کشورهای جنوب آفریقا و سیاست های رسانه ای

در كشورهای جنوبی آفریقا سیاست های رسانه ای مناسب در زمینه توسعه، دموكراتیزه شدن و جهانی شدن در دهه ۱۹۹۰ رشد قابل توجهی داشته است. تا قبل از دهه ۱۹۹۰ سیاست های رسانه ای توسط دولت تدوین و اعمال می شد؛ ولی امروزه علاوه بر دولت، كارگزاران دیگری نیز در آن دخالت می كنند. می توان گفت كه سازمان آزادی رسانه ای و حامیان بین المللی با كارگزاران محلی در حال حاضر رسانه ها را اداره و كنترل می كنند. تاكید این یادداشت روی سیاست های رسانه ای و نقش تشكیلات جامعه مدنی به عنوان كارگزاران تدوین سیاست های رسانه ای در منطقه جنوبی آفریقا است با نمونه های خاصی از كشورهای آنگولا، بوتسوانا، مالاوی، موزامبیك، نامیبیا، آفریقای جنوبی، زامبیا و زیمبابوه. تا قبل از دهه ۱۹۹۰ مخصوصاً دهه ۱۹۸۰ اكثر كشورهای جنوبی آفریقا دارای سیاست های رسانه ای بودند كه بیشتر، توسط دولت و حزب حاكم اعمال می شد. قسمتی از این سیاست ها میراث دوران استعمار و تبعیض نژادی و تلاش های توسعه ارتباطات دهه سال های ۱۹۶۰ تا ۱۹۷۰ بوده است. در جوامع مذكور هیچ منبع گزارش دهی خصوصی وجود نداشت. البته آفریقای جنوبی استثنا بود ولی حتی در آن زمان نیز محیط رسانه ای به شدت تحت كنترل بود به طوری كه هیچ سیاست مردمی وجود نداشت.
• اصلاحات رسانه ای
در اواخر دهه ۱۹۸۰ و در دهه ۱۹۹۰ حتی قبل از برگشت به سیاست های كثرت گرایی، مبارزاتی برای اصلاح رسانه ای یا آزادی مطبوعات توسط نیروهای اجتماعی كه از فعالان سیاسی تشكیل شده بودند در حال رشد بود. آنها در مبارزاتشان آزادی بیان و مطبوعات را با دموكراسی به عنوان یك سیستم سیاسی برابر می دانستند.
• اعلامیه wind hoek
یكی از اصلی ترین محرك ها در ایجاد مطبوعات خصوصی و خارج از كنترل دولت در دهه ۱۹۹۰ در كشورهای جنوبی آفریقا شبكه ای بود از روزنامه نگاران حرفه ای در كل كشورهای جنوبی آفریقا كه در نهایت در سال ۱۹۹۱ در «wind hoek» نامیبیا گرد آمدند و در یونسكو و سازمان ملل كنفرانسی را برای مطرح كردن پرسش هایی درخصوص آزادی و استقلال مطبوعات و هماهنگ نمودن مطبوعات و كثرت گرایی در كشورهای جنوبی آفریقا برگزار كردند كه عامل مهمی برای دموكراسی یا دموكراتیزه كردن بود. در پایان این گردهمایی تاریخی آنها بیانیه ای را به نام اعلامیه wind hoek در مورد ایجاد مطبوعات مستقل و جمعی در آفریقا انتشار دادند. این اعلامیه انعكاس جهانی داشت و با توجه به آن، سازمان ملل سوم ماه مه را به عنوان روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام كرد، برخی از بندهای این اعلامیه به شرح زیر است: ۱- با توجه به بند ۱۹ از اعلامیه جهانی حقوق بشر تاسیس، اداره و توزیع مطبوعات مستقل و جمعی و آزاد، امری ضروری برای توسعه و ادامه دموكراسی یك كشور و پیشرفت اقتصادی آن است. ۲- منظور از مطبوعات مستقل، مطبوعاتی است كه خارج از كنترل سیاسی و اقتصادی دولت ها یا خارج از كنترل تسهیلات لازم برای تهیه و انتشار روزنامه ها، مجله ها و مطبوعات باشد. ۳- منظور از مطبوعات جمعی، عدم وجود هرگونه انحصار و داشتن بیشترین تعداد روزنامه ها، مجله ها و مطبوعات به منظور بازتاب گسترده نقطه نظرات در جامعه است. ۴- اصلاحات روبه رشدی كه اكنون در كشورهای آفریقایی در جریان است، شرایط را برای شكوفایی مطبوعات مستقل و جمع گرا آماده می سازد. ۵- تمایل جهانی به سمت دموكراسی و آزادی اصلاحات و بیان، یك عامل اساسی برای تحقق آرزوهای بشر است. ۶- امروزه با پیشرفت های مثبت در برخی كشورهای آفریقایی، در بسیاری دیگر از آنها، سردبیران و ناشران قربانی ممنوعیت می شوند، آنها به قتل رسیده، دستگیر و بازداشت شده و یا به تیغ سانسور گرفتار می شوند و با فشارهای سیاسی و اقتصادی همچون توقیف روزنامه ها و ابطال پروانه از انتشار آنها جلوگیری می كنند، با ندادن ویزا مانع سفر آزادانه روزنامه نگاران شده و در بعضی از كشورها دولت تك حزبی اطلاعات را تماماً در كنترل خود در می آورد. ۷- دولت های آفریقایی باید تشویق شوند كه برای آزادی مطبوعات و تبادل آزاد اطلاعات