رابطه حافظه وافزایش سن

در بسیاری از بیماران ، تغییرات حافظه به دنبال افزایش سن مورد توجه قرار می گیرد. از آنجا كه پزشكان و دانشمندان توجه زیادی به بیماری آلزایمر و زوال عقلی (dementia) مربوط به آن نشان می دهند بیماران نیز بیشتر به تغییرات حافظه ناشی از سن توجه می كنند. وقتی كه نتایج یك تحقیق جدید در مورد تشخیص زود هنگام و یا پیشگیری از تغییرات حافظه منتشر می شود بیماران زیادی به كلینیك های مربوطه مراجعه می كنند و در مورد حفظ توانایی های حافظه خود سوالاتی می پرسند.
با افزایش سن ، احتمال از بین بردن رفتن حافظه زیاد می شود. نوع خفیف آن كه اختلالات حافظه ناشی از سن نامیده می شود عبارت از درك كاهش حافظه توسط خود بیمار و اثبات كاهش قدرت حافظه توسط تشخیصی استاندارد می باشد. در حدود ۴۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال در ایالات متحده به اختلالات حافظه ناشی از سن مبتلا هستند. در هر سال تنها یك درصد این افراد مبتلا به زوال عقلی می شوند. نوع شدیدتر اختلال حافظه عبارتست از اختلالات شناختی خفیف كه اغلب با نقصان جدی در حافظه مشخص می شود ولی شدت آن به حدی نیست كه در عملكرد فرد ایجاد اختلال نماید این بیماران می توانند به تنهایی و بدون نیاز به دیگران به زندگی خود ادامه دهند. در حدود ۱۰ درصد افراد بالای ۶۵ سال مبتلا به این نوع اختلال در حافظه می باشند و هر سال ۱۵ درصد ان ها مبتلا به آلزایمر می شوند. مطالعات در مورد استفاده از داروها در این مرحله جهت به تعویق انداختن آلزایمر تحت بررسی است. با افزایش سن احتمال ابتلا به آلزایمر نیز زیادتر می شود. اگر چه این بیماری شایع ترین علت زوال عقلی در سال ها آخر زندگی می باشد باید به سایر علل و زوال عقلی ، به خصوص بیماری های عروقی نیز توجه نمود.
از آن جا كه تغییرات حافظه ناشی از سن می تواند به علت یك بیماری قابل علاج باشد ، در شرح حال بیمار باید به هر گونه شكایتی در مورد حافظه توجه نمود. در موارد زیر باید به قدرت حافظه بیمار توجه شود :
سن بالای ۶۵ سال
بیماری هایی كه خطر زوال عقلی را افزایش میدهند مانند دیابت ، پاركینسون و سكته مغزی
سابقه خانوادگی زوال عقلی.
ابتدا باید تعیین نمود كه بیمار در كدامیك از سه گروه اصلی اختلالات حافظه قرار می گیرد ك
۱.اختلالات حافظه ناشی از سن
۲. اختلالات شناختی خفیف
۳. زوال عقلی.
سپس با تست های تشخیصی استاندارد مانند mini – mantal atate exam درجه قدرت حافظه بیمار باید بررسی شود. این تست شامل ۳۰ سوال است كه میزان حافظه ،تعیین موقعیت ، توجه ، محاسبه و توانایی های گفتاری و دیداری را می سسنجد. انجام این تست تنها ۱۰ دقیقه طول می كشد و اشكال آن این است كه اختلالات حافظه خفیف ومخفی را مشخص نمی كند. تست های دیگری نیز در این زمینه وجود دارند. به عنوان مثال یكی از این تست ها كه در افراد تحصیل كرده استفاده می شود تست “ لیست كلمات ” می باشد كه در جدول زیر آمده است :
در بررسی قدرت حافظه باید به شروع و سیر اختلالات توجه نمود ، همچنین باید به توسعه انجام معاینات بالینی و ازمایشگاهی علل قابل درمان را جستجو نمود. توجه به داروهایی كه بیمار مصرف می كند بسیار مهم است زیرا ممكن است آن ها علت اختلال حافظه بیمار باشند. هنگامی كه بیمار در اتاق انتظار است با پرسشنامه ای باید غربالگری در مورد افسردگی انجام شود. تست هایی آزمایشگاهی باید حدالق شامل بررسی تیروئید ، كمبود ویتامین B – ۱۲ كم ، خونی ، بیماری های كبدی و اختلالات متابولیك باشد.
