویی و تلویزیونی تاسیس كنند. هم اكنون گفته می شود در لبنان بیش از یكصد عنوان روزنامه و مجله فعال چاپ می شود و شمار مجلات و نشریات غیررسمی و غیرمستمر آن به بیش از پانصد عنوان می رسد. دولت لبنان به راحتی به تقاضای صدور امتیاز پاسخ مثبت می دهد و چندی پیش قانونی در پارلمان این كشور تصویب شد كه طبق آن رسانه های خبری در صورت تخلف از قانون حداكثر «سه روز» تعطیل خواهند شد. پیش از این قانون می توانست نشریه ای را در صورت ارتكاب جرم تا همیشه تعطیل كند. حوزه طوایف گوناگون و تقسیم قدرت سیاسی در كشور لبنان، فضایی را به وجود آورده است كه جریان آزادی اطلاع رسانی موجب رشد و شكوفایی فرهنگی شده و به ویژه در حوزه روزنامه ها، فضای آزادتری را در اختیار خبرنگاران قرار می دهد. با این وجود رقابت سخت گروه های سیاسی و جدال مذاهب و قومیت ها بر سر قدرت و در نهایت دخالت كشورهای دیگر در لبنان حوادث تلخی را نیز برای خبرنگاران و نویسندگان این كشور رقم زده است كه یكی از آخرین آنها ترور «سمیر قصیر» روزنامه نگار مشهور لبنانی در اردیبهشت گذشته بود.
• السفیر چاپ لبنان
در لبنان ده ها روزنامه و مجله چاپ می شود كه مشهورترین آنها عبارتند از: السفیر، النهار، المستقبل، اللواء، الانوار، الدیار، الكفاح العربی و الانتقاد و غیره. روزنامه السفیر در میان روزنامه های این كشور شهرتی جهانی دارد كه در سال ۱۹۷۴ به وسیله «طلال سلمان» تاسیس شد. سلمان متولد ۱۹۳۸ و از روزنامه نگاران صاحب نام لبنان است كه پیش از آن در مجله الحوادث و سپس مجله «الصیاد» كار می كرد. او هم اكنون ۳۰ سال است كه روزنامه السفیر را به كمك همكارانش در یك ساختمان ده طبقه در بیروت منتشر می سازد. خبرنگاران این روزنامه در پاریس، قاهره، لندن، دمشق، عمان، مسكو، رم و بن فعالند و به قولی هر روز صبح می توانید السفیر را در هر كشور عربی كه باشید روی كیوسك های مطبوعاتی ببینید. با وجودی كه السفیر یك روزنامه چپ گرای قومی عربی است اما روزهای یكشنبه به دلیل تعطیل رسمی مسیحیان چاپ نمی شود و در آن نویسندگان لبنانی و غیرلبنانی قلم می زنند. تجربه سی ساله السفیر در اطلاع رسانی به گونه ای بوده است كه این روزنامه علاوه بر وجه منطقه ای و داخلی، چهره ای فرامنطقه ای به دست آورده است. علاوه بر مسائل داخلی لبنان می توان در صفحات آن مهمترین تحولات روز جهان را مطالعه كرد. به طور مثال در صفحه «آرا و اندیشه ها» مسائل خارج از لبنان و در صفحه «مقالات» مسائل داخلی لبنان تحلیل می شود و هر دوشنبه نیز گزیده ای از روزنامه های چاپ اسرائیل ترجمه و تحویل خوانندگان می شود. طلال سلمان به كمك جوزف سماحه (روشنفكر و روزنامه نگار چپ گرای لبنانی) السفیر را اداره می كنند و سرمقاله های سلمان با نثر شیوا و ادبی خود در زمره بهترین سرمقاله های نویسندگان عرب بوده كه تاكنون به صورت چند مجموعه و در چند كتاب چاپ شده است. به همین دلیل طلال سلمان جایگاه سیاسی و فرهنگی برجسته ای در لبنان دارد و جزء رجال فرهنگی این كشور محسوب می شود. كسی كه می تواند طی نامه ای سرگشاده و بدون لكنت زبان از رئیس جمهور كشورش انتقاد كرده و حتی خواستار استعفای او شود. در روزنامه السفیر، نویسندگان عرب و غیرعرب از مصر گرفته تا مراكش و تا ایران و عراق و فلسطین قلم می زنند و همین ویژگی است كه این روزنامه را به خاطر قدرت خبررسانی، تحلیل وقایع و نگاه فرامنطقه ای، فارغ از هرگونه گرایش های دینی و قومی و در جایگاه ویژه ای می نشاند. گرچه در مورد كمك های صدام و سایر رژیم های عرب و غیرعرب به دست اندركاران السفیر شایعات متعددی وجود دارد اما این روزنامه به لحاظ رسانه ای می كوشد تا همچنان خط مستقل خود را حفظ كرده و آن را ادامه دهد. در برابر حوادث داخلی و به ویژه دولت لبنان این روزنامه موضعی انتقادی دارد و در مجموع از وحدت و استقلال كشور دفاع می كند.