ضمانت های لازم را قائل شوند. ۸- برای تشویق و همراهی تغییرات مثبت انجام شده در آفریقا و برای مخالفت با تغییرات منفی جامعه بین الملل مخصوصاً سازمان های بین المللی، آژانس های توسعه و تشكیلات تخصصی بایستی تقدم را به پیشرفت و ایجاد روزنامه ها، مجله ها و مطبوعات غیردولتی دهند كه جامعه را با دیدگاه های متفاوت مردم مورد حمایت قرار داده باشند. ۹- همه اعانات باید علاوه بر استقلال، جمع گرایی را نیز تشویق كنند. یك اصل مهم این است كه رسانه های عمومی فقط باید جایی ایجاد شوند كه مسئولان، آزادی اطلاعات و بیان و استقلال مطبوعات را تضمین كنند. این اعلامیه به وضوح یك طرح سیاسی برای ورود به دوره جدیدی بود كه افراد محلی با تصور ایجاد زمینه دموكراسی جهانی و دریافت كمك های مالی از دولت ها و سازمان های بین المللی غیردولتی به صدور این اعلامیه كمك كردند.
• انجمن رسانه ای كشورهای جنوبی آفریقا
اهداف اصلی این انجمن عملیات دفاعی و برنامه هایی برای رفع اختلاف بین رسانه ها، جمع گرایی و خودكفایی و استقلال است. در نتیجه MISA (كشورهای جنوبی آفریقا) به صورت تشكیلاتی از مالكان رسانه های خصوصی و روزنامه نگارانی كه در پی تاثیرگذاری روی سیاست رسانه ها برای رسیدن به این اهداف بودند، شروع شد. آنها تصمیم گرفتند كه MISA را به صورت سازمانی در آورند كه در هر كشور یك نمایندگی داشته باشد كه زیرنظر دبیرخانه مركزی در wind hoek باشد. طرح MISA به آفریقای شرقی نیز پیشنهاد شد كه كشورهای تانزانیا، اوگاندا و كنیا سازمانی مشابه به نام تشكیلات رسانه ای آفریقای شرقی (EAMI) تاسیس كردند. مسئله مهم این بود كه اعلامیه به مقدار زیادی روی مطبوعات یا رسانه های چاپی تاكید داشت. اما به دلیل اهمیت رادیو و تلویزیون در زمینه تبادل اخبار و اطلاعات، از سازمان ملل و یونسكو خواسته شد كه به مجمع عمومی و كنفرانس عمومی، اجتماع سمینار مشابهی از خبرنگاران و مدیران رادیو و تلویزیون در آفریقا را معرفی كنند كه امكان انجام عملیات مشابه در مورد استقلال و جمع گرایی این رسانه ها را بررسی كنند. در سال ۱۹۹۴ واحدی به عنوان رادیو و تلویزیون برای هماهنگ كردن مبارزه ای به نام «امواج باز رادیویی» به وجود آمد كه تاكیدش بر ایجاد سرویس عمومی معتبر، قانون مستقل برای اداره رادیو و تلویزیون و همچنین ضرورت رضایت عمومی از این برنامه ها بود. MISA یكی از معدود سازمان های مدافع رسانه ها است كه از Email برای ارتباط اعضای خود و عمومی سازی فعالیت ها و مبارزات خود استفاده می كند. این اخطارها معمولاً همراه با اعتراض هایی است كه برای مسئولان كشورهایی كه تخلف در آنها صورت گرفته، فرستاده می شود. در پایان هر سال اخطارها در نشریه ای كه اولین بار در سال ۱۹۹۲ منتشر شد كه (So this is democracy?) نام داشت، چاپ می شوند. بخشی از هدف این نشریه مشخص كردن میزان نزدیك شدن آن مناطق به آزادی رسانه ها است. اینكه اخطارها تا چه اندازه روی جوامع تاثیر می گذارند كار دشواری است ولی سازمان های آزادی رسانه ای از آن به عنوان اهرمی در مبارزاتشان استفاده می كنند. اعلامیه wind hoek و منشور آفریقا درخصوص وسایل ارتباط جمعی برخی از سیاست هایی است كه رسانه ها، انجمن ها و موسسات علمی در جوامع شهری باور دارند كه برای دموكراتیزه شدن و پیشرفت كشورها در عصر جهانی شدن لازم است. طراحان سیاست در جنوب آفریقا مشخصاً تعدادی عوامل احزاب سیاسی، پارلمان ها و دولت ها به عنوان سیاستگزاران نهایی از یك طرف و از طرف دیگر یك سری سازمان های منطقه ای و محلی جنوب آفریقا كه توسط حامیان و سازمان های بین المللی یا تشكیلات بین المللی دموكراسی های آزادیخواه شمالی حمایت می شوند هستند. بخش دوم طراحان سیاست یعنی حامیان یا عاملان معمولاً سهم بیشتری به عنوان حق خود در تدوین سیاست و سمینارهای سیاسی قائل می شوند. همكاری این بخش از طریق فعالیت های دموكراسی ممكن است كه با ایجاد اهداف مشترك در تشكیل رسانه ها برای نیل به دموكراسی و پیشرفت باشد.

لیلا نیرومند*

*دانشجوی دكترای روزنامه نگاری و مدرس دانشگاه

منبع : روزنامه شرق