درمان
اگر شدت اختلال حافظه به حدی باشد كه تشخیص زوال عقلی داده شود ، باید درمان را با مهار كننده های كولین استراز شروع نمود. در ایالات متحده بسیاری از پزشكان ویتامین E ( ۲۰۰۰ واحد در روز ) سبب كاهش سرعت افت عملكرد حافظه می شود. برای انواع خفیف اختلالات حافظه نیازی به درمان دارویی نیست. تنها عامل موثر در بیماری آلزایمر ، مسایل ژنتیكی نمی باشند لذا بررسی مسایل محیطی از جمله توجه به روش زندگی فرد در كاهش عوامل خطر وجلوگیری از ابتلا سودمند است.
عوامل خطر و فاكتورهای موثر در پیشگیری از پیری مغز
الل (allele) آپولیپوپروتئین E-۴ یكی از عوامل ژنتیكی موثر در ایجاد آلزایمر است. هر چقدر میزان بروز این الل بیشتر باشد احتمال بروز آلزایمر بیشتر می شود و سن ابتلا نیز پایین تر می آید. مطالعاتی كه بر روی دو قلوهای تك تخمكی انجام شده نشان داده است كه در ۵۰ درصد موارد ، آلزایمر در هر دو همزاد بروز می كند. این مساله بیانگر این موضوع است كه علاوه بر عوامل ژنتیكی ،عوامل محیطی نیز در این بیماری دخیلند. ضربات شدید مغزی و پایین بودن سطح تحصیلات از عوامل غیر ژنتیكی دخیل در بیماری آلزایمر می باشند. بعضی از عوامل احتمالی محافظت كننده فرد در برابر این بیماری عبارت از استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAID s) ، هورمون درمانی جانشینی در خانم های یائسه (HRT) ، ویتامین های آنتی اكسیدان ، داروهای پایین آورنده قند خون و رژیم های غذایی كم چرب می باشند. البته تاثیر قطعی هیچكدام از عوامل فوق به اثبات نرسیده است.
استراتژی های موثر در حفظ سلامت مغز كاهش استرس
استرس مزمن برای سلامت مغز وحافظه خطرناك است. مطالعات بر روی حیوانات نشان داده است كه هورمون های استرس اثرات مخربی بر عملكرد هیپوكامپ ( قسمتی از مغز كه در حافظه و یادگیری موثر است ) دارند. مطالعات ب روی انسان نیز نشان داده است كه قرار گرفتن در معرض میزان بالای هورمون های استرس به مدت چند روز ، سبب اختلال در حافظه می شود. استرس مزمن می تواند سبب افسردگی و حالات اضطرابی شود كه به نوبه خود سبب اختلال در حافظه می گردد.
فعالیت بدنی
مطالعات بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده است كه اگر حیوانات تحت تجربه به طور مرتب فعالیت جسمانی انجام دهند نرون های جدیدی در هیپوكامپ آن ها به وجود می آید. فعالیت جسمانی سبب افزایش خون رسانی به مغز می شود كه به نوببه خود رشد سلول های عصبی را تسریع می كند. مطالعات بر روی افرادی كه در سنین بین ۲۰ تا ۶۰ سالگی فعالیت بدنی مناسب داشته اند نشان داده است كه احتمال ابتلا به آلزایمر در آن ها كمتر است. این موضوع در اشخاصی كه فعالیت های جسمانی هوازی (aerobic) انجام داده اند چشمگیرتر است.