• سایر روزنامه ها
روزنامه های النهار و الشرق قدمتی به مراتب بیش از السفیر دارند.النهار با آن لوگوی تاج خروس اش ۷۳ سال پیش تاسیس شد و هم اكنون ۲۲ هزار شماره را پشت سر گذاشته است. برای مدت دوسال «انسی الحاج» شاعر و نویسنده صاحب سبك و پرآوازه لبنانی سردبیری این روزنامه را برعهده داشت اما دو سال پیش استعفا داد.سمیر قصیر روزنامه نگار شهید لبنانی كه چند ماه پیش در لبنان ترور شد از نویسندگان برجسته همین روزنامه بود و همزمان در لوموند فرانسه و النهار بیروت قلم می زد. سمیر قصیر از منتقدان جدی دخالت و حضور سوریه در لبنان بود و به اعتقاد بعضی جانش را بر سر آرمان استقلال لبنان داد. النهار روزنامه ای نوگرا با رویكردی انتقادی است كه رخدادهای داخل و خارج از لبنان به ویژه جهان عرب را پوشش می دهد. به دلیل حضور پررنگ روزنامه نگاران فلسطینی و سوری در لبنان عمدتاً مطالب مربوط به این دوحوزه در روزنامه های این كشور پررنگ تر است. روزنامه الشرق روزنامه ای است كه از سال ۱۹۲۶ تاكنون به طور نامستمر چاپ می شود. این روزنامه توسط نوادگان مرحوم خیری الكمكی (عون و معین كمكی) اداره می شود و تاكنون بارها توقیف و یا تعطیل شده است. به لحاظ كار رسانه ای این روزنامه جایگاه بلندی ندارد و حتی قادر به رقابت با سایر روزنامه های داخلی لبنان نیست.روزنامه المستقبل در كنار كانال تلویزیونی المستقبل از رسانه های خاص لبنان محسوب می شوند كه با سرمایه خانواده حریری اداره می شوند. با ترور رفیق حریری و روی كارآمدن فرزندش سعد الحریری این روزنامه امیدوار است كه در آینده فراتر از یك روزنامه ژورنالیستی سطح پایین بتواند جایگاه بهتری را كسب كند. روزنامه اللواء نیز روزنامه دیگری است كه به همین طیف سیاسی و مذهبی (به ویژه اهل سنت) تعلق دارد با این تفاوت كه المستقبل رویكردی سكولاریستی دارد و اللواء رویكردی مذهبی. اما روزنامه الانوار كه در سال ۱۹۵۹ تاسیس شد خود را «روزنامه ای مستقل و طرفدار صلح» می داند. در حوادث جنگ های داخلی لبنان روزنامه ها نیز در امان نماندند و در دفتر همین روزنامه بمب گذاشته شد. روزنامه الدیار نیز گرچه خود را روزنامه ای مستقل می داند اما همچنان از سیاست های سوریه در لبنان دفاع می كند. این نكته نشان می دهد كه تاكید بر كلمه «مستقل» در لوگوی روزنامه های چاپ لبنان معنای خاصی دارد. از سوی دیگر روزنامه «البلد» یا «صدی البلد» یكی از جدیدترین روزنامه های لبنانی است كه در ابتدای قرن بیست و یكم و در سال ۲۰۰۳ تاسیس شد. این روزنامه تازه پا به وسیله «بشاره شریل» و «منیر الخطیب» چاپ می شود و خصوصیتی نوگرا و مستقل (!!) دارد كه به مسائل جامعه مدنی، حقوق بشر و حقوق زنان توجه خاصی نشان می دهد. در كنار این تعداد از روزنامه ها باید از دو نشریه الكفاح العربی و الانتقاد یاد كرد كه اولی به صورت مجله و دومی به صورت هفته نامه چاپ و منتشر می شود.الكفاح العربی رویكردی قومی و عربی دارد اما الانتقاد یكی از مهمترین رسانه های شیعیان به خصوص جنبش حزب الله لبنان به شمار می رود.در كنار این نشریات ده ها مجله تخصصی در حوزه های ادبی، سیاسی و دینی در این كشور چاپ می شوند كه جایی دیگر باید به آنها پرداخت. از آن گذشته مراكز انتشاراتی مهم عربی در این كشور فعال هستند. انتشاراتی «ریاض الریس للنشر» یكی از پیشگامان این عرصه است كه مجله آوانگارد «الناقد» را چاپ می كرد. این بازار پررونق انتشاراتی را اگر در كنار چندین كانال تلویزیونی ماهواره ای قرار دهیم چشم اندازی از رسانه های لبنان به دست می آید. كانال های تلویزیونی «المنار»، «ال بی سی» و «المستقبل» از جمله كانال های مذكور هستند. از آن گذشته غالب روزنامه های فرامنطقه ای عرب به ویژه الشرق الاوسط و الحیات به طور همزمان در بیروت چاپ می شوند و مهمترین كانال های تلویزیونی عرب چون الجزیره و العربیه در همین شهر دفتر دارند اگرچه آمار دقیقی از میزان تیراژ این روزنامه ها و یا شمارگان كتاب های چاپ لبنان در اختیار نداریم اما این نكته آشكار است كه تیراژ روزنامه های لبنانی فراتر از ۴۰ یا ۵۰ هزار نسخه نیست با این وجود لبنان خاستگاه بسیاری از روزنامه های عرب و نیز مهد بسیاری از شاعران، نویسندگان عرب و به ویژه روزنامه نگاران سوری فلسطینی و لبنانی بوده است.

محمدعلی عسگری

منبع : روزنامه شرق