غذای سالم
افراد چاق در معرض خطر ابتلا به دیابت و افزایش فشار خون هستند كه به نوبه خود خطر بیماری های عروقی مغز را افزایش می دهند و این بیماری ها منجر به كاهش حافظه و زوال عقلی می گردند. مطالعات اپیدمیولوژییك نشان داده است كه مصرف غذاهای حاوی مقادیر اندك چربی ها در دوران جوانی سبب كاهش خطر ابتلا به آلزایمر در سنین پیری می شود. از طرف دیگر بعضی از چربی ها مفید هستند به عنوان مثال مطالعات اخیر نشان داده است غذاهای ساكنین مدیترانه كه حاوی مقادیر فراوان روغن زیتون می باشد نقش محافظت كننده در این زمینه دارند. ویتامین های آنتی اكسیدان مانند ویتامین C و E نیز مفیدند ولی دوز مناسب آن ها برای این منظور هنوز معلوم نیست. میوه هایی مانند توت فرنگی ،سنبل كوهی و گوجه فرنگی و سبزیجاتی مانند گل كلم حاوی مقادیر زیادی آنتی اكسیدان هستند. غذاهای حاوی مقادیر بالای كربوهیدرات می توانند خطر ابتلا به دیابت را افزایش دهند كه به نوبه خود می تواند سبب سكته مغزی و دمانس عروقی (VASCULAN DEMENTIA ) شود. در مطالعه ای كه به تازگی در این زمینه انجام گرفته نشان داده شده است كه كاهش وزن ، غذای سالم و فعالیت جسمانی منظم سبب كاهش خطر ابتلا به دیابت نوه اا تا ۵۰ درصد می شود.
فعالیت های مغزی
خطر ابتلا به آلزایمر در افرادی كه از نظر مغزی فعال هستند كمتر است. همچنین در گزارشات آمده است كه فعالیت مغزی بالا در دهه سوم زندگی سبب عملكرد بهتر مغز در آینده می شود. افرادی كه مدت زمان بیشتری را صرف مطالعه كتاب می كنند و آن هایی كه مشاغلی دارند كه نیاز به فعالیت مغزی بیشتری دارد و نیز اشخاصی كه تحصیلات بالاتری دارند دیرتر دچار مشكلات حافظه می شوند. همچنین مطالعه دیگری نشان داده است كه فارغ التحصیلان دانشگاه ها در معرض خطر كمتری از ابتلا به آلزایمر هستند. ارتباطات بین سلول های عصبی مغز در افرادی كه تحصیلات بالایی دارند بیشتر است.
عوامل دیگر
افرادی كه سابقه ضربه مغزی همراه با بیهوشی به مدت بیش از یك ساعت داشته اند دو برابر بیش از بقیه در معرض خطر ابتلا به آلزایمر هستند. مطالعه ای كه بر روی فوتبالیست های آماتور و شناگران و دوندگان ( احتمال ضربه مغزی در دو گروه اخیر كمتر است ) انجام گرفت نشان داد ۳۰ درصد فوتبالیست در آینده دچار اختلالات حافظه می شوند و این رقم در مورد دوندگان و شناگران كمتر از ۱۰ درصد است. لذا پیشگیری از ضربه مغزی عامل مهمی در جلوگیری از ابتلا به اختلالات حافظه می باشد. یكی دیگر از عوامل خطر ، سیگار است. در یك بررسی گزارش شده است كه خطر ابتلا به آلزایمر در افراد سیگاری دو برابر افرادی است كه هرگز سیگار نكشیده اند. به هر حال ، ترك سیگار در هر سنی سبب كاهش خطر ابتلا به بیماری خواهد شد. در گزارش دیگری آمده است كه ارتباط بیشتر و نزدیك با مردم ممكن است سبب بهبود عملكرد مغز شود.

دكتر نوید بوذری

منبع : بنياد انديشه اسلامي